Viêm màng não do vi khuẩn sơ sinh

Các tác nhân gây bệnh chủ yếu là:

• Liên cầu khuẩn nhóm B (GBS)

• Escherichia coli (đặc biệt là các chủng có chứa polysaccharide K1)

• Listeria monocytogenes

Các mầm bệnh khác bao gồm enterococci, streptococci nhóm D không ở ruột, streptococci tan huyết alpha, Staphylococcus aureus, staphylococci coagulase-âm tính, mầm bệnh gram âm ở ruột (ví dụ: chủng Klebsiella, chủng Enterobacter, Citrobacter diversus), Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis và Streptococcus pneumoniae.

Viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh thường là hậu quả của tình trạng vãng khuẩn huyết xảy ra khi có nhiễm khuẩn huyết ở trẻ sơ sinh; số lượng khuẩn lạc trong máu nuôi cấy càng cao thì nguy cơ viêm màng não càng cao.

Viêm màng não ở trẻ sơ sinh cũng có thể do tổn thương da đầu, đặc biệt là khi các khuyết tật trong phát triển dẫn đến sự thông trực tiếp từ ngoài da vào trong khoáng dưới nhện, gây ra viêm tắc mạch máu và nhiễm khuẩn. Hiếm khi, có sự thông trực tiêp từ khu vực nền sọ vào hệ thần kinh trung ương (CNS) (ví dụ, viêm tai giữa).

Thông thường, có các triệu chứng điển hình của nhiễm khuẩn huyết ở trẻ sơ sinh (ví dụ: thân nhiệt không ổn định, suy hô hấp, vàng da, ngưng thở). Dấu hiệu tổn thương thần kinh (ví dụ như lơ mơ, co giật (đặc biệt là cục bộ), nôn mửa, kích thích) đặc hiệu với viêm màng não do sơ sinh. Cái gọi là cáu kỉnh nghịch thường, trong đó việc ôm ấp và an ủi của cha mẹ sẽ kích thích hơn là an ủi trẻ sơ sinh (vì cử động của màng não bị viêm gây đau), cụ thể hơn cho chẩn đoán. Thóp phồng hoặc gáy cứng chỉ xảy ra ở khoảng 20% số ​​trẻ sơ sinh; bệnh nhân càng nhỏ tuổi thì những dấu hiệu này càng ít phổ biến (1). Các bất thường dây thần kinh sọ (đặc biệt là các dây thần kinh thứ 3, thứ 6 và 7).

Viêm màng não do liên cầu khuẩn nhóm B (viêm màng não GBS) có thể xảy ra trong tuần đầu tiên của cuộc đời, kèm theo nhiễm khuẩn huyết ở trẻ sơ sinh khởi phát sớm và thường biểu hiện ban đầu là một bệnh toàn thân với các dấu hiệu hô hấp nổi bật. Tuy nhiên, viêm màng não GBS xuất hiện sau giai đoạn này (sau 3 tháng tuổi) sẽ có biểu hiện khu trú hơn, được đặc trưng bởi: không có tiến sử sản khoa hoặc chu sinh đặc biệt, các dấu hiệu của viêm màng não (ví dụ như sốt, lơ mơ, động kinh) cũng biểu hiện rõ ràng hơn.

Viêm não thất có thể đi kèm với viêm màng não ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là do căn nguyên vi khuẩn gram âm đường ruột. Các sinh vật gây viêm màng não cùng với viêm mạch nặng, đặc biệt là C. diversus và Cronobacter sakazakii, có khả năng gây ra u nang và áp xe. Pseudomonas aeruginosa, E. coli K1 và chủng Serratia cũng có thể gây ra áp xe não. Dấu hiệu lâm sàng sớm của áp xe não là tăng áp lực nội sọ (ICP), thường biểu hiện bằng việc nôn, thóp phồng và tăng kích thước vòng đầu. Dấu hiệu trẻ sơ sinh viêm màng não mủ đột ngột xấu đi có thể liên quan đến tình trạng tăng áp lực nội sọ do khối áp xe, não úng thủy hoặc khối áp xe với vào não thất.

• Số tế bào dịch não tủy (CSF), định lượn glucose và protein, nhuộm soi Gram, cấy

• Xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase (PCR)

• Đôi khi siêu âm hoặc chụp CT hoặc chụp MRI não

Chẩn đoán xác định viêm màng não do vi khuẩn sơ sinh được thực hiện bằng xét nghiệm dịch não tủy. Chọc dò tủy sống (LP), cần phải được thực hiện ở bất kỳ trẻ sơ sinh nào nghi ngờ bị nhiễm khuẩn huyết hoặc viêm màng não. Tuy nhiên, LP có thể khó thực hiện ở trẻ sơ sinh và có một số nguy cơ thủ thuật này gây ra tình trạng thiếu oxy. Tình trạng lâm sàng kém (ví dụ: suy hô hấp, sốc, giảm tiểu cầu) có thể làm tăng nguy cơ. Cần sử dụng kim chọc dò có nòng troca để tránh đẩy các tế bào biểu mô ngoài da vào trong ống sống - nguy cơ phát triển u hạt biểu mô sắc tố trong ống sống.

Nồng độ glucose thấp, protein tăng và số lượng bạch cầu cao trong dịch não tủy gợi ý viêm màng não do vi khuẩn. Các giá trị dịch não tủy bình thường cồn đang gây tranh cãi và liên quan đến tuổi tác. Nhìn chung, cả trẻ đủ tháng và trẻ sinh non không bị viêm màng não đều có ≤ 10 đến 14 tế bào bạch cầu/mcL (0,010 đến 0,014 × 10⁹/L) trong dịch não tủy, một phần năm trong số đó có thể là bạch cầu đa nhân trung tính. Nồng độ protein trong dịch não tủy khi không có viêm màng não thay đổi nhiều hơn; trẻ đủ tháng có nồng độ < 110 đến 160 mg/dL (từ 1,1 đến 1,6 g/L), trong khi trẻ sinh non có nồng độ lên tới 210 mg/dL (2,1 g/L). Nồng độ glucose trong dịch não tủy bình thường là > 75% giá trị huyết thanh được đo cùng một thời điểm. Các mức này có thể thấp đến 20 đến 30 mg/dL (1,1 đến 1,7 mmol/L). Viêm màng não do vi khuẩn đã được xác định bằng nuôi cấy ở trẻ sơ sinh có chỉ số dịch não tủy bình thường, cho thấy giá trị dịch não tủy bình thường không loại trừ chẩn đoán viêm màng não (1, 2). Nếu LP bị trì hoãn, kết quả dịch não tủy sẽ kém tin cậy hơn; tuy nhiên, ngay cả khi tình trạng lâm sàng cải thiện, có các các tế bào viêm và nồng độ glucose và protein bất thường trong dịch não tủy vài ngày sau khi phát bệnh có thể gợi ý viêm màng não.

Dịch não tủy cũng cần được nuôi cấy, ngay cả khi có máu hoặc không có tế bào. Trong một số trường hợp, đặc biệt là nếu dịch não tủy được lấy sau khi bắt đầu dùng kháng sinh (trước điều trị), các bảng xét nghiệm PCR đa thành phần có thể cung cấp thêm giá trị chẩn đoán. Chọc lại dịch não tủy giúp hướng dẫn thời gian điều trị và tiên lượng bệnh. Có thể lặp lại chọc dịch não tủy sau 24 đến 48 giờ nếu đáp ứng lâm sàng còn nghi ngờ; sau 24 giờ đến 48 giờ ở trẻ sơ sinh bị viêm màng não do GBS và sau 72 giờ khi liên quan đến vi khuẩn gram âm. Không có chỉ định chọc lại dịch não tủy khi kết thúc đợt điều trị nếu trẻ sơ sinh tiến triển tốt.

Viêm não thất cần được đặt ra khi trẻ sơ sinh không đáp ứng với liệu pháp kháng sinh. Chẩn đoán được thực hiện khi chọc dò não thất thu được số lượng bạch cầu lớn hơn số lượng bạch cầu từ chọc dịch não tủy, bằng nhuộm Gram dương tính hoặc nuôi cấy dịch não thất, hoặc do tăng áp lực não thất. Khi nghi ngờ viêm não thất hoặc áp xe não, siêu âm hoặc chụp MRI hoặc chụp CT có thuốc cản quang có thể hỗ trợ chẩn đoán; các não thất giãn cũng xác nhận tình trạng viêm não thất.

• Ampicillin theo kinh nghiệm kết hợp với gentamicin, cefotaxime hoặc cả hai, tiếp theo là kháng sinh đặc hiệu với vi khuẩn trên nuôi cấy

Không điều trị, tỷ lệ tử vong do viêm màng não ở trẻ sơ sinh đạt tới 100%.

Khi được điều trị, tỷ lệ tử vong do viêm màng não ở trẻ sơ sinh là từ 5% đến 20%.

Tiên lượng được xác định dựa trên cân nặng khi sinh, cơ thể và mức độ nặng về mặt lâm sàng. Đối với vi khuẩn gây ra viêm não thất hoặc áp xe não (viêm hoại tử hoại tử), tỷ lệ tử vong có thể đạt 75%.

Tiên lượng cũng phụ thuộc một phần vào số lượng vi khuẩn có trong dịch não tủy khi chẩn đoán. Thời gian nuôi cấy dịch não tủy dương tính với vi khuẩn tương quan trực tiếp với tỷ lệ biến chứng. Nhìn chung, trong viêm màng não mủ do liên cầu B, dịch não tủy thường sạch vi khuẩn sau 24 giờ điều trị kháng sinh. Bệnh nhân viêm màng não mủ do nguyên nhân vi khuẩn gram âm, thời gian sạch vi khuẩn thường kéo dài hơn, trung bình là 2 ngày.

Viêm màng não do liên cầu B có tỷ lệ tử vong thấp hơn đáng kể so với nhiễm khuẩn huyết do liên cầu B khởi phát sớm.

Di chứng thần kinh (ví dụ, não úng thủy, mất thính giác, khuyết tật về trí tuệ) tiến triển ở 20% đến 50% trẻ sơ sinh sống sót, tiên lượng kém hơn với các trường hợp nhiễm vi khuẩn gram âm.