Tiêu chảy là đi ngoài phân lỏng hoặc tóe nước ở các trẻ bình thường.
Tiêu chảy có thể kèm theo biếng ăn, nôn mửa, giảm cân cấp tính, đau bụng, sốt, hoặc đi ngoài phân máu. Nếu tiêu chảy nặng hoặc kéo dài, có thể có mất nước. Ngay cả khi không mất nước, tiêu chảy mãn tính thường dẫn đến sụt cân hoặc không tăng cân.
Tiêu chảy là một mối quan tâm rất phổ biến ở trẻ em, và tiêu chảy và mất nước gây ra khoảng 1,5 đến 2,5 triệu ca tử vong/năm trên toàn thế giới. Nó chiếm khoảng 9% số trường hợp nhập viện ở Mỹ ở trẻ em < 5 tuổi.
Tiêu chảy ở người lớn được thảo luận ở phần khác.
Sinh lý bệnh của tiêu chảy ở trẻ em
Cơ chế tiêu chảy có thể bao gồm:
Thẩm thấu
Tiết dịch
Viêm
Kém hấp thu
Tiêu chảy do thẩm thấu là kết quả của sự hiện diện của các chất hòa tan không thể hấp thụ trong đường tiêu hóa, cũng như không dung nạp đường lactose. Nhịn ăn từ 2 đến 3 ngày làm ngừng tiêu chảy do thẩm thấu.
Tiêu chảy xuất tiết kết quả từ các chất (ví dụ, độc tố vi khuẩn) làm tăng tiết các ion clorua và nước vàolòng ruột. Tiêu chảy xuất tiết không ngừng khi nhịn ăn.
Tiêu chảy do viêm có liên quan đến các tình trạng gây viêm hoặc loét niêm mạc ruột (ví dụ: bệnh Crohn, viêm đại tràng thể loét). Kết quả là huyết tương, protein huyết thanh, máu và chất nhầy tuôn ra làm tăng khối lượng phân và hàm lượng dịch.
Kém hấp thu có thể l do cơ chế thẩm thấu hoặc do tăng tiết hoặc tình trạng dẫn đến giảm diện tích bề mặt ruột. Các tình trạng như suy tụy và hội chứng ruột ngắn và các tình trạng làm tăng tốc độ vận chuyển gây tiêu chảy do giảm hấp thu.
Căn nguyên của bệnh tiêu chảy ở trẻ em
Nguyên nhân và tính chất của tiêu chảy ( xem Bảng: Một số nguyên nhân gây tiêu chảy) khác nhau tùy thuộc vào việc đó là cấp tính (< 2 tuần) hoặc mạn tính (> 2 tuần). Hầu hết các trường hợp tiêu chảy là cấp tính.
Tiêu chảy cấp thường có nguyên nhân
Sử dụng kháng sinh
Ngộ độc thực phẩm
Hầu hết viêm dạ dày ruột là do vi rút; tuy nhiên, bất kỳ các nguyên nhân nào tại đường ruột cũng có thể gây tiêu chảy cấp.
Tiêu chảy mãn tính thường có nguyên nhân
Các yếu tố dinh dưỡng
Nhiễm trùng
Tiêu chảy mạn tính cũng có thể do bất thường về giải phẫu và các bất thường này ảnh hưởng tới sự hấp thu hoặc tiêu hóa.
Một số nguyên nhân gây tiêu chảy
Nguyên nhân | Những phát hiện gợi ý | Tiếp cận chẩn đoán |
|---|---|---|
Cấp tính | ||
Kháng sinh (ví dụ kháng sinh phổ rộng, nhiều kháng sinh dùng đồng thời) | Mối quan tạm thời giữa thời điểm bắt đầu tiêu chảy với việc dùng kháng sinh | Đánh giá lâm sàng |
Vi khuẩn (ví dụ: chủng Campylobacter, Clostridioides difficile [trước đây là Clostridium difficile], Escherichia coli [có thể gây ra hội chứng tán huyết-urê huyết], chủng Salmonella, chủng Shigella, Yersinia enterocolitica)* | Sốt, phân máu, đau bụng Có thể có chấm xuất huyết hay da xánh (ở bệnh nhân có hội chứng huyết tán ure huyết cao) Tiền sử tiếp xúc với động vật (E. coli) hoặc loài bò sát (Salmonella) Tiền sử ăn thực phẩm chưa nấu chín (Salmonella) Gần đây (< 2 tháng) sử dụng kháng sinh (C. difficile) Quá nhiều trung tâm chăm sóc ban ngày | Cấy phân Tìm bạch cầu trong phân Nếu bệnh nhân bị bệnh, công thức máu, xét nghiệm chức năng thận, và cấy máu Nếu gần đây bệnh nhân được dùng kháng sinh, cần xét nghiệm độc tố C. difficile trong phân |
Dị ứng thức ăn hoặc ngộ độc thực phẩm | Dị ứng: Phát ban mày đay, sưng môi, đau bụng, nôn, tiêu chảy, khó thở trong vài phút tới vài giờ sau khi ăn Ngộ độc: Buồn nôn, nôn ói, đau bụng, tiêu chảy vài giờ sau khi ăn phải thực phẩm bị nhiễm khuẩn | Đánh giá lâm sàng |
Ký sinh trùng (ví dụ, Giardia intestinalis [lamblia], Cryptosporidium parvum)* | Bụng chướng hơi và co cứng bụng, phân có mùi hôi, biếng ăn Có thể có lịch sử đi du lịch, sử dụng phải nguồn nước bị nhiễm khuẩn | Xét nghiệm phân tìm trứng và ký sinh trùng dưới kính hiển vi Kháng nguyên phân hoặc xét nghiệm PCR |
Virus (ví dụ, astrovirus, calicivirus, adenovirus ruột, rotavirus)* | < 5 ngày tiêu chảy phân không có máu Thường nôn Có thể có sốt Có tiếp xúc với người bị nhiễm bệnh Mùa phù hợp với nhiễm khuẩn | Đánh giá lâm sàng |
Mạn tính | ||
Chậm đi ngoài phân xu > 48 giờ sau khi sinh Có thể có lịch sử táo bón kéo dài Nôn dịch mật, bụng chướng, ốm yếu | X-quang bụng Thụt barit Sinh thiết trực tràng | |
Tiền sử cắt ruột (ví dụ, viêm ruột hoại tử, xoắn ruột, hoặc bệnh Hirschsprung) | Đánh giá lâm sàng | |
Bụng chướng hơi, xì hơi, tiêu chảy tóe nước Tiêu chảy sau khi ăn các thức ăn từ sữa | Đánh giá lâm sàng Đôi khi cần làm test thở hydro Đôi khi cần kiểm tra việc giảm nồng độ một sô chất trong phân (kiểm tra carbohydrate) và pH phân (< 6,0 chỉ ra có carbohydrate trong phân) | |
Không dung nạp sữa bò (dị ứng protein sữa) | Nôn Tiêu chảy hoặc táo bón Đại tiện phân máu Nứ kẽt hậu môn Chậm lớn | Triệu chứng mất đi khi không còn ăn đạm sữa bò Đôi khi nội soi dạ dày hoặc đại tràng |
Uống quá nhiều nước hoa quả | Tiền sử uống quá nhiều nước trái cây hoặc đồ uống có đường (> 120–180 mL [4–6 oz] mỗi ngày) | Đánh giá lâm sàng |
Tiêu chảy mạn tính không đặc hiệu ở trẻ em (tiêu chảy của trẻ mới biết đi) | 6 tháng-5 năm Điển hình, đi ngoài phân lỏng 3-10 lần/ngày thường khi thức và đôi khi ngay lập tức sau khi ăn Đôi khi có thể nhìn thấy cả thức ăn không tiêu hoá được trong phân Trẻ phát triển, tăng cân, hoạt động và ăn uống bình thường | Đánh giá lâm sàng |
Suy giảm miễn dịch (ví dụ, nhiễm HIV, Thiếu hụt IgA, hoặc thiếu hụt IgG) | Tiền sử của nhiễm trùng da, đường hô hấp hoặc đường ruột tái đi tái lại Giảm cân hoặc chậm tăng cân | Kiểm tra HIV Công thức máu toàn phần Nồng độ globulin miễn dịch |
Bệnh viêm đại tràng (ví dụ, Bệnh Crohn, viêm loét đại tràng) | Phân máu, đau bụng co cứng, sút cân, chán ăn Có thể là viêm khớp, loét miệng, tổn thương da, nứt kẽ hậu môn | Nội soi đại tràng |
Viêm dạ dày ruột tăng bạch cầu ái toan | Đau bụng, buồn nôn, nôn ói, sụt cân | Công thức máu toàn bộ để tìm bạch cầu ái toan trong máu ngoại vi Đôi khi xác định nồng độ IgE Nội soi dạ dày và/hoặc nội soi đại tràng |
Bệnh celiac (bệnh lý ruột không dung nạp gluten) | Triệu chứng bắt đầu sau khi bổ xung lúa mì vào khẩu phần ăn (thường là sau 4-6 tháng tuổi) Chậm lớn Đau bụng tái phát Đầy hơi Tiêu chảy hoặc táo bón | Công thức máu toàn phần Xét nghiệm sàng lọc huyết thanh học đối với bệnh celiac (kháng thể IgA đối với transglutaminase mô) Nội soi sinh thiết tá tràng |
Chậm lớn viêm phổi hoặc khò khè tái phát phân mỡ và mùi khó chịu Chướng bụng, đầy hơi | Bài tiết chất béo trong phân sau 72-h test mồ hôi Xét nghiệm di truyền | |
Đôi khi có ban vẩy nến đỏ, bong tróc khóe miệng | Nồng độ Kẽm | |
Lịch sử phân cứng Đại tiện không tự chủ | X-quang bụng | |
* Cũng có thể gây tiêu chảy mạn tính. | ||
PCR = phản ứng chuỗi polymerase. | ||
Đánh giá tiêu chảy ở trẻ em
Lịch sử
Lịch sử của các bệnh hiện tại chú ý vào tính chất, tần suất, và thời gian bất thường của phân, cũng như các dấu hiệu kèm theo như sốt, nôn, đau bụng, hoặc có máu trong phân. Hỏi cha mẹ về tình trạng đang sử dụng kháng sinh (trong vòng 2 tháng). Các bác sĩ lâm sàng cần xây dựng chế độ ăn hợp lý (ví dụ, lượng nước trái cây, thức ăn giàu đường hoặc sorbitol). Cần lưu ý tiền sử của phân cứng hoặc táo bón. Các bác sĩ lâm sàng cũng cần đánh giá các yếu tố nguy cơ nhiễm khuẩn (ví dụ như đi du lịch gần đây, tiếp xúc với nguồn thực phẩm đáng nghi ngờ, tiếp xúc gần đây với động vật ở vườn thú, bò sát, hoặc những người có các triệu chứng tương tự).
Rà soát hệ thống nên tìm các triệu chứng của cả biến chứng và nguyên nhân gây tiêu chảy. Các biểu hiện của biến chứng bao gồm giảm cân và giảm số lần đi tiểu và lượng nước uống vào (mất nước). Các dấu hiệu của nguyên nhân bao gồm phát ban mày đay liên quan đến thức ăn (dị ứng thức ăn); polyps mũi, viêm xoang, và chậm tăng trưởng (xơ nang); và viêm khớp, tổn thương da và các vết nứt hậu môn (viêm đại tràng).
LTiền sử y khoa nên xác định các nguyên nhân (ví dụ, suy giảm miễn dịch bẩm sinh, xơ nang, bệnh celiac, viêm ruột) ở bệnh nhân và thành viên trong gia đình.
Khám thực thể
Các dấu hiệu sống cần được lưu ý để xác định tình trạng mất nước (ví dụ, nhịp tim nhanh, hạ huyết áp) và sốt.
Đánh giá toàn thể bao gồm kiểm tra các dấu hiệu li bì hoặc khó thở. Các thông số tăng trưởng cần được lưu ý.
Bởi vì kiểm tra bụng có thể gây nên sự khó chịu, nên bắt đầ việc thăm khám u khám bằng việc khám đầu. Việc khám xét nên tập trung vào niêm mạc để đánh giá xem chúng có ẩm hay bị khô. Polls mũi; viêm da vẩy nến quanh mắt, mũi và miệng; và loét miệng nên được lưu ý.
Việc kiểm tra các chi nên tập trung vào việc đánh giá độ đàn hồi của da, dấu hiệu làm đầy mao mạch refill, và sự xuất hiện của các ban đỏ, ban xuất huyết, và các tổn thương da khác (như hồng ban nốt, viêm mủ hoại tử sâu), phát ban và hồng ban, sưng khớp.
Kiểm tra bụng cần tập trung xem bụng có chướng không, có mềm và tiếng nhu động ruột (ví dụ, cao, bình thường, không có mặt). Kiểm tra bộ phận sinh dục tập trung vào sự xuất hiện của các ban và dấu hiệu nứt kẽ hậu môn hoặc tổn thương loét.
Các dấu hiệu cảnh báo
Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:
Nhịp tim nhanh, hạ huyết áp và lờ phờ (mất nước đáng kể)
Phân có máu
Nôn dịch mật
Đau bụng dữ dội và/hoặc bụng chướng căng
ban xuất huyết và/hoặc da xanh
Giải thích các dấu hiệu
Tiêu chảy liên quan đến kháng sinh, sau nhiễm khuẩn, và giải phẫu bất thường thường là nhóm nguyên nhân gây tiêu chảy rõ ràng. Xác định thời gian tiêu chảy để biết đây tiêu chảy là cấp tính hay mãn tính. Mức độ nặng của bệnh cũng rất quan trọng. Hầu hết các trường hợp tiêu chảy cấp tính có nguyên nhân do virut, bệnh thường không nặng, bệnh có sốt và phân không có máu. Tuy nhiên, tiêu chảy nhiễm khuẩn có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng; các triệu chứng bao gồm sốt, ỉa máu, và có thể có ban đỏ hoặc ban xuất huyết.
Các triệu chứng liên quan đến tiêu chảy mạn tính có thể rất khác nhau và các biểu hiện này có thể chồng lấp lên nhau. Ví dụ, Bệnh Crohn và bệnh celiac có thể cùng có loét miệng, một số có thể gây phát ban, và một số trường hợp gây chậm tăng trưởng. Nếu nguyên nhân không rõ ràng, cần tiến hành các xét nghiệm dựa trên triệu chứng lâm sàng ( xem Bảng: Một số nguyên nhân gây tiêu chảy).
Xét nghiệm
Xét nghiệm thường là không cần thiết trong hầu hết các trường hợp tiêu chảy cấp tự giới hạn. Tuy nhiên, nếu khám cho thấy một nguyên nhân khác với viêm dạ dày ruột do virus, cần phải kiểm tra các nguyên nhân nghi ngờ ( xem Bảng: Một số nguyên nhân gây tiêu chảy).
Điều trị tiêu chảy ở trẻ em
Cần điều trị nguyên nhân đặc hiệu gây tiêu chảy (ví dụ chế độ ăn không chứa gluten cho trẻ bị bệnh celiac).
Điều trị thồng thường tập trung vào vấn đề mất nước, chủ yếu bù nước qua đường uống. Hiếm khi có chỉ định truyền dịch qua đường tĩnh mạch. (THẬN TRỌNG: Thuốc chống tiêu chảy [ví dụ, loperamide] không được khuyến cáo cho trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ.)
Bù nước
Dung dịch bù nước qua đường miệng (ORS) cần chứa phức hợp carbohydrate 2% hoặc glucose và Natri 50 đến 90 mEq/L (50 to 90 mmol/L). Nước uống sau tập thể thao, nước soda, nước trái cây, và đồ uống tương tự không đáp ứng các tiêu chí này và không nên sử dụng. Chúng thường có quá ít natri và quá nhiều carbohydrate để tận dụng sự đồng vận chuyển natri/glucose, và hiệu quả thẩm thấu của carbohydrate dư thừa có thể dẫn đến mất thêm dịch.
ORS được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo và có sẵn trên thị trường một cách rộng rãi mà không cần kê đơn. Các dung dịch pha cũng sẵn có tại hầu hết các hiệu thuốc và siêu thị.
Nếu trẻ nôn, trẻ cần được sử dụng thường xuyên với một số lượng nhỏ, bắt đầu với 5 mL, 5 phút một lần và tăng dần theo khả năng dung nạp ( see heading on page Bù dịch đường uống). Nếu trẻ không nôn, số lượng ban đầu không hạn chế. Trong cả hai trường hợp, thông thường 50 mL/kg trong 4 giờ đối với mất nước nhẹ, và 100 mL/kg trong 4 giờ đối với mất nước mức độ trung bình. Đối với mỗi lần tiêu chảy, bù 10 mL/kg (lên đến 240 mL). Sau 4 giờ, bệnh nhân được đánh giá lại. Nếu dấu hiệu mất nước vẫn còn, việc bù nước tương tự được lặp lại.
Chế độ ăn uống và dinh dưỡng
Trẻ bị tiêu chảy cấp cần ăn một chế độ ăn phù hợp với lứa tuổi ngay khi trẻ được bù nước và không nôn. Trẻ nhũ nhi có thể tiếp tục sữa mẹ hoặc ăn sữa công thức.
Đối với tiêu chảy mạn tính không đặc hiệu ở trẻ em (tiêu chảy của trẻ mới biết đi), nên tăng chất béo và chất xơ trong khẩu phần, và lượng nước đưa vào (đặc biệt là nước ép trái cây) phải giảm.
Đối với các nguyên nhân tiêu chảy mạn tính khác, cần duy trì dinh dưỡng hợp lý, đặc biệt là vitamin tan trong dầu.
Những điểm chính
Tiêu chảy là mối quan tâm phổ biến ở trẻ em.
Bệnh viêm dạ dày ruột là nguyên nhân thường gặp nhất.
Các xét nghiệm hiếm khi cần thiết ở trẻ em bị tiêu chảy cấp.
Mất nước có thể xảy ra nếu tiêu chảy nặng hoặc kéo dài.
Bù nước bằng đường uống có hiệu quả trong hầu hết các trường hợp.
Các thuốc cầm ỉa không được khuyến cáo (ví dụ loperamid) cho trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ.
