Ước tính có khoảng 1 đến 3/100.000 vận động viên trẻ khỏe mạnh chết đột ngột trong khi tập luyện. Nam giới tỷ lệ cao gấp 10 lần nữ giới. Các cầu thủ bóng rổ và bóng đá ở Hoa Kỳ và các cầu thủ bóng đá ở Châu Âu có thể gặp nguy cơ cao nhất (1).
Ở các vận động viên trẻ tuổi, đột tử do tim có nhiều nguyên nhân (xem bảng Nguyên nhân đột tử do tim mạch ở vận động viên trẻ). Nguyên nhân phổ biến nhất của đột tử do tim được cho là bệnh cơ tim phì đại. Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy bệnh cơ tim phì đại chiếm tỷ lệ tử vong đột ngột do tim thấp hơn và phần lớn các ca tử vong do tim đột ngột xảy ra ở những bệnh nhân có cấu trúc tim bình thường khi khám nghiệm tử thi. (2, 3).
Ngưng tim đột ngột do va chạm (commotio cordis): là các rối loạn nhịp như nhịp nhanh thất hoặc rung thất, xuất hiện đột ngột sau va chạm vào vùng trước tim. Đây là một nguy cơ với những vận động viên có thành ngực mỏng, ngay cả khi không có bệnh lý tim mạch. Va chạm này có thể bao gồm tiếp xúc với một vật với lực vừa phải (ví dụ như quả bóng chày, khúc côn cầu, bóng ném) hoặc tác động lên người chơi khác trong giai đoạn tái cực-giai đoạn cơ tim dễ bị tổn thương.
Các nguyên nhân khác bao gồm các hội chứng rối loạn nhịp tim di truyền (ví dụ, hội chứng QT kéo dài, Hội chứng Brugada). Một số vận động viên trẻ tử vong do vỡ phình động mạch chủ (trong Hội chứng Marfan).
Ở các vận động viên lớn tuổi hơn, đột tử tim thường do
Đôi khi là bệnh cơ tim phì đại, sa van hai lá, hoặc bệnh van tim mắc phải.
Trong các tình trạng khác dẫn đến đột tử ở vận động viên (ví dụ như hen suyễn, say nắng, các biến chứng liên quan đến việc sử dụng thuốc phiện bất hợp pháp hoặc thuốc tăng cường hiệu suất), nhịp nhanh hoặc rung tâm thất là một biến cố giai đoạn cuối, không phải là nguyên phát.
Triệu chứng biểu hiện là ngừng tim, vì thế chẩn đoán rất rõ ràng.
Điều trị ngay lập tức bằng hồi sức tim phổi nâng cao với tỷ lệ thành công trong < 20%; tỷ lệ thành công có thể được cải thiện nhờ sự phổ biến của thiết bị phá rung tự động (AED) được đặt sẵn ở các địa điểm công cộng. Trên thực tế, các nghiên cứu đã chứng minh rằng sự hiện diện của AED có thể làm tăng tỷ lệ sống sót nguyên vẹn về thần kinh lên đến hơn 80%. (4). Đối với những người sống sót, cần điều trị bệnh lý nền. Trong một số trường hợp,cấy máy khử rung tim có thể là phương án cần thiết.
Tài liệu tham khảo chung
1. Maron BJ, Haas TJ, Ahluwalia A, et al: Demographics and epidemiology of sudden deaths in young competitive athletes: From the United States National Registry. Am J Med 129:1170–1177, 2016. doi: 10.1016/j.amjmed.2016.02.031
2. Finocchiaro G, Papadakis M, Robertus JL, et al: Etiology of sudden death in sports: insights from a United Kingdom regional registry. J Am Coll Cardiol 67:2108–2115, 2016. doi: 10.1016/j.jacc.2016.02.062
3. Harmon KG, Asif IM, Klossner D, Drezner JA: Incidence of sudden cardiac death in National Collegiate Athletic Association athletes. Circulation 123:1594–1600, 2011. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.110.004622
4. Johri AM, Poirier P, Dorian P, et al: Canadian Cardiovascular Society/Canadian Heart Rhythm Society joint position statement on the cardiovascular screening of competitive athletes. Can J Cardiol 35:1-11, 2019. doi: 10.1016/j.cjca.2018.10.016
Khám sàng lọc tim mạch trước khi chơi thể thao
Các vận động viên thường được kiểm tra để xác định nguy cơ trước khi tham gia các môn thể thao. Tại Hoa Kỳ, họ được đánh giá lại 2 năm một lần (nếu ở độ tuổi trung học) hoặc 4 năm một lần (nếu ở độ tuổi đại học trở lên). Ở châu Âu, sàng lọc được lặp lại mỗi 2 năm bất kể tuổi tác.
Các đề xuất sàng lọc ở Hoa Kỳ dành cho thanh niên ở độ tuổi đại học—cũng như cho trẻ em và thanh thiếu niên—bao gồm những đề xuất sau:
Tiền sử bệnh tật, gia đình và tiền sử dùng thuốc (bao gồm việc sử dụng các loại thuốc tăng cường thể lực và thuốc có khuynh hướng gây hội chứng QT dài)
Khám lâm sàng (bao gồm đo huyết áp và nghe tim ở tư thế nằm và đứng)
Thử nghiệm chọn lọc dựa trên những phát hiện về tiền sử và khám lâm sàng
European guidelines khác với các hướng dẫn của Hoa Kỳ trong đó một sàng lọc điện tâm đồ (ECG) được khuyến cáo cho tất cả trẻ em, thanh thiếu niên, và vận động viên đại học.
Hướng dẫn của Canada khuyến nghị sàng lọc theo ba cấp độ:
Tiền sử/bảng câu hỏi
Khám thực thể
Điện tâm đồ chỉ khi được chỉ định theo kết quả lâm sàng
Kiểm tra phần sau nếu được bảo hành lâm sàng (1).
Sàng lọc cho người cao tuổi (35 tuổi trở lên) có các yếu tố nguy cơ có thể bao gồm nghiệm pháp gắng sức hạn chế triệu chứng gia tăng, đặc biệt nếu họ đã ít vận động trong một số năm.
Tiên sử và khám bệnh không nhạy và không đặc hiệu; các kết quả âm tính giả và dương tính giả rất phổ biến vì tỷ lệ hiện mắc các rối loạn về bệnh tim ở quần thể khỏe mạnh rõ ràng là rất thấp. Sử dụng sàng lọc điện tâm đồ hoặc siêu âm tim sẽ cải thiện việc phát hiện bệnh nhưng sẽ tạo ra nhiều chẩn đoán dương tính giả hơn và không thực tế ở quy mô toàn thể dân số.
Các xét nghiệm di truyền đánh giá bệnh cơ tim phì đại hoặc là hội chứng QT dài không được khuyến cáo hoặc thậm chí là bất khả thi cho việc sàng lọc vận động viên.
Các test đặc hiệu
Các vận động viên có tiền sử gia đình hoặc có triệu chứng hoặc dấu hiệu của bệnh cơ tim phì đại, hội chứng QT dài hoặc hội chứng Marfan cần được đánh giá thêm. Đánh giá thường bao gồm một hoặc cả hai điều sau đây,
ECG
Siêu âm tim
Xác nhận của bất kỳ những rối loạn này có thể ngăn cản sự tham gia thể thao.
Nếu điện tâm đồ cho thấy block nhĩ nhất Mobitz II, block nhánh phải hoàn toàn, Block nhánh Trái hoặc nhánh phải hoàn toàn, hoặc có bằng chứng về lâm sàng hoặc điện tim đồ của rối loạn nhịp trên thất hoặc thất, cần phải thăm dò bệnh tim.
Các vận động viên bị ngất hoặc tiền ngất cũng có thể được đánh giá về các động mạch vành bất thường nếu các kiểm tra không xâm lấn ở trên không hữu ích, sử dụng
Thông tim
Nếu động mạch chủ giãn được phát hiện trên siêu âm tim (hoặc tình cờ), cần phải đánh giá thêm.
Khuyến nghị cho việc tham gia thể thao
Các vận động viên nên được tư vấn nghiêm cấm việc sử dụng thuốc bất hợp pháp và tăng cường thành tích. Bệnh nhân có bệnh tim van tim nhẹ hoặc trung bình có thể tham gia hoạt động gắng sức; Tuy nhiên, bệnh nhân bị bệnh van tim nặng, đặc biệt là các bệnh van hẹp nặng, không nên tham gia vào các môn thể thao có tính đôi kháng hoặc các môn thể thao giải trí cường độ cao. Bệnh nhân có rối loạn chức năng cơ tim hoặc loạn nhịp tim nặng (ví dụ, bệnh cơ tim phì đại, bất thường động mạch vành, rối loạn nhịp tim thất phải) không nên tham gia vào các môn thể thao có tính cạnh tranh hoặc thể thao giải trí cường độ cao.
Tài liệu tham khảo về sàng lọc tim mạch
1. Johri AM, Poirier P, Dorian P, et al: Canadian Cardiovascular Society/Canadian Heart Rhythm Society joint position statement on the cardiovascular screening of competitive athletes. Can J Cardiol 35:1-11, 2019. doi: 10.1016/j.cjca.2018.10.016
Những điểm chính
Đột tử do tim trong khi tập luyện là rất hiếm và có thể là do bệnh cơ tim phì đại, nhưng nhiều bệnh nhân có cấu trúc tim bình thường khi khám nghiệm tử thi (vận động viên trẻ tuổi) hoặc bệnh động mạch vành (vận động viên cao tuổi).
Sàng lọc những người tham gia nhỏ tuổi (trẻ em đến thanh niên) với lịch sử và khám thực thể; những người có các dấu hiệu bất thường hoặc tiền sử gia đình dương tính nên có điện tâm đồ và/hoặc siêu âm tim.
Sàng lọc những người tham gia cao tuổi có các yếu tố nguy cơ (đặc biệt nếu họ đã ít vận động trong một số năm) với tiền sử, khám sức khỏe và thường là nghiệm pháp gắng sức bằng thể dục.
Khuyến nghị không tham gia dành cho các vận động viên mắc bệnh van tim nặng và hầu hết các rối loạn cấu trúc hoặc rối loạn nhịp tim (ví dụ, bệnh cơ tim phì đại).
Thông tin thêm
Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.
Baggish AL, Battle RW, Beaver TA, et al: Recommendations on the use of multimodality cardiovascular imaging in young adult competitive athletes: A report from the American Society of Echocardiography in collaboration with the Society of Cardiovascular Computed Tomography and the Society for Cardiovascular Magnetic Resonance. J Am Soc Echocardiogr 33 (5): 523–549, 2020. doi: 10.1016/j.echo.2020.02.009
Johri AM, Poirier P, Dorian P, et al: Canadian Cardiovascular Society/Canadian Heart Rhythm Society joint position statement on the cardiovascular screening of competitive athletes. Can J Cardiol 35:1–11, 2019. doi: 10.1016/j.cjca.2018.10.016
Martinez MW, Kim JH, Shah, AB, et al: Exercise-induced cardiovascular adaptations and approach to exercise and cardiovascular disease. JACC State-Of-The-Art Review, J Am Col Cardiol 78 (14):1454-1470, 2021.