Sử dụng chất gây nghiện ở thanh thiếu niên

Rượu là chất gây nghiện được thanh thiếu niên sử dụng nhiều nhất. Khảo sát về tình hình sử dụng ma túy của Hoa Kỳ trong năm 2023 cho biết, đến lớp 12, 46% số thanh thiếu niên đã thử uống rượu trong năm qua, 33% số thanh niên đã say rượu trong năm qua, 24,3% số thanh niên đã uống rượu trong 30 ngày qua và 10% đã uống hơn 5 ly liên tiếp trong 2 tuần trước đó (1).

Việc sử dụng rượu nặng cũng phổ biến, và những người uống rượu ở tuổi vị thành niên có thể bị ngộ độc rượu. Gần 90% lượng rượu mà thanh thiếu niên tiêu thụ xảy ra trong lúc say xỉn, khiến họ có nguy cơ gặp tai nạn, chấn thương, quan hệ tình dục không mong muốn và các hậu quả bất lợi khác (2). Say được định nghĩa là một kiểu tiêu thụ rượu làm tăng nồng độ cồn trong máu lên 0,08 g/dL (17,37 mmol/L) (3). Số lượng đồ uống tạo thành một cơn say phụ thuộc vào độ tuổi và giới tính và có thể ít nhất là 3 ly trong vòng 2 giờ đối với bé gái vị thành niên.

Ở một số xã hội, việc uống rượu được miêu tả trên phương tiện truyền thông là điều có thể chấp nhận được, hợp thời trang hoặc thậm chí là một cơ chế lành mạnh để kiểm soát căng thẳng, buồn bã hoặc các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Dù vậy, cha mẹ vẫn có thể tạo ra sự khác biệt bằng cách đưa ra những yêu cầu rõ ràng cho thanh thiếu niên về việc uống rượu, đặt ra các giới hạn và theo dõi sự chấp hành đó. Mặt khác, thanh thiếu niên có người thân trong gia đình uống quá nhiều rượu có thể nghĩ hành vi này là chấp nhận được.

Một số thanh thiếu niên thử uống rượu sẽ mắc chứng rối loạn sử dụng rượu (4). Những yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến chứng nghiện rượu là thời điểm bắt đầu uống rượu ở tuổi trẻ và yếu tố di truyền. Thanh thiếu niên có thành viên gia đình mắc chứng rối loạn sử dụng rượu nên được hỗ trợ phù hợp để đảm bảo sức khỏe hiện tại và được tư vấn về nguy cơ mắc chứng rối loạn sử dụng chất gây nghiện cao hơn.

Đa số người lớn hút thuốc lá bắt đầu hút thuốc trong thời thanh niên. Những thanh thiếu niên thử hút thuốc lá ở độ tuổi 13 hoặc trẻ hơn có nhiều khả năng tiếp tục hút thuốc lá khi trưởng thành hơn những thanh thiếu niên khác (5).

Tỷ lệ sử dụng thuốc lá thông thường ở thanh thiếu niên tại Hoa Kỳ đã giảm mạnh vào những năm 1990 và 2000 và tiếp tục giảm. Khảo sát Giám sát tương lai cho biết vào năm 2023, khoảng 2,9% số học sinh lớp 12 báo cáo hiện đang sử dụng thuốc lá (hút trong 30 ngày trước đó), giảm so với mức 28,3% vào năm 1991; chỉ có khoảng 0,7% số học sinh báo cáo hút thuốc hàng ngày.

Các yếu tố nguy cơ đối với việc hút thuốc ở tuổi vị thành niên bao gồm (6)

• Ảnh hưởng của cha mẹ

• Ảnh hưởng của bạn bè

• Hút thuốc lá (một yếu tố nguy cơ đối với hút thuốc lá thông thường)

• Sử dụng rượu hoặc các chất gây nghiện khác

• Rối loạn sức khỏe tâm thần hoặc khuyết tật học tập

• Kết quả học tập kém

• Lòng tự trọng giảm

• Tình trạng sẵn có thuốc lá

Thanh thiếu niên cũng có thể sử dụng các sản phẩm thuốc lá dưới các hình thức khác. Khoảng 2,5% số học sinh lớp 12 hiện đang sử dụng thuốc lá không khói (1). Thuốc lá không khói có thể nhai (thuốc lá nhai), đặt giữa môi dưới và lợi (thuốc lá nhúng), hoặc loại thuốc lá dạng hít. Hút thuốc lá bằng tẩu tương đối hiếm ở Hoa Kỳ. Tỷ lệ trẻ > 12 tuổi hút xì gà đã giảm.

Cha mẹ có thể giúp ngăn ngừa con vị thành niên hút thuốc và sử dụng các sản phẩm thuốc lá không khói bằng cách trở thành tấm gương tích cực (tức là không hút thuốc hoặc nhai thuốc lá), thảo luận cởi mở về tác hại của thuốc lá và khuyến khích những thanh thiếu niên đang hút thuốc hoặc nhai thuốc lá bỏ thuốc, bao gồm cả việc hỗ trợ các em tìm kiếm sự trợ giúp y tế nếu cần (xem phần Cai thuốc ở trẻ em).

Thuốc lá điện tử (thuốc lá điện tử, xì gà điện tử, thuốc lá điện tử) sử dụng nhiệt để làm bay hơi chất lỏng có chứa thành phần hoạt tính, thường là nicotine hoặc tetrahydrocannabinol. Thuốc lá điện tử ban đầu tham gia vào thị trường như một lựa chọn thay thế cho việc hút thuốc dành cho người lớn hút thuốc, và các mẫu ban đầu không được thanh thiếu niên sử dụng nhiều. Kể từ đó, chúng đã biến thành "vapes", rất hấp dẫn và ngày càng trở nên phổ biến ở thanh thiếu niên trong vài năm qua, đặc biệt là ở thanh thiếu niên có địa vị kinh tế xã hội trung bình và cao hơn. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử hiện tại (nicotine vaping, không tính các chất khác) ở học sinh lớp 12 tăng rõ rệt từ 11% năm 2017 lên 25,5% năm 2019. Tuy nhiên, theo Khảo sát giám sát tương lai, vào năm 2023, việc sử dụng thuốc lá điện tử đã giảm xuống còn 16,9%. Theo khảo sát tương tự, vào năm 2023, khoảng 22,1% số học sinh lớp 12 đã thử dùng thuốc lá điện tử (nicotine và các chất gây nghiện khác) (1).

Thuốc lá điện tử gây ra các tác dụng bất lợi khác nhau so với hút thuốc lá. Các hóa chất khác có trong các sản phẩm vaping có thể gây tổn thương phổi, có thể cấp tính, tối cấp hoặc mạn tính và ở dạng nặng nhất là gây chết người. Ngoài ra, những sản phẩm này có thể có nồng độ nicotine và THC rất cao. THC và nicotine có khả năng gây nghiện cao và có thể có độc tính. Thuốc lá điện tử ngày càng trở thành hình thức tiếp xúc đầu tiên với nicotine ở thanh thiếu niên, nhưng tác động của thuốc lá điện tử đến tỷ lệ hút thuốc ở người lớn vẫn chưa rõ ràng. Những nguy cơ tiềm ẩn lâu dài khác của thuốc lá điện tử cũng chưa được biết đến (7).

Khảo sát giám sát tương lai báo cáo rằng vào năm 2023, tỷ lệ sử dụng cần sa hiện tại ở học sinh lớp 12 là 18,4%, giảm so với mức 22,3% vào năm 2019. Khoảng 36,5% số học sinh lớp 12 cho biết đã sử dụng cần sa từ 1 lần trở lên trong đời (1). Vào năm 2010, lần đầu tiên tỷ lệ sử dụng cần sa hiện tại đã vượt qua tỷ lệ sử dụng thuốc lá hiện tại.

Sự gia tăng đáng kể nhất trong việc sử dụng cần sa là theo dạng THC vaping. Số học sinh lớp 12 báo cáo về việc vaping THC hiện tại đã tăng từ 4,9% vào năm 2017 lên 14% vào năm 2019 (xem thêm các sản phẩm vaping). Tỷ lệ phần trăm này giảm xuống còn 13,7% vào năm 2023 (1).

Việc sử dụng các chất gây nghiện khác ngoài rượu, nicotine và cần sa trong thời kỳ thanh thiếu niên tương đối hiếm.

Trong Khảo sát giám sát tương lai năm 2023, tỷ lệ phần trăm học sinh lớp 12 sau đây báo cáo đã sử dụng chất gây nghiện bất hợp pháp 1 lần trở lên trong đời (1):

• Chất kích thích đường hít (ví dụ dạng keo, chất xông hơi): 6,3%

• Chất gây ảo giác: 6,6%

• Cocaine: 1,3%

• Methamphetamines (không kê đơn): 0,6%

• Heroin: 0,2%

Trên toàn quốc, 1,4% số học sinh trung học đã sử dụng kim tiêm để tiêm ma túy bất hợp pháp (7).

Các loại thuốc theo toa bị sử dụng sai thường xuyên nhất bao gồm thuốc giảm đau opioid (ví dụ: oxycodone), thuốc kích thích (ví dụ: thuốc điều trị ADHD như methylphenidate hoặc dextroamphetamine) và thuốc an thần (ví dụ: benzodiazepin).

Thuốc không kê đơn, thuốc không kê đơn (OTC) thường bị lạm dụng bao gồm thuốc ho và cảm lạnh có dextromethorphan. Thuốc trị ho và thuốc trị cảm lạnh OTC được phổ biến rộng rãi.

Sử dụng steroid đồng hóa phổ biến hơn ở các vận động viên, nhưng những người không phải vận động viên cũng có thể sử dụng thuốc này.

1. 1. Miech RA, Johnston LD, Patrick ME, O’Malley PM: Monitoring the Future National Survey Results on Drug Use, 1975-2023: Secondary School Students. Ann Arbor, Institute for Social Research, University of Michigan, 2024.

2. 2. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism: Get the Facts About Underage Drinking: Underage Drinking Statistics. Truy cập ngày 22 tháng 10 năm 2024.

3. 3. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism: Alcohol's Effects on Health: Binge Drinking. Truy cập ngày 22 tháng 10 năm 2024.

4. 4. Dawson DA, Goldstein RB, Chou SP, Ruan WJ, Grant BF. Age at first drink and the first incidence of adult-onset DSM-IV alcohol use disorders. Alcohol Clin Exp Res. 2008;32(12):2149-2160. doi:10.1111/j.1530-0277.2008.00806.x

5. 5. Sharapova S, Reyes-Guzman C, Singh T, Phillips E, Marynak KL, Agaku I. Age of tobacco use initiation and association with current use and nicotine dependence among US middle and high school students, 2014-2016. Tob Control. 2020;29(1):49-54. doi:10.1136/tobaccocontrol-2018-054593

6. 6. Wellman RJ, Dugas EN, Dutczak H, et al. Predictors of the Onset of Cigarette Smoking: A Systematic Review of Longitudinal Population-Based Studies in Youth. Am J Prev Med. 2016;51(5):767-778. doi:10.1016/j.amepre.2016.04.003

7. 7. Centers for Disease Control and Prevention: Youth Risk Behavior Surveillance—United States, 2021. MMWR Suppl 72(1):1–99, 2023.

Việc sàng lọc việc sử dụng thuốc lá, rượu và các loại ma túy khác, bao gồm cả việc sử dụng sai thuốc theo toa, là một phần tiêu chuẩn của việc duy trì sức khỏe. Việc sàng lọc sử dụng chất gây nghiện phổ biến có thể bình thường hóa các cuộc thảo luận về việc sử dụng chất kích thích, củng cố các hành vi và lựa chọn lành mạnh, xác định thanh thiếu niên có nguy cơ sử dụng chất gây nghiện hoặc rối loạn sử dụng chất gây nghiện, hướng dẫn các biện pháp can thiệp và xác định thanh thiếu niên cần chuyển tuyến để điều trị.

Có một số công cụ sàng lọc đã được xác thực khác nhau. Viện Quốc gia về Lạm dụng Ma túy (NIDA) khuyến nghị 2 công cụ sàng lọc điện tử có thể sử dụng cho bệnh nhân từ 12 đến 17 tuổi, đó là công cụ Sàng lọc Thuốc lá, Rượu và các Loại ma túy khác (BSTAD) và công cụ Sàng lọc để Can thiệp Rút gọn (S2BI). Mỗi công cụ sàng lọc có thể do bệnh nhân tự sử dụng hoặc do chuyên gia chăm sóc sức khỏe sử dụng. Nên tự quản lý vì nó được thanh thiếu niên ưa thích hơn. Các công cụ bắt đầu bằng các câu hỏi về tần suất sử dụng thuốc lá, rượu và cần sa trong năm qua. Một câu trả lời tích cực gợi ý câu hỏi về các loại sử dụng chất kích thích bổ sung. Các công cụ phân loại thanh thiếu niên thành 1 trong 3 nhóm nguy cơ mắc chứng rối loạn sử dụng chất: không báo cáo sử dụng, nguy cơ thấp hơn và nguy cơ cao hơn. Dựa trên kết quả, các công cụ đưa ra một kế hoạch hành động dựa trên hướng dẫn có được từ sự đồng thuận của chuyên gia. Mặc dù thời gian có thể thay đổi dựa trên phương pháp sử dụng và số lượng câu hỏi tiếp theo, nhưng các công cụ này thường có thể được hoàn tất trong vòng chưa đầy 2 phút.

Bảng câu hỏi CRAFFT là một công cụ sàng lọc cũ hơn, đã được xác thực về việc sử dụng rượu và ma túy. Do bảng câu hỏi CRAFFT ban đầu không sàng lọc việc sử dụng thuốc lá, không cung cấp thông tin về tần suất sử dụng hoặc phân biệt giữa việc sử dụng ma túy và rượu nên bảng câu hỏi này không còn được sử dụng rộng rãi nữa và các công cụ sàng lọc khác đã được phát triển, bao gồm bảng câu hỏi CRAFFT 2.1+N được cập nhật, trong đó có một câu hỏi về việc sử dụng thuốc lá và nicotine.

Để sàng lọc việc sử dụng rượu cụ thể và toàn diện hơn, Viện Quốc gia về Lạm dụng Rượu và Nghiện rượu (NIAAA) đã xây dựng một hướng dẫn gợi ý bắt đầu bằng 2 câu hỏi sàng lọc. Các câu hỏi và giải thích câu trả lời khác nhau theo tuổi (xem Bảng Các câu hỏi sàng lọc rượu NIAAA cho trẻ em và thanh thiếu niên).

Đối với bệnh nhân có nguy cơ trung bình đến cao nhất, hãy hỏi

• Hình thức uống: Tiêu thụ thường xuyên và tối đa

• Các vấn đề gây ra hoặc có nguy cơ xảy ra do uống rượu: Nghỉ học, đánh nhau, chấn thương, tai nạn xe cơ giới

• Sử dụng các chất kích thích khác: Bất kì thứ gì dùng để đem lại cảm giác sảng khoái

Hướng dẫn NIAAA cũng cung cấp các chiến lược hữu ích để giải quyết các vấn đề.

Xét nghiệm ma túy có thể hữu ích để xác định việc sử dụng chất gây nghiện nhưng có những hạn chế đáng kể. Khi phụ huynh yêu cầu làm xét nghiệm ma túy, họ có thể tạo ra một bầu không khí căng thẳng gây khó khăn trong việc khai thác chính xác tiền sử sử dụng và dạng thuốc sử dụng ở thanh thiếu niên. Các xét nghiệm sàng lọc (bao gồm các xét nghiệm tại nhà) thường là xét nghiệm miễn dịch nhanh trong nước tiểu nên có nhiều trường hợp dương tính giả và âm tính giả. Hơn nữa, xét nghiệm không thể xác định tần suất và cường độ sử dụng chất gây nghiện và do đó không thể phân biệt người sử dụng ma túy nhất thời và người nghiện ma túy. Các bác sỹ lâm sàng phải sử dụng các biện pháp khác (ví dụ, hỏi bệnh sử kỹ lưỡng, bảng câu hỏi) để xác định mức độ sử dụng chất gây nghiện đã ảnh hưởng đến cuộc sống của mỗi thanh thiếu niên.

Với những lo ngại và hạn chế này, tham khảo ý kiến chuyên gia về rối loạn sử dụng chất gây nghiện là cần thiết để xác định liệu xét nghiệm ma túy có nên sử dụng trong tình huống nhất định không. Tuy nhiên, quyết định không xét nghiệm ma túy không có nghĩa là bỏ qua các đánh giá về rối loạn do sử dụng chất gây nghiện hoặc rối loạn tâm thần. Thanh thiếu niên có các dấu hiệu rối loạn sử dụng chất gây nghiện hoặc rối loạn về sức khoẻ tâm thần không đặc hiệu nên được khám chuyên khoa để được đánh giá đầy đủ.

Quá liều là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ ba ở thanh thiếu niên tại Hoa Kỳ mặc dù tỷ lệ sử dụng chất gây nghiện đang giảm. Do đó, bác sĩ lâm sàng có thể cung cấp hướng dẫn dự đoán để phòng ngừa quá liều và tạo điều kiện tiếp cận naloxone (thuốc giải độc cho quá liều opioid) (1). Naloxone hiện có bán để mua không kê đơn tại các cửa hàng tạp hóa và hiệu thuốc trên khắp Hoa Kỳ và ở một số quốc gia khác.

1. 1. Hadland SE, Schmill DM, Bagley SM. Anticipatory Guidance to Prevent Adolescent Overdoses. Pediatrics. 2024;153(5):e2023065217. doi:10.1542/peds.2023-065217