Trong môi trường chăm sóc sức khỏe ban đầu, tình trạng mất trí nhớ thường được báo cáo. Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở người cao tuổi nhưng cũng có thể gặp ở những người trẻ tuổi. Đôi khi, chính các thành viên trong gia đình chứ không phải bệnh nhân mới là người báo cáo tình trạng mất trí nhớ (thường là ở người cao tuổi mắc chứng mất trí nhớ).
Thầy thuốc lâm sàng và bệnh nhân thường lo ngại rằng, mất trí nhớ là dấu hiệu báo trước của sa sút trí tuệ. Mối quan ngại này dựa trên kiến thức chung cho rằng, dấu hiệu đầu tiên của sa sút trí tuệ thường là mất trí nhớ. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp mất trí nhớ không đại diện cho sự khởi phát của sa sút trí tuệ.
Những phàn nàn phổ biến nhất và sớm nhất về tình trạng mất trí nhớ thường liên quan đến:
Khó nhớ tên và chỗ để chìa khóa xe, hoặc các vật dụng thông thường khác
Khi mất trí nhớ nặng hơn, người ta có thể không nhớ thanh toán hóa đơn hoặc giữ đúng hẹn. Những người bị mất trí nhớ trầm trọng có thể gặp nhiều tình huống nguy hiểm, chẳng hạn như quên tắt bếp lò, quên khóa cửa khi rời khỏi nhà, hoặc quên để mắt tới trẻ nhỏ hoặc trẻ sơ sinh họ phải trông. Các triệu chứng khác (ví dụ như trầm cảm, lú lẫn, thay đổi tính cách, khó khăn trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày) có thể xuất hiện, tùy thuộc vào nguyên nhân gây mất trí nhớ.
Căn nguyên của mất trí nhớ
Các nguyên nhân phổ biến nhất gây mất trí nhớ (xem bảng Đặc điểm của các nguyên nhân phổ biến gây mất trí nhớ) là:
Sự suy giảm trí nhớ liên quan đến tuổi (phổ biến nhất)
Suy giảm nhận thức nhẹ
Sa sút trí tuệ
Trầm cảm
Sự suy giảm trí nhớ liên quan tuổi đề cập đến tình trạng giảm trí nhớ xảy ra khi lão hóa. Ở những người có tình trạng này, họ mất nhiều thời gian hơn để hình thành ký ức mới (ví dụ: tên của một người hàng xóm mới, mật khẩu máy tính mới) và để học thông tin và nhiệm vụ phức tạp (ví dụ: quy trình làm việc, chương trình máy tính). Sự suy giảm trí nhớ liên quan tuổi đôi khi dẫn đến tình trạng quên (ví dụ nhầm chìa khóa xe hơi) hoặc các tình huống khó xử. Tuy nhiên, nhận thức và khả năng thực hiện hầu hết các hoạt động sinh hoạt hàng ngày không bị suy giảm. Nếu có đủ thời gian để suy nghĩ và trả lời câu hỏi, những người có tình trạng này thường có thể làm như vậy, cho thấy trí nhớ và chức năng nhận thức vẫn còn nguyên vẹn.
Bệnh nhân bị suy giảm nhận thức nhẹ thực chất bị mất trí nhớ, thay vì thỉnh thoảng nhớ lại được thông tin từ bộ nhớ được lưu trữ tương đối. Suy giảm nhận thức nhẹ có xu hướng ảnh hưởng đầu tiên đến trí nhớ ngắn hạn (còn gọi là trí nhớ sự kiện hoặc hồi đoạn). Bệnh nhân gặp khó khăn trong việc ghi nhớ các cuộc hội thoại mới, vị trí của các vật dụng thông thường và các cuộc hẹn. Tuy nhiên, trí nhớ cho các sự kiện xa, cũng như sự chú ý (còn gọi là trí nhớ làm việc - bệnh nhân có thể nhắc lại danh sách các mục và tính toán đơn giản) thường không thay đổi. Định nghĩa suy giảm nhận thức nhẹ đang dần thay đổi, Hiện nay, suy giảm nhận thức nhẹ đôi khi được định nghĩa là suy giảm trí nhớ và/hoặc các chức năng nhận thức khác, nhưng các rối loạn này không đủ nặng để ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày. Bệnh nhân bị suy giảm nhận thức nhẹ có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ cao hơn nhưng tùy thuộc vào quần thể được nghiên cứu, có nhiều biến thể trong ước tính nguy cơ, dao động từ < 5% đến 20% tỷ lệ chuyển đổi hàng năm (1).
Bệnh nhân sa sút trí tuệ có mất trí nhớ kèm theo các bằng chứng về rối loạn nhận thức và hành vi. Ví dụ, họ có thể gặp khó khăn trong việc tìm từ và/hoặc gọi tên đồ vật (mất ngôn ngữ), thực hiện các hoạt động vận động đã học trước đó (mất dùng động tác) hoặc lập kế hoạch và tổ chức các công việc hàng ngày, chẳng hạn như bữa ăn, mua sắm và thanh toán hóa đơn (chức năng điều hành bị suy giảm). Tính cách của họ có thể thay đổi; ví dụ, họ có thể trở nên cáu kỉnh, lo lắng, kích động, và/hoặc không linh hoạt.
Trầm cảm là tình trạng phổ biến ở bệnh nhân sa sút trí tuệ. Tuy nhiên, bản thân trầm cảm có thể gây mất trí nhớ, tạo nên bệnh cảnh giống sa sút trí tuệ (giả sa sút trí tuệ). Những bệnh nhân này thường có những triệu chứng khác của trầm cảm.
Mê sảng là một trạng thái lú lẫn cấp tính, có thể do nhiễm trùng nặng, do thuốc (tác dụng bất lợi) hoặc thuốc phiện, hoặc do cai thuốc hoặc cai thuốc phiện. Các bệnh nhân bị mê sảng có suy giảm trí nhớ, nhưng biểu hiện chính thường là những thay đổi toàn bộ trạng thái tinh thần mức độ nặng và rối loạn nhận thức, chứ không phải mất trí nhớ.
Đặc điểm của các nguyên nhân thường gặp gây mất trí nhớ
Nguyên nhân | Những phát hiện gợi ý | Tiếp cận chẩn đoán* |
|---|---|---|
Suy giảm trí nhớ liên quan đến tuổi tác | Thỉnh thoảng quên (ví dụ, tên hoặc vị trí của chìa khóa xe) nhưng không có sự suy giảm khác của bộ nhớ Chức năng nhận thức bình thường | Chỉ tiền sử và khám thực thể |
Suy giảm nhận thức nhẹ | Suy giảm tri nhớ Chức năng hàng ngày không bị ảnh hưởng Các khía cạnh khác của nhận thức nguyên vẹn | Bệnh sử và khám lâm sàng Đôi khi cần tiến hành test thần kinh tâm thần |
Sa sút trí tuệ (ví dụ: bệnh Alzheimer, sa sút trí tuệ do mạch máu) | Suy giảm tri nhớ Sinh hoạt hàng ngày bị ảnh hưởng (ví dụ, tìm đường xung quanh khu phố,làm các công việc thông thường tại nơi làm việc) Sự suy giảm ít nhất 1 khía cạnh khác của nhận thức:
| Bệnh sử và khám lâm sàng Kiểm tra nhận thức thần kinh ngắn gọn (ví dụ: đánh giá nhận thức Montreal hoặc MOCA) Đôi khi cần tiến hành test thần kinh tâm thần Xác định nguyên nhân: MRI hoặc CT, chọc dò tủy sống, xét nghiệm máu |
Mất trí nhớ thường tương quan với độ nặng của rối loạn khí sắc Đôi khi rối loạn giấc ngủ, ăn mất ngon, chậm chạp Thường xuất hiện ở bệnh nhân mất trí nhớ, suy giảm nhận thức nhẹ, hoặc suy giảm trí nhớ liên quan đến tuổi tác Mất trí nhớ thường là ngắn hạn và có thể là do thiếu tập trung hoặc dễ bị phân tâm liên quan đến lo lắng và trầm cảm | Chỉ khám lâm sàng Sử dụng bảng câu hỏi của bệnh nhân (ví dụ: Bản kiểm kê trầm cảm Beck) | |
Sử dụng thuốc và sử dụng ma túy (ví dụ: thuốc kháng cholinergic, thuốc chống trầm cảm, opioid, thuốc tác động tâm thần hoặc thuốc an thần) | Sử dụng thuốc hoặc chất kích thích Thường là mới bắt đầu điều trị bằng thuốc, tăng liều hoặc làm chậm quá trình thanh thải (ví dụ: do suy giảm chức năng thận hoặc gan) | Điển hình là thử nghiệm dừng hoặc thay đổi thuốc hoặc chất kích thích bị nghi ngờ là nguyên nhân |
* Khám lâm sàng luôn được thực hiện nhưng chỉ được nhắc đến trong cột này khi việc đó có thể là phương tiện chẩn đoán duy nhất | ||
Nguyên nhân ít phổ biến hơn của mất trí nhớ có thể hồi phục khi điều trị bao gồm:
Trầm cảm (có thể gây mất trí nhớ giả)
Bệnh sarcoid thần kinh
Các bệnh lý khác có thể được khắc phục, tùy thuộc vào phạm vi và mức độ tổn thương mô. Các bệnh lý này bao gồm:
Cơn co giật kéo dài bất thường hoặc trạng thái động kinh không co giật
Một số loại đột quỵ
Lạm dụng một số loại thuốc và các chất kích thích khác (bao gồm cả rượu)
Nhiễm trùng não có thể là do vi-rút (ví dụ: HIV, viêm não do herpes, bệnh não chất trắng đa ổ tiến triển) hoặc liên quan đến prion (ví dụ: bệnh Creutzfeld-Jacob).
Tài liệu tham khảo nguyên nhân gây bệnh
1. Langa KM, Levine DA.The diagnosis and management of mild cognitive impairment: a clinical review. JAMA 312(23):2551–2561, 2014. doi:10.1001/jama.2014.13806
Đánh giá mất trí nhớ
Ưu tiên cao nhất khi đánh giá tình trạng mất trí nhớ là:
Để xác định các nguyên nhân có thể hồi phục, bao gồm trầm cảm, lo âu, suy giáp và mê sảng, cần điều trị nhanh chóng
Khi đó, việc đánh giá tập trung vào phân biệt vài trường hợp suy giảm nhận thức nhẹ và sa sút trí tuệ giai đoạn sớm với số lượng lớn hơn các trường hợp có suy giảm trí nhớ liên quan đến tuổi tác hoặc quên thông thường.
Đánh giá đầy đủ về sa sút trí tuệ thường mất nhiều thời gian hơn so với thời gian thông thường dành cho một lần khám bệnh thường quy. Tuy nhiên, Đánh giá nhận thức Montreal (MOCA) là một kiểm tra sàng lọc ngắn có thể được thực hiện trong vòng chưa đầy 10 phút (1). Đánh giá của bác sĩ tâm lý thần kinh có thể hữu ích hơn nếu MOCA bất thường và chẩn đoán không chắc chắn.
Lịch sử
Nếu được, nên khai thác bệnh sử riêng rẽ từ bệnh nhân và các thành viên gia đình. Các bệnh nhân suy giảm nhận thức không có khả năng cung cấp bệnh sử chi tiết, chính xác, và các thành viên trong gia đình có thể không cảm thấy thoải mái khi kể bệnh sử một cách trung thực lúc có mặt bệnh nhân.
Tiền sử bệnh hiện tại phải bao gồm mô tả về các loại mất trí nhớ cụ thể (ví dụ: quên từ hoặc tên, bị lạc, khó khăn về trí nhớ ngắn hạn hoặc dài hạn) cũng như thời điểm bắt đầu, mức độ nặng và tốc độ tiến triển của tình trạng đó. Các bác sĩ lâm sàng nên xác định mức độ ảnh hưởng của các triệu chứng đến hoạt động hàng ngày tại nơi làm việc và ở nhà. Những triệu chứng quan trọng bao gồm các thay đổi trong việc sử dụng ngôn ngữ, ăn uống, nghỉ ngơi, và tâm trạng. Các bác sĩ lâm sàng cũng cần phải đánh giá xem bệnh nhân có đủ năng lực tinh thần để điều khiển phương tiện cơ giới hay không, vì một số khu vực pháp lý yêu cầu các bác sĩ lâm sàng phải báo cáo những bệnh nhân có khả năng lái xe bị suy giảm cho cơ quan cấp phép địa phương.
Đánh giá toàn diện nhằm xác định các triệu chứng thần kinh và các yếu tố khác gợi ý một thể sa sút trí tuệ cụ thể, bao gồm:
Triệu chứng Parkinson và ảo giác trong sa sút trí tuệ thể Lewy
Thiếu hụt thần kinh tiêu điểm trong sa sút trí tuệ do nguyên nhân mạch máu
Chấn thương đầu (ví dụ: do bị té ngã gần đây) gợi ý tụ máu dưới màng cứng
Không có khả năng nhìn lên hoặc xuống và ngã về phía sau trong bệnh liệt trên nhân tiến triển
Các động tác kiểu múa giật trong bệnh Huntington
Rối loạn dáng đi và tiểu tiện không tự chủ ở bệnh não úng thủy áp lực bình thường
Thiếu sinh lực, da khô và tăng cân ở bệnh suy giáp
Rối loạn thăng bằng và khó làm các động tác tinh tế trong thiếu vitamin B12
Tiền sử các sự kiện lặp đi lặp lại, có hoặc không có sự phục hồi, gợi ý các tình trạng viêm thần kinh như bệnh đa xơ cứng hoặc bệnh sarcoid thần kinh
Bệnh sử cần phải bao gồm các bệnh lý đã biết và toàn bộ tiền sử sử dụng thuốc theo toa (đặc biệt là thuốc điều trị suy giảm miễn dịch), thuốc không kê đơn và thuốc bất hợp pháp.
Tiền sử gia đình và xã hội nên bao gồm năng lực trí tuệ, học vấn, việc làm và chức năng xã hội của bệnh nhân. Cần lưu ý tình trạng lạm dụng chất gây nghiện hiện tại và trong quá khứ. Cần hỏi tiền sử gia đình về chứng sa sút trí tuệ hoặc suy giảm nhận thức nhẹ xuất hiện sớm. Tiền sử xã hội cũng nên bao gồm các thói quen ăn uống bất thường.
Khám thực thể
Ngoài khám tổng quát, cần khám thần kinh đầy đủ và khảo sát chi tiết trạng thái tinh thần.
Kiểm tra trạng thái tinh thần đánh giá các thành phần sau bằng cách yêu cầu bệnh nhân thực hiện một số nhiệm vụ nhất định:
Định hướng (nêu tên, ngày, và địa điểm hiện tại)
Chú ý và tập trung (ví dụ, nhắc lại một danh sách các từ, tính toán đơn giản, đánh vần ngược từ "world")
Trí nhớ ngắn hạn (ví dụ Nhắc lại danh sách 3 hoặc 4 mục sau 5, 10, và 30 phút)
Trí nhớ dài hạn (ví dụ, trả lời các câu hỏi về quá khứ xa)
Ngôn ngữ (ví dụ, gọi tên một số đồ vật thông thường)
Khả năng sử dụng động tác và chức năng điều hành (ví dụ, làm theo một lệnh có nhiều giai đoạn)
Thực dụng xây dựng (ví dụ, sao chép một hình vẽ hoặc vẽ một mặt đồng hồ)
Đọc sách
Tính toán
Khám cũng cần phải bao gồm việc đánh giá các phản xạ nguyên thủy (ví dụ: phản xạ gõ trán, phản xạ lòng bàn tay-cằm) là các dấu hiệu giải phóng thùy trán thường xảy ra trong các bệnh lý sa sút trí tuệ.
Có thể sử dụng nhiều thang đo khác nhau để sàng lọc sự suy yếu ở các thành phần này. Một cách phổ biến để sàng lọc là Đánh giá nhận thức Montreal (1) hoặc Kiểm tra tình trạng tâm thần tối thiểu Folstein (2).
Các dấu hiệu cảnh báo
Ở những bệnh nhân bị mất trí nhớ, những dấu hiệu sau đây được đặc biệt quan tâm:
Suy giảm chức năng trong sinh hoạt hàng ngày
Mất chú ý hoặc thay đổi tri giác
Triệu chứng trầm cảm (ví dụ như, ăn mất ngon, chậm chạp tâm thần vận động, ý tưởng tự sát)
Tốc độ khởi phát triệu chứng
Mất trí nhớ tiến triển nhanh chóng có thể là dấu hiệu của một chứng rối loạn như bệnh Creutzfeldt-Jakob (CJD) hoặc khối u não.
Giải thích các dấu hiệu
Có tình trạng mất trí nhớ thực sự và suy giảm chức năng hàng ngày cũng như các chức năng nhận thức khác giúp phân biệt các thay đổi về trí nhớ liên quan đến tuổi tác, suy giảm nhận thức nhẹ và sa sút trí tuệ.
Rối loạn khí sắc xuất hiện ở các bệnh nhân trầm cảm nhưng cũng phổ biến ở những bệnh nhân sa sút trí tuệ hoặc suy giảm nhận thức nhẹ. Do đó, việc phân biệt trầm cảm với sa sút trí tuệ có thể khó khăn cho đến khi tình trạng mất trí nhớ trở nên nặng hơn hoặc trừ khi có các dấu hiệu thần kinh khác (ví dụ: mất ngôn ngữ, mất nhận thức, mất dùng động tác).
Mất tập trung giúp phân biệt mê sảng với sa sút trí tuệ giai đoạn đầu. Mất trí nhớ không phải là triệu chứng thường gặp ở hầu hết bệnh nhân bị mê sảng. Tuy nhiên, cần loại trừ mê sảng trước khi chẩn đoán xác định sa sút trí tuệ.
Một manh mối đặc biệt hữu ích để phân biệt chứng suy giảm trí nhớ do tuổi tác với sa sút trí tuệ là cách bệnh nhân đến khám bệnh. Nếu bệnh nhân đến khám vì lo lắng về hiện tượng quên, thì nguyên nhân có thể là sự suy giảm trí nhớ liên quan đến tuổi tác. Nếu một thành viên trong gia đình chủ động đánh giá và bệnh nhân ít lo lắng về tình trạng mất trí nhớ hơn gia đình thì khả năng bị sa sút trí tuệ sẽ cao hơn so với khi bệnh nhân chủ động đánh giá.
Xét nghiệm
Chẩn đoán mất trí nhớ chủ yếu dựa trên bệnh sử và khám bệnh, bao gồm cả việc kiểm tra trạng thái tinh thần ngắn gọn. Tuy nhiên, độ chính xác của bất kỳ kiểm tra trạng thái tinh thần ngắn nào đều bị ảnh hưởng bởi trí thông minh và trình độ học vấn của bệnh nhân. Ví dụ, bệnh nhân có trình độ học vấn cao có thể đạt điểm cao giả tạo, và những người có trình độ thấp có thể đạt điểm thấp giả tạo. Nếu chẩn đoán không rõ ràng, có thể thực hiện các xét nghiệm thần kinh chính thức và chính xác hơn; kết quả có độ chính xác chẩn đoán cao hơn.
Đối với hầu hết bệnh nhân, cần phải đo nồng độ vitamin B12 trong huyết thanh, bảng xét nghiệm chuyển hóa đầy đủ (bao gồm creatinin huyết thanh, xét nghiệm chức năng gan, canxi, magiê và glucose) và xét nghiệm chức năng tuyến giáp để loại trừ các nguyên nhân gây suy giảm trí nhớ có thể dễ dàng hồi phục.
Chẩn đoán hình ảnh thần kinh bằng chụp MRI (hoặc chụp CT nếu không chụp được MRI) được thực hiện ở những bệnh nhân có bất thường về thần kinh (ví dụ: yếu, dáng đi thay đổi, cử động không tự chủ), triệu chứng khởi phát hoặc tiến triển nhanh hoặc các dấu hiệu hoặc tiền sử gợi ý tụ máu dưới màng cứng.
Nếu một loại thuốc hoặc chất kích thích nào đó là nguyên nhân bị nghi ngờ, có thể dừng thuốc hoặc thay thế bằng một loại thuốc khác để thử nghiệm chẩn đoán.
Điều trị các trường hợp trầm cảm rõ sẽ giúp tạo thuận lợi cho việc phân biệt giữa trầm cảm và suy giảm nhận thức nhẹ.
Tài liệu tham khảo đánh giá
1. Nasreddine ZS, Phillips NA, Bédirian V, et al: The Montreal Cognitive Assessment, MoCA: A brief screening tool for mild cognitive impairment. J Am Geriatr Soc 53 (4):695–699, 2005 doi: 10.1111/j.1532-5415.2005.53221.x
2. Folstein MF, Folstein, McHugh PR: "Mini-mental state". A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J Psychiatr Res 12 (3):189–198, 1975. doi: 10.1016/0022-3956(75)90026-6
Điều trị mất trí nhớ
Nên trấn an các bệnh nhân bị suy giảm trí nhớ liên quan đến tuổi. Một số biện pháp chung thường được khuyến cáo để giúp duy trì chức năng và có thể làm giảm nguy cơ sa sút trí tuệ.
Bệnh nhân bị trầm cảm và mất trí nhớ được điều trị bằng thuốc và/hoặc liệu pháp tâm lý. Thuốc chống trầm cảm không kháng cholinergic và tốt nhất là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) được khuyên dùng. Nếu trầm cảm là bệnh nền, tình trạng mất trí nhớ có xu hướng thuyên giảm khi trầm cảm thuyên giảm.
Điều trị mê sảng bằng cách điều trị các bệnh lý căn nguyên.
Trong một số ít các trường hợp, có thể đảo ngược tình trạng sa sút trí tuệ bằng điều trị đặc hiệu (ví dụ, bổ sung vitamin B12, bổ sung hormone tuyến giáp, dẫn lưu trong trường hợp tràn dịch não thất áp lực bình thường).
Điều trị hỗ trợ là biện pháp được áp dụng với các bệnh nhân mất trí nhớ.
Các biện pháp chung
Đây là những điểm được khuyến cáo cho những người lo lắng về mất trí nhớ:
Tập thể dục đều đặn
Thực hiện một chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây và rau quả
Ngủ đủ giấc
Không hút thuốc
Giảm thiểu việc sử dụng rượu hoặc các chất hướng thần khác (ví dụ: cần sa)
Tham gia vào các hoạt động xã hội và kích thích trí tuệ
Khám sức khoẻ định kỳ
Kiểm soát căng thẳng
Phòng ngừa thương tích ở đầu
Những biện pháp này, cùng với việc kiểm soát huyết áp, nồng độ cholesterol và nồng độ glucose huyết tương, cũng làm giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch. Một số bằng chứng cho thấy những biện pháp này có thể làm giảm nguy cơ bị sa sút trí tuệ (1).
Một số chuyên gia khuyến nghị:
Học những điều mới (ví dụ, một ngôn ngữ mới, một nhạc cụ mới)
Làm các bài tập trí tuệ (ví dụ: ghi nhớ danh sách; giải câu đố chữ; chơi cờ vua, cầu hoặc các trò chơi khác sử dụng chiến lược)
Đọc sách
Làm việc trên máy tính
Làm đồ thủ công (ví dụ như đan)
Những hoạt động này có thể giúp duy trì hoặc cải thiện chức năng nhận thức, có thể bởi vì chúng tăng cường các kết nối thần kinh và thúc đẩy tạo ra các kết nối mới.
An toàn cho bệnh nhân
Các nhà vận động trị liệu và vật lý trị liệu có thể đánh giá độ an toàn trong ngôi nhà của những bệnh nhân bị khuyết tật với mục tiêu phòng ngừa ngã và các tai nạn khác. Có thể cần phải áp dụng các biện pháp bảo vệ (ví dụ như giấu dao, tắt bếp, di dời xe, tịch thu chìa khóa xe). Nếu bệnh nhân đi lang thang, có thể lắp đặt hệ thống giám sát tín hiệu hoặc đăng ký bệnh nhân vào chương trình trở về an toàn.
Các bác sĩ lâm sàng nên biết vai trò của họ trong việc thông báo cho cơ quan cấp phép địa phương về bệnh nhân sa sút trí tuệ; yêu cầu báo cáo khác nhau tùy theo tiểu bang (ở Hoa Kỳ) và theo quốc gia.
Cuối cùng, có thể chỉ định sự hỗ trợ (ví dụ như người giúp việc gia đình, trợ lý chăm sóc sức khoẻ tại nhà) hoặc thay đổi môi trường (ví dụ như nhà ở không có bậc thang, cơ sở trợ giúp, cơ sở có điều dưỡng lành nghề).
Các biện pháp tác động môi trường
Các biện pháp về môi trường có thể giúp ích cho bệnh nhân bị mất trí nhớ hoặc sa sút trí tuệ.
Bệnh nhân bị sa sút trí tuệ thường hoạt động tốt nhất trong không gian quen thuộc, với sự củng cố định hướng thường xuyên(bằng cách sử dụng lịch và đồng hồ kích thước lớn), môi trường tươi sáng, vui vẻ và lịch sinh hoạt đều đặn. Phòng ở phải có các kích thích cảm giác (ví dụ, đài phát thanh, truyền hình, ánh sáng ban đêm).
Ở các bệnh viện, nhân viên có thể đeo thẻ tên lớn và thường xuyên tự giới thiệu mình. Những thay đổi trong môi trường xung quanh, thói quen, hoặc con người nên được giải thích cho bệnh nhân một cách chính xác và đơn giản, bỏ qua các thủ tục không cần thiết.
Các cuộc thăm viếng thường xuyên của nhân viên và những người quen thuộc khuyến khích bệnh nhân duy trì khả năng giao tiếp xã hội. Tất cả các loại hoạt động đều có ích; các hoạt động này nên có tính chất cuốn hút và kích thích, nhưng không có quá nhiều sự lựa chọn hoặc gây nhiều trở ngại cho bệnh nhân. Các bài tập để cải thiện sự cân bằng và duy trì sức khỏe tim mạch cũng có thể giúp làm giảm bớt bồn chồn, cải thiện giấc ngủ và kiểm soát hành vi. Liệu pháp hoạt động và liệu pháp âm nhạc giúp duy trì khả năng kiểm soát vận động tốt và tạo ra sự kích thích phi ngôn ngữ. Liệu pháp nhóm (ví dụ, liệu pháp hồi tưởng, các hoạt động xã hội) có thể giúp duy trì kỹ năng hội thoại và các kỹ năng giao tiếp.
M Thuốc, trị liệu đang dùng (Medications)
Loại bỏ hoặc hạn chế các loại thuốc có hoạt tình trên hệ thần kinh trung ương (CNS) thường giúp cải thiện chức năng. Thuốc an thần và thuốc kháng cholinergic có xu hướng làm trầm trọng thêm tình trạng sa sút trí tuệ và cần phải tránh sử dụng.
Có nhiều loại thuốc khác nhau dùng để điều trị bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer và một số loại có thể hữu ích trong các dạng sa sút trí tuệ khác. Các lựa chọn thuốc bao gồm thuốc ức chế cholinesterase (donepezil, rivastigmine và galantamine); memantine (thuốc đối kháng NMDA [N-methyl-d-aspartate]) và liệu pháp kháng thể đơn dòng kháng dạng tinh bột. Việc lựa chọn thuốc phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm đáp ứng của bệnh nhân, tác dụng bất lợi và chi phí.
Một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc ức chế cholinesterase, có hiệu quả khiêm tốn trong việc cải thiện các triệu chứng suy giảm chức năng nhận thức ở những bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer nhẹ đến trung bình hoặc sa sút trí tuệ có thể Lewy và có thể hữu ích trong các dạng khác của sa sút trí tuệ. Hiệu quả giảm dần theo thời gian. Các loại thuốc khác, chẳng hạn như kháng thể đơn dòng, có mục đích thay đổi tiến triển của bệnh bằng cách giảm mảng bám beta-amyloid trong não ở những bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer. Xem mục Điều trị bệnh Alzheimer để biết thông tin chi tiết về các loại thuốc được sử dụng trong điều trị bệnh Alzheimer.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Livingston G, Huntley J, Sommerlad A, et al: Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission [published correction appears in Lancet Ngày 30 tháng 9 năm 2023;402(10408):1132. doi: 10.1016/S0140-6736(23)02043-3]. Lancet 396(10248):413–446, 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30367-6
Những điểm chính
Mất trí nhớ và mất trí nhớ thường gặp ở người cao tuổi và là nguyên nhân gây lo lắng thường gặp cho họ.
Sự suy giảm trí nhớ liên quan đến tuổi rất phổ biến, gây ra sự chậm chạp trong trí nhớ và hoạt động nhân thức, nhưng chưa gây suy thoái các chức năng này.
Chẩn đoán chủ yếu dựa trên các tiêu chuẩn lâm sàng, đặc biệt là khí sắc, sự chú ý, mất trí nhớ thật sự và ảnh hưởng đến hoạt động chức năng hàng ngày.
Loại trừ kịp thời các nguyên nhân gây sa sút trí tuệ có thể hồi phục và có thể điều trị được (một số loại đột quỵ, trầm cảm, co giật, chấn thương đầu, nhiễm trùng não, suy giáp, nhiễm HIV, tràn dịch não áp lực bình thường, u não, thiếu vitamin B12, lạm dụng một số loại thuốc và chất kích thích bao gồm cả rượu).
Tiền sử đầy đủ về việc sử dụng thuốc và sử dụng chất kích thích là có vai trò rất quan trọng vì thuốc an thần và thuốc kháng cholinergic có thể gây mất trí nhớ và có thể phục hồi bằng cách ngừng thuốc.
Nếu bệnh nhân có bất thường về thần kinh (ví dụ: yếu, dáng đi thay đổi, cử động không tự chủ), hãy chụp MRI hoặc chụp CT.
Hiện tượng mất trí nhớ do bệnh nhân tự kể thường không phải do sa sút trí tuệ.
Phải loại trừ tình trạng mê sảng và trầm cảm trước khi chẩn đoán sa sút trí tuệ.
Thông tin thêm
Tài nguyên bằng tiếng Anh sau đây có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của tài liệu này.
