Các bệnh do tinh thể canxi phosphat (apatite) và canxi oxalat cơ bản có thể gây ra các biểu hiện lâm sàng tương tự như các bệnh viêm khớp khác do tinh thể (1).
Bệnh lắng đọng tinh thể canxi phosphat căn bản
Hầu hết các chất vôi hóa bệnh lý trong cơ thể đều chứa hợp chất cacbonat thay cho hydroxyapatit và octacalcium phosphat. Bởi vì các tinh thể siêu vi này là canxi phosphat không chứa gốc axit, thuật ngữ canxi phosphat cơ bản (BCP) là chính xác hơn nhiều so với apatit. Những tinh thể siêu vi này xuất hiện trong các khối giống như quả cầu tuyết trong các tình trạng thấp khớp (ví dụ, viêm gân canxi hóa, viêm quanh khớp canxi hóa, một số trường hợp trong xơ cứng bì hệ thống tiến triển và viêm da cơ). Các tinh thể này cũng xuất hiện trong dịch khớp và sụn của những bệnh nhân mắc bệnh khớp do thoái hóa ở giai đoạn tiến triển đủ để gây hẹp khe khớp trên phim chụp X-quang.
Các tinh thể BCP có thể phá hủy các khớp và có thể gây ra tình trạng viêm khớp hoặc quanh khớp nghiêm trọng.
Hội chứng khớp vai/đầu gối Milwaukee, một bệnh phá hủy khớp mạn tính chủ yếu gặp ở nữ giới cao tuổi thường xuất hiện ở khớp vai và thường ở khớp gối. Hội chứng này được đặc trưng bởi tràn dịch màng hoạt dịch lớn nhưng viêm không đáng kể mạn tính.
Viêm khớp bàn ngón chân cái cấp tính do lắng đọng BCP quanh khớp có thể giống bệnh gút; nó xảy ra như một hội chứng riêng biệt ở phụ nữ trẻ (ít gặp ở nam giới trẻ) và được điều trị giống như gút cấp tính. Chẩn đoán vôi hóa quanh khớp mịn hoặc dày đặc xuất hiện trên phim X quang trong đợt bùng phát cấp tính có thể tự khỏi sau vài tuần đến vài tháng.
Bên cạnh việc phân tích dịch khớp, cần chụp X-quang các khớp có triệu chứng. Trên phim chụp X-quang, tinh thể BCP có thể nhìn thấy dưới dạng các đám mây mờ quanh khớp; các tinh thể này thường tự tan trong vài tháng hoặc đôi khi chỉ trong vài ngày. Việc xét nghiệm chính xác các tinh thể BCP trong dịch khớp thường khó. Các khối tinh thể thường chỉ có thể được xác định bằng nhuộm canxi đặc biệt hoặc kính hiển vi điện tử. Các khối không lưỡng chiết dưới ánh sáng phân cực.
Điều trị bệnh lắng đọng tinh thể BCP bằng colchicine đường uống, thuốc NSAID hoặc nếu có thương tổn ở khớp lớn, tiêm glucocorticoid nội khớp có thể hiệu quả. Điều trị cũng tương tự như với bệnh gút cấp tính.
Bệnh lắng đọng tinh thể canxi oxalat
Bệnh lắng đọng tinh thể canxi oxalat là vô cùng hiếm gặp. Nó thường xảy ra nhất ở những bệnh nhân tăng ure huyết được thẩm tách máu hoặc lọc màng bụng, đặc biệt là những người điều trị bằng axit ascorbic (vitamin C), mà được chuyển hóa thành oxalat. Tuy nhiên, thay đổi dịch trao đổi trong lọc máu đã dẫn đến gần như biến mất căn bệnh này.
Các tinh thể có thể lắng đọng ở thành mạch máu và da, cũng như các khớp. Các tinh thể xuất hiện dương tính hoặc không xác định dưới dạng cấu trúc tháp đôi lưỡng chiết. Dịch khớp có thể có > 2000 bạch cầu/mcL. Trên phim chụp X-quang, không thể phân biệt được các tinh thể canxi oxalat với các vôi hóa quanh khớp BCP hoặc các tinh thể canxi pyrophosphat (CPP) lắng đọng trong sụn.
Điều trị bệnh lắng đọng tinh thể canxi oxalat cũng giống như bệnh viêm khớp do canxi pyrophosphat (bệnh lắng đọng tinh thể CPPD).
Tài liệu tham khảo
1. Rosenthal AK. Basic calcium phosphate crystal-associated musculoskeletal syndromes: an update. Curr Opin Rheumatol. 2018;30(2):168-172. doi:10.1097/BOR.0000000000000477
