Thất dụng

Mất dùng động tác là hậu quả của tổn thương não (ví dụ do nhồi máu, khối u hoặc chấn thương) hoặc thoái hóa, thường là ở các thùy đỉnh hoặc những đường kết nối của chúng, trong đó trí nhớ về các mô hình cử động đã học vẫn được bảo tồn.

Ít phổ biến hơn, thất dụng là hậu quả của tổn thương ở các vùng khác của não, ví dụ như vỏ não tiền vận động (phần vỏ não thùy trán trước vùng vận động), các phần khác của thùy trán, hoặc thể trai, hoặc do tổn thương lan tỏa liên quan đến chứng sa sút trí tuệ do thoái hóa.

Bệnh nhân bị thất dụng không thể hình thành khái niệm hoặc thực hiện những động tác phức tạp đã biết mặc dù có hệ thống vận động, cảm giác và phối hợp còn nguyên vẹn và có thể thực hiện các cử động riêng rẽ. Thông thường, bệnh nhân không nhận ra khiếm khuyết của mình.

Các loại mất dùng động tác phổ biến có thể bao gồm

• Mất dùng động tác trong tư tưởng: Bệnh nhân bị mất dùng động tác trong tư tưởng không thể nhận thức được mục đích của một nhiệm vụ phức tạp đã học trước đó và do đó không thể lập kế hoạch hoặc thực hiện các động tác tự nguyện cần thiết theo đúng trình tự. Ví dụ, họ có thể xỏ giày trước đi tất.

• Mất dùng động tác ý vận: Đây là loại mất dùng động tác phổ biến nhất. Khi được yêu cầu thực hiện các nhiệm vụ vận động thông thường, những bệnh nhân bị mất dùng động tác ý vận không thể làm như vậy. Ví dụ, họ không thể bắt chước các động tác như vẫy tay chào tạm biệt hoặc chỉ cách sử dụng một công cụ (ví dụ: bàn chải đánh răng, búa).

• Mất dùng động tác khái niệm: Loại mất dùng động tác này tương tự như chứng mất điều hòa vận động ý thức nhưng có đặc điểm là khả năng sử dụng công cụ một cách chính xác bị suy giảm. Ví dụ, khi được đưa cho một cái tuốc nơ vít, bệnh nhân có thể cố gắng viết bằng nó như thể nó là một cây bút.

• Mất dùng động tác cấu trúc Bệnh nhân mất dùng động tác cấu trúc không thể vẽ, xây dựng hoặc sao chép một đối tượng mặc dù họ hiểu nhiệm vụ và có đủ khả năng thể chất để thực hiện việc đó. Ví dụ, bệnh nhân có thể không vẽ lại được một hình học đơn giản mặc dù có thể nhìn thấy và nhận ra nó, giữ và sử dụng một cây bút, hiểu được nhiệm vụ.

• Thăm khám thần kinh tại giường

• Các bài kiểm tra thần kinh - tâm lý

• Hình ảnh não

Các bài kiểm tra tại giường bao gồm yêu cầu bệnh nhân thực hiện hoặc bắt chước các động tác thông thường đã biết (ví dụ: chào hỏi, dừng lại hoặc bắt đầu đi bộ, chải tóc, gõ và thổi ra, mở khoá bằng chìa khóa, dùng tuốc nơ vít hoặc kéo, hít một hơi thật sâu và nhịn thở). Cơ lực và tầm vận động phải được đánh giá để loại trừ liệt và các bất thường xương khớp là nguyên nhân gây ra các triệu chứng.

Trắc nghiệm thần kinh tâm lý hoặc việc đánh giá bởi một chuyên gia vật lý trị liệu hoặc vận động trị liệu có thể giúp xác định những trường hợp thất dụng kín đáo hơn. Kiểm tra tâm lý thần kinh là kiểm tra theo tiêu chuẩn để cung cấp thông tin về tính toàn vẹn trong cấu trúc và chức năng của não. Nó đánh giá trí thông minh, chức năng điều hành (ví dụ: lập kế hoạch, trừu tượng hóa, hình thành khái niệm), sự chú ý, trí nhớ, ngôn ngữ, nhận thức, chức năng giác quan-vận động, động lực, tâm trạng và cảm xúc, chất lượng cuộc sống và tính cách.

Người chăm sóc cần được hỏi về khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày của người bệnh, đặc biệt là các hoạt động liên quan tới các dụng cụ gia đình (ví dụ sử dụng dụng cụ ăn uống đúng cách và an toàn, bàn chải đánh răng, dụng cụ nhà bếp để chuẩn bị bữa ăn, búa và kéo) và khả năng viết.

Chẩn đoán hình ảnh não (ví dụ CT, MRI, có hoặc không kèm theo chụp mạch) để chẩn đoán và mô tả các tổn thương trung ương (ví dụ: nhồi máu, xuất huyết, khối u, teo não khu trú).

• Vật lý và vận động trị liệu

Không có điều trị đặc hiệu đối với thất dụng. Thuốc làm chậm sự tiến triển triệu chứng của sa sút trí tuệ không mang lại lợi ích.

Vật lý và vận động trị liệu có thể cải thiện hoạt động chức năng một cách khiêm tốn nhưng tạo môi trường an toàn và cung cấp các thiết bị giúp bệnh nhân khắc phục các thiếu sót cơ bản thường sẽ hữu ích hơn.

Nói chung, bệnh nhân bị thất dụng trở nên phụ thuộc, cần sự trợ giúp trong sinh hoạt hàng ngày và ít nhất là cần giám sát nhất định. Bệnh nhân bị đột quỵ có thể tiến triển ổn định và thậm chí có cải thiện phần nào.