Hành vi tự sát

Trên toàn thế giới, có hơn 720.000 người chết mỗi năm vì tự tử, đây là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ ba ở những người từ 15 tuổi đến 29 tuổi (1).

Số liệu thống kê về hành vi tự tử chủ yếu dựa trên giấy chứng tử và báo cáo điều tra. Mặc dù việc giám sát tỷ lệ tử vong do tự tử ở Hoa Kỳ đang được cải thiện, nhưng tỷ lệ được báo cáo vẫn được cho là thấp hơn so với tỷ lệ tự tử thực tế. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) đã thiết lập một hệ thống cấp tiểu bang có tên là Hệ thống Báo cáo Tử vong do Bạo lực Quốc gia (NVDRS), thu thập thông tin về từng trường hợp tự tử từ nhiều nguồn khác nhau để hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây ra tự tử. NVDRS hiện đang được áp dụng ở tất cả 50 tiểu bang, Đặc khu Columbia và Puerto Rico.

Tại Hoa Kỳ, từ năm 2000 đến năm 2018, tỷ lệ tự tử tăng đều đặn, với tổng mức tăng là 37% (từ 10,4 lên 14,2/100.000 người mỗi năm) (2). Từ năm 2018 đến năm 2020, tỷ lệ giảm 5%. Sau đó, tỷ lệ này lại tăng lên, trở lại mức tương tự như năm 2018 vào năm 2022 và duy trì khá ổn định vào năm 2023 (14,2/100.000).

Tỷ lệ tự tử ở Hoa Kỳ thay đổi theo độ tuổi, giới tính và chủng tộc/dân tộc. Từ năm 2021 đến năm 2023, tự tử là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 11 đối với mọi lứa tuổi (3). Năm 2023, đây là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai ở những người từ 10 tuổi đến 34 tuổi. Nhóm tuổi có tỷ lệ tự tử cao nhất là nhóm tuổi từ 75 đến 84 (19,4/100.000) và ≥ 85 tuổi (22,7/100.000). Nhóm chủng tộc/dân tộc có tỷ lệ tự tử cao nhất là người Mỹ bản địa không phải gốc Tây Ban Nha và người bản địa Alaska (23,2/1000.000).

Xét về phạm vi các trải nghiệm liên quan đến tự tử, vào năm 2023, ước tính có 12,8 triệu người ở Hoa Kỳ đã nghiêm túc nghĩ đến việc tự tử, 3,7 triệu người đã lập kế hoạch tự tử, 1,5 triệu người đã cố gắng tự tử và 49.000 người chết do tự tử (2). Ý định tự tử là một trải nghiệm khá phổ biến trong cộng đồng nói chung và phổ biến hơn ở quần thể bệnh nhân trên lâm sàng (4). Trong số những người cân nhắc việc tự sát, có ít hành động có ý nghĩ hoặc xung động tự sát hơn nhiều. Trong số những người sống sót sau những nỗ lực tự tử nghiêm trọng về mặt y tế, hơn 90% không chết vì tự tử (5). Xét về tuổi thọ, thanh thiếu niên và người trưởng thành trẻ tuổi có tỷ lệ ý định tự tử cao nhất; phụ nữ cố gắng tự tử nhiều hơn nam giới, nhưng nam giới chết do tự tử với tỷ lệ cao gấp đôi so với phụ nữ.

Vì tự tử được biết đến là một kết quả sức khỏe phức tạp, đa yếu tố nên việc xác định lý do dẫn đến những thay đổi trong tỷ lệ quần thể là rất khó khăn, nhưng người ta cho rằng các lý do có liên quan đến các yếu tố như thái độ văn hóa đối với sức khỏe tâm thần và việc tìm kiếm sự giúp đỡ, khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần, khả năng tiếp cận các phương tiện gây chết người và nhiều tác động khác. Các xu hướng xã hội bên ngoài và kinh nghiệm cá nhân được cho là tương tác với các yếu tố nguy cơ bên trong của cá nhân như đã trải qua chấn thương hoặc có khuynh hướng di truyền có thể làm tăng nguy cơ tự tử (6).

Khoảng 1 trong 6 người tự tử để lại một bức thư tuyệt mệnh (7). Nội dung có thể ám chỉ hoặc nêu rõ các yếu tố dẫn đến tự tử (ví dụ: bệnh tâm thần, tuyệt vọng, hạn chế nhận thức và thu hẹp các phương án đối phó, cảm giác là gánh nặng cho người khác, cảm giác bị cô lập). Sự giao nhau giữa những yếu tố này và những yếu tố gây căng thẳng hoặc mất mát khác trong cuộc sống có thể dẫn đến việc tự tử.

Tỷ lệ tử vong do tự tử ở nam giới cao hơn tỷ lệ tử vong ở nữ giới khoảng 2,5:1 đến 4:1 trên toàn cầu (8) và gần 4:1 ở Hoa Kỳ (2). Lý do vẫn chưa rõ ràng, nhưng có thể có một số giải thích sau:

• Nam giới dường như ít tìm kiếm sự giúp đỡ hơn khi họ đang đau khổ.

• Nam giới có tỷ lệ hiện mắc của rối loạn sử dụng rượu và rối loạn sử dụng chất kích thích cao hơn, cả hai đều dẫn đến hành vi bốc đồng.

• Nam giới có xu hướng hung hãn hơn và sử dụng nhiều biện pháp gây chết người hơn khi cố gắng tự sát.

• Số vụ tự tử ở nam giới bao gồm cả những vụ tự tử trong quân nhân và cựu chiến binh, những nhóm có tỷ lệ nam giới cao hơn nữ giới.

Tỷ lệ tự tử ở thanh thiếu niên tại Hoa Kỳ đã giảm vào những năm 1990, sau hơn một thập kỷ tăng liên tục. Tỷ lệ lại bắt đầu tăng trở lại vào đầu những năm 2000. Nguyên nhân của xu hướng gia tăng tỷ lệ tự tử ở trẻ em và thanh thiếu niên có thể là do nhiều yếu tố, bao gồm những yếu tố sau (9):

• Các tình trạng tâm thần không được chẩn đoán và điều trị đầy đủ (bao gồm rối loạn trầm cảm nặng, rối loạn lưỡng cực, rối loạn sử dụng chất kích thích, rối loạn tâm thần, rối loạn ăn uống, rối loạn thiếu chú ý/tăng động [ADHD], rối loạn lo âu và/hoặc chấn thương)

• Sự gia tăng đáng kể trong việc sở hữu súng của hộ gia đình (tức là khả năng tiếp cận rộng rãi hơn các phương tiện gây chết người) vào đầu những năm 2000 và gần đây hơn trong những năm COVID và sau COVID (10)

• Các tình trạng bệnh lý nội khoa nói chung như chấn thương sọ não hoặc rối loạn phổ tự kỷ

• Những sự kiện bất lợi thời thơ ấu (bao gồm lạm dụng, bỏ bê, mất mát)

• Trải qua chấn thương hoặc mất mát (bao gồm môi trường gia đình không ổn định; lớn lên với cha mẹ mắc bệnh tâm thần; tiếp xúc với việc bạn bè tự sát và/hoặc người thân chết do tự sát; trải nghiệm bị bắt nạt hoặc phân biệt đối xử dựa trên chủng tộc, giới tính hoặc khuynh hướng tình dục)

Vai trò của mạng xã hội trong việc gây ra ý định tự tử rất phức tạp. Có vẻ như có những loại tiếp xúc với phương tiện truyền thông xã hội, đặc biệt là những loại liên quan đến bắt nạt và nạn nhân hóa, làm tăng nguy cơ nảy sinh ý định tự tử và cố gắng tự tử, trong khi những loại khác, chủ yếu liên quan đến kết nối xã hội, có vẻ như có tác dụng bảo vệ (11, 12, 13, 14) Bằng chứng về tác động của mức độ tiếp xúc với phương tiện truyền thông xã hội hoặc internet ("thời gian sử dụng màn hình") còn chưa thống nhất, một số nghiên cứu cho thấy nguy cơ hành vi tự tử tăng lên khi tiếp xúc nhiều hơn, ít nhất một phần là do thiếu ngủ và một số nghiên cứu cho thấy không có tác động nào.

Tổng Y sĩ Hoa Kỳ đã kêu gọi Quốc hội vào năm 2024 dán nhãn cảnh báo lên mạng xã hội do những tác động bất lợi của nó đến sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên và người trưởng thành trẻ tuổi (15). Tuy nhiên, lợi ích của các biện pháp can thiệp theo quy định vẫn chưa rõ ràng. Ví dụ, một số dữ liệu cho thấy các cảnh báo đóng hộp do các cơ quan quản lý đưa ra về nguy cơ tự tử tăng cao ở trẻ em và thanh thiếu niên liên quan đến việc sử dụng thuốc chống trầm cảm có thể dẫn đến việc giảm điều trị rối loạn trầm cảm nặng (16, 17).

Lựa chọn phương pháp tự tử được xác định bởi nhiều yếu tố, bao gồm các yếu tố văn hóa, khả năng sẵn có của các phương tiện để hoàn thành việc tự sát và mức độ nghiêm trọng của ý định. Ví dụ: tình trạng tự ngộ độc thuốc trừ sâu xảy ra phổ biến hơn ở các vùng nông thôn ở các nước Châu Á và Tây Thái Bình Dương (1). Một số phương thức (ví dụ: nhảy từ trên cao) khiến việc sống sót hầu như không thể thực hiện được, trong khi những phương thức khác (ví dụ: sử dụng ma túy trái phép hoặc uống thuốc) có thể cho phép giải cứu. Tuy nhiên, việc sử dụng một phương thức được chứng minh không gây tử vong không nhất thiết ngụ ý rằng ý định tự sát đó ít nghiêm trọng hơn.

Đối với các lần toan tự sát, uống ma túy, thuốc hoặc chất độc bất hợp pháp là phương thức được sử dụng phổ biến nhất. Các phương pháp bạo lực như bắn và treo cổ ít phổ biến hơn trong số các vụ tự tử vì những phương pháp này có tỷ lệ tử vong cao hơn.

Tại Hoa Kỳ vào năm 2023, súng là phương pháp phổ biến nhất được sử dụng trong các vụ tự tử hoàn thành, chiếm hơn một nửa (55,33%) (2). Nam giới sử dụng phương pháp này nhiều hơn nữ giới (3, 4). Các phương pháp phổ biến tiếp theo là ngạt thở (24,37%) và ngộ độc (12,09%).

Lây truyền tự tử đề cập đến một hiện tượng trong đó một người tự tử dường như sẽ đến với những người khác trong cộng đồng, trường học hoặc nơi làm việc. Những vụ tự tử được công bố rộng rãi có thể có ảnh hưởng rất rộng rãi. Những người bị ảnh hưởng thường là những người đã dễ bị tổn thương. Con người là sinh vật xã hội có xu hướng bắt chước lẫn nhau và thanh thiếu niên có nhiều khả năng bắt chước hơn người lớn vì giai đoạn phát triển tâm lý và thần kinh của họ. Người ta ước tính rằng lây nhiễm là một yếu tố chiếm từ 1% đến 5% (một số ước tính lên tới khoảng 10%) trong tổng số các vụ tự tử ở thanh thiếu niên (5, 6).

Sự lây lan có thể xảy ra khi tiếp xúc với người cùng trang lứa đã cố gắng hoặc chết vì tự tử, thông qua việc đưa tin rộng rãi về vụ tự tử của người nổi tiếng trên phương tiện truyền thông, hoặc thông qua những miêu tả chi tiết và/hoặc giật gân về tự tử trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Ngược lại, việc đưa tin trên phương tiện truyền thông với thông điệp tích cực về phòng chống tự tử có thể giảm thiểu nguy cơ và/hoặc tác động của sự lây lan tự tử đối với thanh thiếu niên dễ bị tổn thương. Thông điệp ngăn ngừa tự sát theo chủ đề tích cực thường liên quan đến việc miêu tả các cuộc đấu tranh về sức khỏe tâm thần như một phần của cuộc sống và trải nghiệm về sức khỏe con người mà không có sự kỳ thị nào liên quan đến việc tìm kiếm sự giúp đỡ và điều trị. Sau khi xảy ra vụ tự tử, thông điệp phòng chống tự tử ở trường học hoặc nơi làm việc cần truyền đạt rõ ràng về sự mất mát đau thương của một thành viên trong cộng đồng, bày tỏ sự ủng hộ đối với cộng đồng đang đau buồn và cung cấp các nguồn lực hỗ trợ. Ngôn ngữ mà người lãnh đạo nhóm sử dụng để thảo luận về vấn đề tự tử, dù là bằng văn bản hay tại các cuộc họp trực tiếp, để tóm tắt lại mất mát là rất quan trọng. Để biết thông tin chi tiết hơn về giao tiếp và mẫu giao tiếp bằng văn bản, hãy xem Bộ công cụ Sau khi Tự tử có sẵn miễn phí từ Hội Phòng chống Tự tử Hoa Kỳ.

Các loại tự sát khác rất hiếm. Bao gồm

• Nhóm tự tử

• Giết người/tự tử

• "Tự tử do cảnh sát gây ra" (tình huống mà mọi người hành động theo cách khiến cảnh sát phải hành động bằng vũ lực gây chết người [ví dụ: vung vũ khí])

Tự sát là một sự kiện phức tạp liên quan đến sức khỏe, bao gồm một tập hợp các yếu tố di truyền, môi trường, tâm lý và hành vi. Các nghiên cứu khám nghiệm tâm lý cho thấy rõ ràng rằng trong mỗi trường hợp tự tử, người chết đều gặp phải nhiều yếu tố nguy cơ tự tử (1, 2, 3). Tử vong do tự sát phổ biến hơn nhiều ở những người mắc bệnh tâm thần so với những người đối chứng phù hợp với độ tuổi và giới tính (1). Trong một số nghiên cứu, gần 90% số người chết do tự tử có rối loạn tâm thần có thể chẩn đoán được tại thời điểm họ chết (4). (Xem bảng Nguy cơ tự tử tăng cao ở các rối loạn tâm thần.)

Một trong những yếu tố nguy cơ phổ biến nhất, mạnh nhất và có thể khắc phục được đối với hành vi tự tử là trầm cảm (1). Đối với bệnh nhân trầm cảm, nguy cơ tự tử có thể tăng lên trong giai đoạn trầm cảm nặng hơn và khi một số yếu tố nguy cơ khác hội tụ. Ngoài ra, tự tử dường như phổ biến hơn khi lo lắng dữ dội, bốc đồng, sử dụng chất kích thích và các vấn đề về giấc ngủ xảy ra đồng thời hoặc như các triệu chứng của bệnh trầm cảm nặng hoặc trầm cảm lưỡng cực.

Những người mắc bệnh tâm thần phân liệt tử vong do tự tử cao hơn nhiều so với dân số nói chung, với tới 14% số bệnh nhân mắc bệnh tâm thần phân liệt tử vong do tự tử (5). Các yếu tố liên quan đến nguy cơ tự tử tăng cao ở những người mắc bệnh tâm thần phân liệt bao gồm bệnh giai đoạn đầu, các đợt trầm cảm, ảo giác, không được tiếp cận hoặc không tuân thủ điều trị hiệu quả, khuyết tật, tuyệt vọng và chứng nằm, ngồi không yên. Các yếu tố nguy cơ tâm lý xã hội nổi tiếng khác đối với việc tự tử bao gồm gián đoạn mối quan hệ, thất nghiệp và mất mát.

Rượu và ma túy trái phép có thể làm tăng sự mất kiềm chế và tính bốc đồng cũng như làm tâm trạng trở nên tồi tệ hơn. Hơn một phần ba số người chết do tự tử đã uống rượu trước khi cố gắng tự tử và khoảng một nửa trong số họ đã say rượu vào thời điểm đó (6). Những người trẻ tuổi, những người thường dễ có hành vi bốc đồng (bao gồm cả việc uống rượu quá độ) đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi rượu; mức độ say vừa phải có thể khiến họ sử dụng các phương pháp tự tử nguy hiểm hơn (7). Tuy nhiên, những người có rối loạn sử dụng rượu có nhiều nguy cơ tự sát thậm chí khi họ không say rượu. Trên thực tế, những người lạm dụng rượu, đặc biệt là những người uống rượu say, thường có cảm giác hối hận sâu sắc trong thời gian cai rượu và cảm giác hối hận này có thể liên quan đến nguy cơ tự tử cao hơn.

Việc mới mắc hoặc chẩn đoán gần đây các bệnh lý tổng quát cũng có liên quan đến nguy cơ tự tử cao hơn (ví dụ như tiểu đường, rối loạn co giật, đau mạn tính, đa xơ cứng, ung thư, nhiễm HIV). Những ảnh hưởng tâm lý của tình trạng khuyết tật, đau đớn hoặc chẩn đoán mới về tình trạng sức khỏe nghiêm trọng cũng có thể làm tăng nguy cơ tự sát. Một số bệnh lý nội khoa nói chung ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng sinh lý của não và do đó có thể làm tăng nguy cơ tự tử. Các tình trạng bệnh lý nghiêm trọng, đặc biệt là những tình trạng mạn tính và đau đớn, góp phần đáng kể vào tình trạng tự tử ở người cao tuổi, với hơn 30% số vụ tự tử trong một nghiên cứu xảy ra ở những bệnh nhân có vấn đề về sức khỏe thể chất (8, 9).

Những người mắc chứng rối loạn nhân cách có xu hướng tự tử, đặc biệt là những người mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới, những người thường gặp vấn đề về khả năng chịu đựng căng thẳng và các kiểu phản ứng giữa các cá nhân, bao gồm hành vi tự làm bản thân bị thương và gây hấn.

Những trải nghiệm đau thương thời thơ ấu, đặc biệt là chấn thương do bị lạm dụng tình dục hoặc thể chất hoặc bị cha mẹ bỏ bê, có liên quan đến các lần toan tự tử (10, 11, 12).

Di truyền của nguy cơ tự tử là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng và dường như ảnh hưởng đến nguy cơ tự tử. Mặc dù nguy cơ tự tử có thể di truyền trong gia đình, nhưng gen dường như chỉ chiếm một phần trong nguy cơ đó (13). Tiền sử gia đình từng tự tử, cố gắng tự tử hoặc rối loạn tâm thần có liên quan đến việc tăng nguy cơ tự tử.

Ngoài ra còn có bằng chứng cho thấy sự tương tác giữa gen và môi trường góp phần gây ra nguy cơ tự tử (14). Những thay đổi biểu sinh (ví dụ: methyl hóa DNA) ảnh hưởng đến biểu hiện gen có thể làm tăng hoặc giảm nguy cơ tự sát bằng cách ảnh hưởng đến sinh lý thần kinh, nhận thức hoặc điều chỉnh căng thẳng. Điều này có nghĩa là những trải nghiệm tiêu cực như chấn thương và ngược lại, những trải nghiệm tích cực như sự hỗ trợ xã hội của liệu pháp tâm lý thực sự có thể thay đổi biểu hiện gen và ảnh hưởng đáng kể đến khả năng phục hồi và nguy cơ tự sát của một cá nhân.

Các đặc điểm tâm lý như xu hướng bốc đồng, cứng nhắc về nhận thức, nhạy cảm với sự từ chối giữa các cá nhân hoặc chứng loạn thần kinh nặng cũng có liên quan đến nguy cơ tự tử cao hơn.

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến tự tử được liệt kê trong bảng Các yếu tố nguy cơ và dấu hiệu cảnh báo tự tử.

Để phòng ngừa tự tử, cần xác định những người có nguy cơ (xem bảng Các yếu tố nguy cơ và dấu hiệu cảnh báo tự tử) và bắt đầu các biện pháp can thiệp phù hợp (1).

Những nỗ lực phòng chống tự tử có tầm quan trọng đặc biệt ở cấp khu vực và quốc gia. Những nỗ lực này được bổ sung bằng cách chăm sóc sức khỏe hiệu quả trong việc giảm nguy cơ tự tử. Các biện pháp can thiệp ở cấp cộng đồng cũng cho thấy kết quả khả quan trong việc giảm nguy cơ tự tử (2). Ngoài ra, việc giám sát các nền tảng truyền thông xã hội bằng trí tuệ nhân tạo đã giúp xác định những cá nhân có nguy cơ và cung cấp hỗ trợ kịp thời (3).

Có các can thiệp y tế học đường và y tế công cộng. Một ví dụ là chương trình phòng chống tự tử Nguồn sức mạnh, được thực hiện bởi các nhà lãnh đạo đồng đẳng vị thành niên ở trường trung học (4). Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc đào tạo đúng cách các tình nguyện viên làm việc tại đường dây nóng hỗ trợ tự tử sẽ giúp cứu sống nhiều người (5).

Một ví dụ mạnh mẽ khác về hiệu quả của chương trình phòng chống tự tử có chọn lọc và phổ quát được chứng minh bằng các kết quả liên quan đến các khoản tài trợ của Đạo luật Tưởng niệm Garrett Lee Smith (GLS). Những khoản tài trợ này đã tài trợ cho các hoạt động ngăn ngừa tự sát của thanh thiếu niên ở Hoa Kỳ kể từ năm 2004, trong các trường đại học cũng như trong môi trường cộng đồng và bộ lạc ở nhiều bang. Một nghiên cứu về chương trình trong khoảng thời gian 15 năm đã báo cáo rằng một tỷ lệ lớn các quận ở Hoa Kỳ đã nhận được tài trợ tài chính để tham gia vào các sáng kiến ​​phòng chống tự tử ở thanh thiếu niên, bao gồm những sáng kiến ​​sau (6):

• Thiết lập các chương trình tiếp cận, nâng cao nhận thức và sàng lọc

• Cung cấp đào tạo "người gác cổng" (tức là giáo dục những người ở các vai trò tiền tuyến chính để nhận ra nguy cơ tự tử và can thiệp cho phù hợp)

• Phát triển các liên minh (thường bao gồm một số nhóm địa phương (ví dụ: các sở y tế tâm thần hoặc phòng chống tự tử của chính quyền địa phương, các tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào phòng chống tự tử, các nhà giáo dục, nhóm phụ huynh, nhóm tôn giáo, cơ quan thực thi pháp luật)

• Thực hiện các chính sách và/hoặc quy trình

• Thành lập và tài trợ cho đường dây nóng

Bốn mươi phần trăm trợ cấp GLS được trao ở các vùng nông thôn của Hoa Kỳ, nơi tỷ lệ tự tử cao hơn và nơi các nguồn lực cho các chương trình và điều trị lâm sàng có xu hướng ít hơn nhiều so với các khu vực khác. Trong một nghiên cứu về các quận có hoạt động GLS so với các quận đối chứng có khuynh hướng phù hợp chưa tham gia chương trình GLS, người ta thấy có sự giảm đáng kể về mặt thống kê đối với tác động ngắn hạn và dài hạn đối với hành vi tự tử và tử vong do tự tử (7). Hiệu ứng tích cực lớn nhất ở các vùng nông thôn của Hoa Kỳ.

Có những chiến lược mà hệ thống y tế có thể áp dụng để giảm tỷ lệ tự tử ở những bệnh nhân có nguy cơ cao nhất (8). Một khuôn khổ như vậy dành cho trẻ em và thanh thiếu niên được gọi là Không có vụ tự tử nào, ủng hộ việc đào tạo toàn diện về sàng lọc tự tử cho tất cả nhân viên hệ thống chăm sóc sức khỏe, sử dụng hồ sơ sức khỏe điện tử để giúp chăm sóc bệnh nhân tốt hơn và sử dụng các biện pháp can thiệp (lập kế hoạch an toàn, tư vấn về phương tiện gây tử vong, giao tiếp chặt chẽ với bệnh nhân và gia đình khi có thể, cũng như giới thiệu và theo dõi phù hợp).

Trong bối cảnh lâm sàng, những bệnh nhân nhập viện sau khi toan tự tử có nguy cơ tử vong do tự tử cao nhất trong vài ngày hoặc vài tuần đầu sau khi xuất viện và nguy cơ này vẫn cao trong 6 tháng đến 12 tháng đầu sau khi xuất viện (9). Do đó, trước khi bệnh nhân được xuất viện, họ – cùng với các thành viên trong gia đình và/hoặc bạn bè thân thiết – nên được tư vấn về nguy cơ tử vong ngay lập tức do tự tử, và nên đặt lịch hẹn tái khám trong tuần đầu tiên sau khi xuất viện. Một hoặc hai cuộc gọi điện thoại đơn giản sau khi xuất viện đã được chứng minh là có thể làm giảm đáng kể số lần tái phạm (10). Ngoài ra, bệnh nhân và người nhà hoặc bạn bè nên được biết tên, liều lượng và tần suất dùng thuốc của bệnh nhân.

Trong những tuần đầu tiên sau khi xuất viện, gia đình và bạn bè nên đảm bảo rằng

• Không nên để bệnh nhân một mình.

• Việc tuân thủ phác đồ dùng thuốc theo đơn kê của bệnh nhân được theo dõi.

• Bệnh nhân được hỏi hàng ngày về trạng thái chung của tâm trí, tâm trạng, thói quen ngủ và năng lượng (ví dụ, thức dậy, mặc quần áo và tương tác với người khác).

Người thân hoặc bạn bè của bệnh nhân nên đưa bệnh nhân đi tái khám và thông báo cho bác sĩ lâm sàng về tiến triển hoặc không tiến triển của bệnh nhân. Những can thiệp này cần được tiếp tục trong vài tháng sau khi xuất viện.

Mặc dù một số vụ toan tự sát hoặc tự sát thành công đều gây ngạc nhiên và sốc, ngay cả với người thân và cộng sự, nhưng những cảnh báo rõ ràng có thể đã được đưa ra cho các thành viên trong gia đình, bạn bè hoặc bác sĩ lâm sàng. Cảnh báo thường rất rõ ràng, như khi bệnh nhân thực sự thảo luận về các kế hoạch hoặc đột nhiên viết hoặc thay đổi di chúc. Tuy nhiên, các cảnh báo có thể tinh tế hơn, như khi bệnh nhân đưa ra ý kiến về việc không có gì đáng sống hoặc chết sẽ tốt hơn. Trong một nghiên cứu, khoảng 83% số người chết do tự tử đã được bác sĩ khám trong những tháng đến năm trước khi họ qua đời và khoảng 24% số ca có chẩn đoán mắc bệnh tâm thần trong tháng trước khi họ qua đời (11).

Các bác sĩ lâm sàng cần nhận thức được các yếu tố nguy cơ tự tử như một phần của quá trình chăm sóc nội trú và ngoại trú thường quy. Bởi vì các rối loạn thể chất nặng và đau đớn, rối loạn sử dụng chất kích thích và rối loạn tâm thần (đặc biệt là trầm cảm) làm tăng nguy cơ tự sát, việc nhận ra những yếu tố có thể xảy ra này và bắt đầu điều trị thích hợp là những đóng góp quan trọng mà bác sĩ có thể thực hiện để ngăn ngừa tự sát.

Tất cả bệnh nhân trầm cảm cần phải được hỏi về ý định tự tử. Sự sợ hãi rằng sự hỏi như thế có thể làm phát sinh ý tưởng về sự tự hủy hoại bản thân ở bệnh nhân là vô căn cứ. Việc tìm hiểu giúp bác sĩ lâm sàng có được bức tranh rõ ràng hơn về mức độ trầm cảm, khuyến khích thảo luận mang tính xây dựng và truyền đạt nhận thức của bác sĩ lâm sàng về sự thất vọng và tuyệt vọng sâu sắc của bệnh nhân.

Ngay cả những người đe dọa tự sát sắp xảy ra (ví dụ: những người gọi điện và tuyên bố rằng họ sắp uống một liều thuốc gây chết người hoặc đe dọa nhảy từ độ cao) cũng được cho là có mong muốn sống. Bác sĩ lâm sàng hoặc người khác mà họ kêu gọi giúp đỡ phải ủng hộ mong muốn được sống.

Hỗ trợ cấp cứu tâm thần cho người tự sát bao gồm những điều sau đây:

• Thiết lập mối quan hệ và giao tiếp cởi mở với họ

• Hỏi về việc điều trị tâm thần hiện tại và trước đây cũng như các loại thuốc hiện đang được sử dụng

• Giúp giải quyết vấn đề gây ra sự khủng hoảng

• Cung cấp sự trợ giúp mang tính xây dựng với vấn đề, bao gồm một kế hoạch an toàn được soạn thảo với bệnh nhân

• Bắt đầu điều trị rối loạn tâm thần cơ bản

• Chuyển bệnh nhân đến nơi thích hợp để theo dõi chăm sóc càng sớm càng tốt

• Cho bệnh nhân có nguy cơ thấp xuất viện để người thân chăm sóc, bao gồm một người bạn tận tâm và thấu hiểu

• Cung cấp cho những bệnh nhân này số điện thoại 988 để trò chuyện và nhắn tin qua Lifeline hoặc các liên kết đến các trang web hữu ích (988 Suicide and Crisis Lifeline, Hội Phòng chống Tự tử Hoa Kỳ)

• Cung cấp quyền truy cập thông tin về phòng chống tự tử

• Can thiệp ngắn gọn

• Đánh giá nguy cơ tự sát

• Lập kế hoạch an toàn

• Theo dõi và giám sát chặt chẽ

• Tâm lý trị liệu

• M Thuốc, trị liệu đang dùng (Medications)

Liên minh Hành động Quốc gia về Phòng chống Tự tử (Liên minh Hành động) đã công bố hướng dẫn về điều trị tiêu chuẩn được khuyến nghị cho những bệnh nhân có nguy cơ tự sát. Các tiêu chuẩn này bao gồm các khuyến nghị về sàng lọc, đánh giá nguy cơ tự tử và chăm sóc lâm sàng ở cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu, sức khỏe hành vi và khoa cấp cứu (1).

Điều quan trọng cần lưu ý là nguy cơ tự tử là động. Nguy cơ cấp tính thường chỉ kéo dài trong một khoảng thời gian ngắn (vài giờ đến vài ngày). Trong phần lớn các vụ tự tử, bệnh nhân đã được nhìn thấy ở nhiều cơ sở chăm sóc sức khỏe khác nhau trong giai đoạn có nguy cơ cấp tính, nhưng nguy cơ tự tử không được phát hiện. Các chiến lược nhằm giảm thiểu nguy cơ liên quan đến tự sát mà các bác sĩ lâm sàng có thể sử dụng (ngay cả những người không liên quan đến sức khỏe hành vi) bao gồm

• Sử dụng phản ứng quan tâm, không phán xét

• Cung cấp các biện pháp can thiệp ngắn gọn (ví dụ: lập kế hoạch an toàn và tư vấn về các phương tiện gây chết người)

• Giao tiếp với gia đình và bạn bè thân thiết của bệnh nhân

• Cung cấp các nguồn lực về khủng hoảng và sức khỏe tâm thần khác như, tại Hoa Kỳ, 988, Đường dây nóng về Tự tử và Khủng hoảng

• Giới thiệu bệnh nhân để họ được chăm sóc thích hợp

• Theo dõi bệnh nhân (thậm chí qua điện thoại) giữa các lần khám

Một số khoảng thời gian nhất định có liên quan đến tăng nguy cơ tự sát. Đặc biệt, khoảng thời gian từ vài ngày đến vài tuần sau khi xuất viện từ khoa cấp cứu hoặc bệnh viện tâm thần đối với bệnh nhân nhập viện vì có ý tưởng tự sát hoặc toan tự sát có nguy cơ cao và do đó là thời điểm can thiệp chính (2).

Ở hầu hết các khu vực pháp lý của Hoa Kỳ, bác sĩ lâm sàng dự đoán khả năng tự tử sắp xảy ra ở bệnh nhân phải thông báo cho cơ quan có thẩm quyền để can thiệp. Nếu không làm như vậy có thể dẫn đến hành vi hình sự và dân sự. Những bệnh nhân có nguy cơ không nên ở một mình cho đến khi họ được đưa vào môi trường an toàn (thường là cơ sở tâm thần hoặc khoa cấp cứu). Nếu cần thiết, những bệnh nhân đó nên được vận chuyển đến môi trường an toàn bởi các chuyên gia được đào tạo (ví dụ, kỹ thuật viên y tế cấp cứu, cảnh sát).

Trừ trường hợp có khả năng tự tử sắp xảy ra, vốn là quyết định lâm sàng, luật pháp ở Hoa Kỳ không cho phép giao tiếp với các thành viên trong gia đình mà không có sự cho phép của bệnh nhân. Tuy nhiên, các bác sĩ lâm sàng được khuyến khích tối đa hóa sự hỗ trợ từ các thành viên gia đình bằng cách hỏi bệnh nhân xem bệnh nhân có muốn nhờ một thành viên gia đình hoặc bạn bè đáng tin cậy hỗ trợ sức khỏe tâm thần hay không.

Các nỗ lực vận động ở Hoa Kỳ, Vương quốc Anh, New Zealand, Úc và các nơi khác nhằm mục đích cải cách hệ thống ứng phó với khủng hoảng để hướng tới sự phụ thuộc vào một bộ tài nguyên sức khỏe tâm thần đa tầng mạnh mẽ hơn, chẳng hạn như các đơn vị xử lý khủng hoảng di động và chăm sóc khủng hoảng toàn diện và tránh xa sự phụ thuộc vào các phòng cấp cứu và cơ quan thực thi pháp luật.

Bất kỳ hành động tự sát nào, dù là cử chỉ hay cố gắng, đều phải được xem xét nghiêm túc. Mọi người tự làm bản thân bị thương nghiêm trọng đều phải được đánh giá và điều trị chấn thương thể chất cũng như đánh giá nguy cơ tự tử.

Nếu xác nhận quá liều thuốc hoặc dược phẩm có khả năng gây tử vong, các bước cần thực hiện ngay lập tức là dùng thuốc giải độc và cung cấp phương pháp điều trị hỗ trợ (xem phần Ngộ độc).

Đánh giá ban đầu có thể được thực hiện bởi bất kỳ bác sĩ lâm sàng nào được đào tạo về đánh giá và quản lý hành vi tự tử. Tuy nhiên, tất cả bệnh nhân nên được đánh giá kỹ lưỡng về nguy cơ tự tử - thường được thực hiện bởi bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần được đào tạo khác - càng sớm càng tốt.

Phải đưa ra quyết định về việc bệnh nhân cần được tự nguyện tiếp nhận hay không tự nguyện cam kết điều trị và liệu có cần kiềm chế hay không (xem thêm Các trường hợp khẩn cấp về hành vi). Bệnh nhân bị rối loạn tâm thần và một số rối loạn trầm cảm trầm trọng và một cuộc khủng hoảng chưa được giải quyết nên được đưa vào một đơn vị tâm thần. Những bệnh nhân có triệu chứng của một rối loạn y khoa lũ lẫn tiềm ẩn (như mê sảng, co giật, sốt) có thể cần phải được đưa vào một đơn vị y tế với các biện pháp phòng ngừa tự sát thích hợp.

Sau một nỗ lực tự sát, bệnh nhân có thể phủ nhận bất kỳ vấn đề nào bởi vì trầm cảm nặng dẫn đến hành động tự sát có thể được theo sau bởi sự tăng cảm xúc trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, nguy cơ tự tử hoàn toàn sau đó là cao trừ khi bệnh nhân được điều trị liên tục và hỗ trợ tâm lý xã hội.

Các can thiệp ngắn hạn có hiệu quả trong việc giảm nguy cơ tự tử và được coi là phương pháp tốt nhất (3). Những can thiệp này có thể được thực hiện tại cơ sở chăm sóc ban đầu, chăm sóc sức khỏe hành vi ngoại trú và cơ sở chăm sóc bệnh nhân nội trú. Những can thiệp này bao gồm

• Thực hiện sàng lọc nguy cơ tự sát

• Thực hiện đánh giá nguy cơ tự sát

• Thực hiện can thiệp lập kế hoạch an toàn

• Cung cấp tư vấn an toàn về phương tiện gây chết người

• Có các cuộc gọi điện thoại, tin nhắn hoặc thông điệp hỗ trợ theo dõi (đã được chứng minh là làm giảm nguy cơ tự tử ở những bệnh nhân có nguy cơ)

• Cung cấp giáo dục cho bệnh nhân và gia đình khi có thể

• Cung cấp nguồn lực khủng hoảng

Đánh giá nguy cơ tự tử xác định các động lực chính góp phần vào nguy cơ tự tử hiện tại của cá nhân và giúp bác sĩ lâm sàng lập kế hoạch điều trị thích hợp. Đánh giá bao gồm những điều sau đây:

• Thiết lập mối quan hệ và lắng nghe tường trình của bệnh nhân

• Hiểu được nỗ lực tự sát, bối cảnh của hành động, các sự kiện xảy ra trước đó, và hoàn cảnh xảy ra

• Hỏi về các triệu chứng sức khỏe tâm thần và bất kỳ loại thuốc hoặc phương pháp điều trị thay thế nào mà bệnh nhân có thể đang dùng để điều trị rối loạn tâm thần hoặc làm giảm các triệu chứng

• Đánh giá đầy đủ trạng thái tinh thần của bệnh nhân, đặc biệt chú trọng vào việc xác định trầm cảm, lo âu, kích động, cơn hoảng sợ, mất ngủ trầm trọng, rối loạn tâm thần khác và rối loạn sử dụng rượu hoặc ma túy (nhiều vấn đề cần được điều trị đặc biệt ngoài việc can thiệp vào khủng hoảng)

• Hiểu sâu về các mối quan hệ cá nhân và gia đình, vốn thường phù hợp với sự cố gắng tự sát

• Phỏng vấn thành viên thân thiết trong gia đình và bạn bè

• Hỏi về sự hiện diện của súng hoặc các phương tiện gây chết người khác trong nhà và tư vấn về các phương tiện gây chết người (điều này có thể liên quan đến việc tạo điều kiện thuận lợi cho việc cất giữ an toàn hoặc vứt bỏ các phương tiện gây chết người ra khỏi nhà)

Các bác sĩ lâm sàng có thể sử dụng các công cụ đã được xác nhận như Thang đánh giá mức độ nặng của tự sát Columbia (C-SSRS) hoặc công cụ "Đặt câu hỏi sàng lọc tự sát" (ASQ) do Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia (NIMH) phát triển.

Lập kế hoạch an toàn, bước đầu tiên sau khi đánh giá, là một can thiệp thiết yếu được thực hiện để giúp bệnh nhân xác định các tác nhân gây ra kế hoạch tự tử và xây dựng kế hoạch đối phó với những suy nghĩ tự tử khi các suy nghĩ đó xuất hiện (4, 5).

Các bước khác mà bác sĩ lâm sàng cần phải thực hiện bao gồm cung cấp cho bệnh nhân các nguồn lực ứng phó khủng hoảng, tư vấn về việc loại bỏ hoặc lưu trữ các phương tiện gây chết người (6, 7) và giới thiệu đến các dịch vụ chăm sóc giảm thiểu nguy cơ phù hợp (ví dụ: liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp hành vi biện chứng, đánh giá và quản lý hợp tác về ý định tự tử [CAMS], liệu pháp gia đình) (5, 8–11). Các bác sĩ lâm sàng cũng có thể cung cấp cho bệnh nhân sự liên lạc thường xuyên hơn thông qua các chuyến thăm khám ngoại trú hoặc nhiều hình thức giao tiếp khác nhau, một số trong đó có thể được cung cấp bởi các thành viên khác trong nhóm chăm sóc sức khỏe (12, 13).

Bất kỳ hành động tự sát nào đều có ảnh hưởng rõ rệt lên cảm xúc đối với tất cả những người có liên quan. Mất người vì tự tử là một kiểu mất mát đặc biệt đau đớn và phức tạp. Nỗi đau buồn liên quan đến tự tử khác với các loại mất mát khác vì câu hỏi tại sao người đó lại chọn tự tử thường vẫn chưa có lời giải đáp và nhiều người có hiểu biết hạn chế về tự tử. Trong nỗ lực tìm hiểu sự kiện gây sốc và không thể giải thích được, mọi người thường xuyên tiến hành tìm kiếm thông tin ráo riết và tạo ra một loạt giả thuyết về lý do tại sao vụ tự sát lại xảy ra. Điều này có thể dẫn đến cảm giác tội lỗi, đổ lỗi và giận dữ nhắm vào bản thân và những người khác vì đã không ngăn chặn việc tự tử, và cũng tức giận với người thân đã chết. Phần tự nhiên của nỗi đau tự tử này thường cực kỳ dữ dội trong vài tháng đầu và thường giảm bớt cường độ trong năm thứ hai trở đi.

Xem phần Thêm thông tin để biết các nguồn hỗ trợ và giáo dục có thể được cung cấp cho bệnh nhân đã trải qua mất mát do tự tử, cũng như cho bệnh nhân có thành viên gia đình có ý định hoặc hành vi tự tử.

Nhiều cá nhân – bao gồm các thành viên gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và những người khác –đều bị ảnh hưởng bởi mỗi vụ tự tử. Một phân tích tổng hợp quốc tế về các nghiên cứu mất tích do tự tử dựa trên dân số cho thấy 4,3% số thành viên cộng đồng đã từng tự tử của người khác trong năm qua và 21,8% trong suốt cuộc đời của họ. Ở Hoa Kỳ, người ta thậm chí còn phát hiện ra tỷ lệ tiếp xúc cao hơn (1). Trong số 1432 người lớn trong mẫu quốc gia, 51% số người đã từng tiếp xúc với hành vi tự tử và 35% số người đáp ứng các tiêu chuẩn về mất mát do tự tử (được định nghĩa là trải qua sự đau khổ về mặt cảm xúc từ trung bình đến nghiêm trọng liên quan đến mất mát do tự tử) vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời (2). Các bác sĩ lâm sàng có thể có hỗ trợ có giá trị cho những bệnh nhân có người thân qua đời do tự tử.

Đối với các bác sĩ lâm sàng để mất một bệnh nhân do tự tử, trải nghiệm có thể đau buồn hơn nhiều so với những trường hợp tử vong liên quan đến lâm sàng khác. Nó thường giống với trải nghiệm đau buồn và đau buồn sâu sắc về cái chết của một thành viên trong gia đình bác sĩ lâm sàng hơn là sự mất mát một bệnh nhân. Trong một nghiên cứu, một nửa số bác sĩ tâm thần mất bệnh nhân vì tự tử có điểm trên Thang đo Tác động của sự kiện tương đương với điểm của nhóm bệnh nhân lâm sàng đã trải qua cái chết của cha mẹ (3). Trải nghiệm mất mát đối với các chuyên viên y tế thường có những hậu quả cả về mặt cá nhân và nghề nghiệp, có thể bao gồm nỗi thống khổ, cảm giác tội lỗi, nghi ngờ bản thân, đau buồn phức tạp và thậm chí cả ý nghĩ rời bỏ nghề nghiệp. Có nhiều nguồn lực hỗ trợ các bác sĩ lâm sàng thông qua một số tổ chức (Quỹ Phòng chống Tự tử Hoa Kỳ, Hiệp hội Tự tử Hoa Kỳ, Quỹ Jed, Trung tâm Tài nguyên Phòng chống Tự tử [4]) và các chương trình giảng dạy cũng có sẵn để dạy cho học viên và chuẩn bị cho họ về những trải nghiệm mất đi bệnh nhân vì tự tử (5).

Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.

1. American Association of Suicidology

2. American Foundation for Suicide Prevention; I've Lost Someone

3. Dougy Center

4. International Association for Suicide Prevention

5. Jed Foundation

6. Now Matters Now

7. Speaking of Suicide

8. 988 the Suicide & Crisis Lifeline