Đau khớp bàn ngón chân thường là hậu quả của sự thay đổi mô do bàn chân bị biến dạng cơ học. Các triệu chứng và dấu hiệu bao gồm đau khi đi bộ và ấn vào. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng; tuy nhiên, nhiễm trùng hoặc các bệnh thấp khớp hệ thống (ví dụ viêm khớp dạng thấp, viêm khớp vảy nến) có thể cần phải được loại trừ bằng các nghiệm pháp. Điều trị bao gồm chỉnh hình, đôi khi tiêm tại chỗ, và phẫu thuật.
(Xem thêm Tổng quan các bệnh lý bàn chân và cổ chân.)
Đau khớp bàn ngón chân là một nguyên nhân phổ biến gây đau xương bàn chân. Đau khớp bàn ngón chân thường do lệch trục khớp kèm theo những biến đổi cơ học ở bàn chân, gây ra trật khớp, rách bao gân gấp, cọ sát bao khớp và phá hủy sụn khớp (thoái hóa khớp). Các khớp bị lệch có thể gây ra hiện tượng va chạm với hoạt dịch, với mức độ tối thiểu nếu có bất kỳ hiện tượng nóng và sưng (viêm màng hoạt dịch xương khớp) nào.
Khớp bàn ngón chân thứ hai thường bị thương tổn. Nó phát triển tình trạng lỏng lẻo ở các dây chằng bên do biến dạng ngón chân hình búa cứng khiến ngón chân bị trật khớp nhẹ và trật ra khỏi khớp. Khi ngón chân bị trật khớp cố gắng chạm đất trong khi đi lại, nó gây ra lực oằn ngược lên đầu xương bàn chân, dẫn đến đau và áp lực bất thường ở mặt gan chân của phần trước bàn chân. Thông thường, chức năng của hàng xương thứ nhất (xương nêm thứ nhất và xương bàn chân thứ nhất) không đầy đủ là kết quả của tình trạng quay sấp quá mức (bàn chân lăn vào trong và bàn chân sau quay ra ngoài hoặc lộn ngược), thường dẫn đến viêm bao xơ, chấn thương đĩa gan chân và biến dạng ngón chân hình búa. Vận động quá mức của cơ cẳng chân trước ở những bệnh nhân biến dạng bàn chân vòm (vòm cao) và cổ chân rũ (gân Achilles rút ngắn làm hạn chế gấp về phía mu của chân) có xu hướng gây ra các trật khớp về phía mu với sự co lại của các ngón chân, làm tăng áp lực và gây đau lên mặt dưới đầu xương bàn chân.
Bán trật khớp khớp đốt bàn chân-ngón chân cũng xảy ra do bệnh viêm khớp mạn tính, đặc biệt là viêm khớp dạng thấp. Đau khớp đốt bàn chân-ngón chân khi chịu sức nặng cơ thể và cảm giác cứng khớp vào buổi sáng có thể là dấu hiệu ban đầu đáng kể của bệnh viêm khớp dạng thấp giai đoạn đầu. Viêm màng hoạt dịch và teo cơ gian cốt trong viêm khớp dạng thấp cũng dẫn đến trật khớp nhẹ ở các khớp bàn ngón chân nhỏ hơn, dẫn đến biến dạng ngón chân hình búa. Do đó, miếng đệm mỡ ở xương bàn chân, thường làm đệm cho áp lực giữa xương bàn chân và các dây thần kinh gian ngón trong khi đi bộ, di chuyển xa hơn dưới các ngón chân; u dây thần kinh gian ngón (Morton) có thể xảy ra. Để bù cho sự mất của lớp đệm, sự dày lên của chai chân và túi thanh dịch có thể xuất hiện. Tồn tại đồng thời hạt thấp bên dưới hoặc gần đầu xương bàn chân ở mặt gấp về phía gan chân có thể đau tăng lên.
Khớp bàn ngón chân đầu tiên là vị trí phổ biến nhất của thoái hóa khớp ở bàn chân. Sụn khớp bị tổn thương do chấn thương, biến dạng (ví dụ: vẹo ngón chân cái) hoặc viêm khớp toàn thân (ví dụ: bệnh gút, viêm khớp dạng thấp) và dẫn đến giảm khả năng gập mu chân của ngón chân cái. Khi rối loạn tiến triển, mất khả năng gập mu chân sẽ ngăn cản bàn chân hoạt động bình thường trong giai đoạn dáng đi đẩy ra. Các xương vừng nằm trong gân cơ gấp ngón chân cái ngắn bị xơ hóa và mất đi lợi thế cơ học vốn có để đẩy ngón chân cái lên khỏi mặt đất. Điều này gây ra việc sử dụng ngoài ý muốn khớp bàn ngón chân thứ hai để bù đắp cho tình trạng thiếu phạm vi vận động của khớp bàn ngón chân thứ nhất, gây đau và lỏng lẻo ở khớp bàn ngón chân thứ hai.
Đau khớp đốt bàn chân-ngón chân cũng có thể do giới hạn ngón chân cái về mặt chức năng, làm hạn chế vận động thụ động và vận động chủ động của khớp ở khớp bàn ngón chân đầu tiên. Bệnh nhân thường có rối loạn quay sấp bàn chân dẫn đến hàng xương thứ nhất bị nâng lên đồng thời cung dọc trong bị hạ xuống khi mang trọng lượng cơ thể. Do tình trạng nâng cao của hàng xương thứ nhất, đốt gần của ngón chân cái không thể tự do mở rộng trên đầu xương bàn chân thứ nhất; kết quả là khớp bị kẹt ở khớp mặt mu chân dẫn đến các biến đổi về xương khớp và mất khả năng vận động của khớp. Theo thời gian, đau có thể xuất hiện. Khi khe khớp bị thu hẹp do viêm khớp, tình trạng cứng khớp ngón chân cái có thể xảy ra.
Viêm khớp cấp tính có thể xảy ra thứ phát do bệnh khớp hệ thống như gút, viêm khớp dạng thấp và bệnh lý viêm khớp cột sống.
Các xương của bàn chân
Các triệu chứng và dấu hiệu của đau khớp đốt bàn chân-ngón chân
Các triệu chứng của đau khớp bàn ngón chân là đau khi đi lại. Đau mặt mu và gan của khớp thường xảy ra khi ấn và làm vận động thụ động. Sưng nhẹ kèm theo ấm không đáng kể có thể xảy ra ban đầu khi bị thoái hóa khớp. Nóng, sưng hoặc đỏ khớp nhiều gợi ý bệnh lý khớp viêm hoặc nhiễm trùng.
Chẩn đoán đau khớp đốt bàn chân-ngón chân
Đánh giá chủ yếu về lâm sàng
Loại trừ bệnh lý nhiễm trùng hoặc bệnh lý khớp viêm nếu có dấu hiệu viêm.
Đau khớp đốt bàn chân-ngón chân thường có thể được phân biệt với u dây thần kinh gian ngón do không có cảm giác nóng rát, tê, đau nhói và đau kẽ ngón, nhưng những triệu chứng này có thể là do viêm khớp; nếu vậy, sờ nắn có thể giúp chẩn đoán phân biệt.
Một khớp ấm, ban đỏ và sưng tấy là biểu hiện của nhiễm trùng khi không có chứng minh ngược lại, mặc dù bệnh gút có nhiều khả năng xảy ra hơn. Khi tình trạng nóng, đỏ và sưng liên quan đến nhiều khớp, hãy đánh giá nguyên nhân toàn thân gây viêm khớp (ví dụ: bệnh gút, viêm khớp dạng thấp, viêm khớp do vẩy nến, viêm khớp do vi rút, viêm khớp do bệnh đường ruột), bao gồm chỉ định làm các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm về các bệnh thấp khớp toàn thân (ví dụ: kháng thể peptide kháng vòng citrullin hóa [anti-CCP], yếu tố dạng thấp [RF], tốc độ máu lắng, protein phản ứng C). Chẩn đoán hình ảnh bàn chân bằng siêu âm Doppler màu có thể hữu ích trong việc phát hiện tình trạng tăng sinh hoạt dịch, viêm và các vết trợt ở giai đoạn sớm có thể xảy ra hoặc các phát hiện gợi ý về tình trạng lắng đọng mononatri urate ("dấu hiệu cản quang kép").
Điều trị đau khớp đốt bàn chân-ngón chân
Chỉnh hình
Nếu có, điều trị bệnh nền là thấp khớp toàn thân
Chỉnh hình bàn chân với lớp đệm xương bàn chân có thể giúp phân phối lại và giảm áp lực từ các khớp không bị viêm. Khi bị lật khớp sên gót quá mức hoặc khi bàn chân có vòm cao, một dụng cụ chỉnh hình giúp sửa chữa các bất thường này nên được chỉ định. Thay đổi giày có đế bằng có thể giúp ích. Đối với hạn chế khớp ngón chân cái hoặc cứng khớp ngón chân cái, việc điều chỉnh dụng cụ chỉnh hình có thể có tác dụng nhiều hơn đối với gập gan bàn chân của hàng xương thứ nhất để cải thiện cử động của khớp bàn ngón chân và giảm đau. Nếu không thể hạ thấp hàng xương thứ nhất bằng các phương pháp trên, thì việc sử dụng một tấm lót đệm cho hàng xương thứ nhất có thể có tác dụng. Đối với hạn chế cử động nhiều hơn hoặc đau dữ dội hơn ở khớp bàn ngón chân thứ nhất, có thể cần sử dụng dụng cụ chỉnh hình cứng, tấm sợi carbon hoặc thanh giày bên ngoài hoặc đế bập bênh để giảm cử động ở khớp đó.
Nếu có tình trạng viêm (viêm màng hoạt dịch), thuốc điều trị bệnh viêm nền (ví dụ: viêm khớp dạng thấp) sẽ được chỉ định. Việc tiêm hỗn hợp corticosteroid/thuốc gây tê tại chỗ có thể hiệu quả trong việc giảm đau ngay lập tức (xem Cân nhắc khi sử dụng thuốc tiêm corticosteroid).
Phẫu thuật có thể là cần thiết nếu các biện pháp bảo tồn không có hiệu quả.
Những điểm chính
Đau khớp bàn ngón thường gặp do trật khớp, gây ảnh hưởng đến màng hoạt dịch với biểu hiện nóng và sưng ít, nhưng có thể là biểu hiện ban đầu của viêm khớp dạng thấp.
Những bệnh nhân có đau khớp tại vùng mu và gan chân thường kèm theo các dấu hiệu tối thiểu của viêm cấp tính.
Chẩn đoán đau khớp bàn ngón chân bằng việc không có cảm giác nóng rát, tê bì, kiến bò, và đau khoảng gian cốt (gợi ý đau dây thần kinh gian cốt) và qua thăm khám.
Chỉnh hình lại bàn chân theo tư thế đúng.
Điều trị bệnh nền là thấp khớp hệ thống (ví dụ: viêm khớp dạng thấp), nếu có.