Tắc ruột do phân su là tình trạng tắc nghẽn hồi tràng do phân su dai dẳng bất thường. Đây là nguyên nhân quan trọng gây tắc ruột non ở trẻ sơ sinh. Tắc ruột do phân su thường xảy ra ở trẻ sơ sinh mắc bệnh xơ nang và thường là biểu hiện đầu tiên của bệnh xơ nang. Các triệu chứng bao gồm nôn đôi khi có dịch mật, chướng bụng và không đi ngoài phân su trong vài ngày đầu sau sinh. Chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng và phim chụp X-quang. Điều trị bằng thụt có thuốc cản quang loãng dưới phương pháp soi huỳnh quang; cần phẫu thuật nếu thụt tháo không thành công.
Tắc ruột do phân su thườg là biểu hiện sớm nhất của bệnh xơ nang, bệnh này làm cho dịch tiết ở đường tiêu hóa vô cùng nhầy và dính vào niêm mạc ruột. Tắc ruột do phân su là biểu hiện lâm sàng của bệnh xơ nang ở 10% đến 20% số trường hợp và 80% đến 90% số trẻ sơ sinh bị tắc ruột do phân su cũng bị xơ nang (1).
Tình trạng tắc nghẽn thường xảy ra ở đoạn cuối hồi tràng (không giống như tình trạng tắc nghẽn đại tràng do hội chứng nút phân su) và có thể được chẩn đoán bằng siêu âm trước sinh. Ở đoạn xa chỗ tắc, đại tràng hẹp và rỗng hoặc chứa một lượng nhỏ các cục phân su khô cứng. Đại tràng tương đối rỗng, khẩu kính nhỏ gọi là đại tràng nhỏ và là thứ phát do không hoạt động.
Tài liệu tham khảo chung
1. Tobias J, Tillotson M, Maloney L, Fialkowski E. Meconium Ileus, Distal Intestinal Obstruction Syndrome, and Other Gastrointestinal Pathology in the Cystic Fibrosis Patient. Surg Clin North Am. 2022;102(5):873-882. doi:10.1016/j.suc.2022.07.016
Các triệu chứng và dấu hiệu của tắc ruột cơ năng do phân su
Trẻ sơ sinh bị tắc ruột do phân su không đi ngoài phân su trong vòng 12 giờ đến 24 giờ đầu sau khi sinh, không giống như trẻ sơ sinh bình thường. Trẻ có biểu hiện của tắc ruột, bao gồm nôn, có thể nôn ra mật và chướng bụng. Đôi khi có thể sờ thấy quai ruột non bị giãn qua thành bụng và có thể cảm thấy tính chất mềm mại của nó. Viêm phúc mạc do phân su kèm suy hô hấp và cổ chướng có thể xảy ra thứ phát do thủng ruột (1).
Tài liệu tham khảo về các triệu chứng và dấu hiệu
1. Galante G, Freeman AJ: Gastrointestinal, pancreatic, and hepatic manifestations of cystic fibrosis in the newborn. Neoreviews 20(1):e12–e24, 2019. doi: 10.1542/neo.20-1-e12
Chẩn đoán tắc ruột cơ năng do phân su
Siêu âm trước khi sinh
Phim chụp X-quang thường
Nếu có tắc ruột, thì kiểm tra xem có bị bệnh xơ nang không
Siêu âm trước khi sinh có thể phát hiện những thay đổi trong tử cung gợi ý bệnh xơ nang và tắc ruột phân su (ví dụ: ruột giãn, đa ối), nhưng những thay đổi này không đặc hiệu. Siêu âm trước khi sinh cũng có thể phát hiện cổ trướng, vôi hóa và nang giả liên quan đến viêm phúc mạc phân su.
Chẩn đoán nghi ngờ tắc ruột do phân su ở trẻ sơ sinh có các triệu chứng tắc ruột, đặc biệt là tiền sử gia đình bị bệnh xơ nang. Bệnh nhân cần phải có các phim chụp X-quang bụng, cho thấy các quai ruột giãn; tuy nhiên, có thể không thấy mức dịch. Hình ảnh "bong bóng xà phòng" hoặc "miệng cốc" do những bong bóng nhỏ lẫn với phân su là có giá trị chẩn đoán tắc ruột do phân su. Nếu có viêm phúc mạc do phân su, các đốm phân su bị vôi hóa có thể xếp thành hàng trên mặt phúc mạc và thậm chí cả trên bìu.
Thụt thuốc cản quang tan trong nước cho thấy đại tràng nhỏ kèm theo một chỗ tắc ở đoạn cuối hồi tràng.
Bệnh nhân được chẩn đoán tắc ruột do phân su cần phải được kiểm tra để tìm bệnh xơ nang.
Các biến chứng của tắc ruột do phân su
Khoảng 40% số trường hợp có biến chứng (1), có thể bao gồm những biến chứng sau.
Thủng tử cung dẫn đến viêm phúc mạc do phân su, tình trạng viêm hóa học của khoang phúc mạc, có thể gây ra sự hình thành nang giả, nhồi máu ruột, vôi hóa trong ổ bụng, bệnh dính và cổ trướng (2).
Các quai ruột giãn có thể ngăn cản quá trình xoay ruột bình thường trong tử cung, dẫn đến tình trạng xoay bất thường và xoắn (xoắn ruột). Xoắn ruột trong tử cung có thể dẫn đến nhồi máu ruột và thủng ruột. Các vùng nhồi máu ở ruột cũng có thể được hấp thu lại, để lại một vùng hoặc nhiều vùng teo ruột.
Thủng hoặc xoắn ruột cũng có thể xảy ra sau khi sinh.
Nếu cần phải phẫu thuật đường ruột rộng rãi sau khi sinh do biến chứng trong tử cung hoặc sau sinh, hội chứng ruột ngắn có thể là biến chứng lâu dài.
Trẻ sơ sinh bị tắc ruột do phân su cũng có tăng nguy cơ bị ứ mật.
Tài liệu tham khảo chẩn đoán
1. Padoan R, Cirilli N, Falchetti D, Cesana BM; Meconium Ileus Project Study Group. Risk factors for adverse outcome in infancy in meconium ileus cystic fibrosis infants: A multicentre Italian study. J Cyst Fibros. 2019;18(6):863-868. doi:10.1016/j.jcf.2019.07.003
2. Shinar S, Agrawal S, Ryu M, et al. Fetal Meconium Peritonitis - Prenatal Findings and Postnatal Outcome: A Case Series, Systematic Review, and Meta-Analysis. Fetale Mekoniumperitonitis – pränatale Befunde und postnatales Outcome: Eine Fallserie, systematische Übersicht und Metaanalyse. Ultraschall Med. 2022;43(2):194-203. doi:10.1055/a-1194-4363
Điều trị tắc ruột cơ năng do phân su
Thụt thuốc cản quang dưới màn huỳnh quang
Đôi khi phẫu thuật
Có thể giảm tắc nghẽn trong các trường hợp không biến chứng (tức là không thủng, xoắn ruột hoặc teo ruột) bằng cách thụt tháo ≥ 1 lần với thuốc cản quang loãng (ví dụ: Gastrografin [diatrizoate meglumine và diatrizoate natri]), đôi khi kết hợp với N-acetylcysteine dưới màn huỳnh quang; tuy nhiên, thuốc cản quang ưu trương có thể gây mất nước nhiều qua đường tiêu hóa, đòi hỏi phải bù nước qua đường tĩnh mạch.
Nếu thụt không làm giảm tắc nghẽn, cần phải phẫu thuật mở bụng. Cần phải mở thông hồi tràng kiểu nòng súng kèm theo bơm rửa bằng N-acetylcysteine nhiều lần ở quai gần và quai xa để làm mềm và loại bỏ phân su bất thường.
Trong những trường hợp phức tạp, có thể cần phẫu thuật để xử lý tình trạng teo ruột, dính ruột hoặc nang giả. Thủng và xoắn ruột sau sinh là những trường hợp cấp cứu ngoại khoa.
