Hội chứng chuyển hóa được đặc trưng bởi chu vi vòng eo lớn (do mô mỡ dư thừa ở bụng), tăng huyết áp, đường huyết lúc đói bất thường hoặc kháng insulin và rối loạn lipid máu. Các nguyên nhân, các biến chứng, chẩn đoán và điều trị tương tự như của béo phì.
Tỷ lệ mắc hội chứng chuyển hóa thường tương đương với bệnh béo phì và bệnh tiểu đường loại 2. Tỷ lệ hiện mắc của hội chứng chuyển hóa tăng theo tuổi và trong một nghiên cứu ở Hoa Kỳ, tỷ lệ này xấp xỉ 23% trong dân số nói chung và 44% ở những người từ 60 tuổi đến 69 tuổi và 42% ở những người ≥ 70 tuổi (1). Trẻ em và thanh thiếu niên có thể bị hội chứng chuyển hóa, nhưng ở những nhóm tuổi này, không có định nghĩa chặt chẽ nào được thiết lập.
Mức phát triển của hội chứng chuyển hóa phụ thuộc vào sự phân bố cũng như số lượng mô mỡ. Mỡ thừa ở trung tâm (được gọi là cơ thể hình quả táo), đặc biệt khi nó dẫn đến tỷ lệ eo/hông cao (phản ánh tỷ lệ khối lượng cơ/mỡ tương đối thấp), làm tăng nguy cơ. Hội chứng ít phổ biến hơn trong số những người có quá nhiều mỡ dưới da vòng quanh hông (gọi là hình quả lê) và một tỉ lệ vòng eo/hông thấp (phản ánh tỷ lệ khối cơ trên mỡ cao hơn).
Quá nhiều mỡ bụng dẫn đến thừa axit béo tự do trong tĩnh mạch cửa, làm tăng sự tích tụ chất béo trong gan. Chất béo cũng tích lại trong các tế bào cơ. Tính kháng Insulin phát triển, với tăng insulin máu. Chuyển hóa glucose bị suy giảm, và rối loạn lipid và tăng huyết áp phát triển. Đặc trưng là mức axit uric huyết thanh cao (tăng nguy cơ của bệnh gout), và tình trạng huyết khối (tăng yếu tố ức chế kích hoạt I của nồng độ fibrinogen và plasminogen) và tình trạng viêm phát triển.
Một số chuyên gia cho rằng căng thẳng trong thời gian dài gây ra những thay đổi về hormone góp phần gây béo bụng, kháng insulin và nồng độ lipid trong máu (HDL) thấp.
Các nguy cơ của hội chứng chuyển hóa bao gồm
Hội chứng buồng trứng đa nang (đối với phụ nữ)
Testosterone huyết tương thấp, rối loạn cương dương, hoặc cả hai (đối với nam giới)
Hút thuốc (có thể làm tăng nồng độ triglyceride và giảm nồng độ HDL)
Tài liệu tham khảo
1. Ford ES, Giles WH, Dietz WH: Prevalence of the metabolic syndrome among US adults: Findings from the third National Health and Nutrition Examination Survey. JAMA 287 (3):356–359, 2002. doi: 10.1001/jama.287.3.356
Chẩn đoán hội chứng chuyển hóa
Chu vi vòng eo và huyết áp
Nồng độ glucose lúc đói và tình trạng lipid
Sàng lọc hội chứng chuyển hóa có vai trò quan trọng. Tiền sử gia đình cộng với đo lường chu vi vòng eo và huyết áp là một phần của chu trình chăm sóc. Nếu bệnh nhân có tiền sử gia đình bị bệnh đái tháo đường loại 2, đặc biệt là những người ≥ 40 tuổi; có vòng eo lớn hơn vòng eo khuyến nghị cho chủng tộc và giới tính của họ, phải xác định tình trạng đường huyết lúc đói trong huyết tương và hồ sơ lipid.
Hội chứng chuyển hóa có nhiều định nghĩa khác nhau, nhưng thường được chẩn đoán khi có ≥ 3 tiêu chuẩn trong số sau đây (xem bảng: Tiêu chuẩn thường được sử dụng để chẩn đoán hội chứng chuyển hóa):
Quá nhiều mỡ bụng
Nồng độ đường huyết lúc đói cao
Mức triglyceride cao
Mức cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) thấp
Điều trị hội chứng chuyển hóa
Chế độ ăn uống và hoạt động thể chất tốt cho tim
Các loại thuốc như là metformin và statin
Thuốc chống béo phì và phẫu thuật chuyển hóa và giảm béo
Cai thuốc lá
Kiểm soát căng thẳng
Cách tối ưu nhất là phương pháp kiểm soát dựa trên chế độ ăn tốt cho tim và hoạt động thể chất thường xuyên sẽ giúp giảm cân; hoạt động thể chất bao gồm kết hợp giữa hoạt động aerobic và rèn luyện sức đề kháng, được tăng cường bằng liệu pháp hành vi. Metformin, một chất nhạy cảm insulin, hoặc tiazolidinedione (ví dụ, rosiglitazone, pioglitazone) có thể giúp ích. Giảm cân ≈ 7% có thể đủ để đảo ngược hội chứng, nhưng nếu không, mỗi đặc điểm của hội chứng phải được kiểm soát để đạt được mục tiêu khuyến nghị; các loại thuốc hiện có rất hiệu quả.
Béo phì được điều trị bằng giảm câ (ví dụ: orlistat, phentermine, liraglutide) và nếu cần, phẫu thuật chuyển hóa và giảm béo
Các yếu tố nguy cơ tim mạch khác (ví dụ, ngừng hút thuốc) cũng cần được quản lý. Tăng hoạt động thể lực có các lợi ích tim mạch ngay cả khi cân nặng không giảm được.
Bệnh nhân rối loạn lipid máu có thể được điều trị bằng statin.
Khuyến nghị kiểm soát căng thẳng (ví dụ: tập thở sâu, thiền, hỗ trợ tâm lý, tư vấn).
Những điểm chính
Mỡ bụng quá mức dẫn đến tình trạng glucose huyết tương lúc đói bất thường hoặc kháng insulin, rối loạn lipid máu và tăng huyết áp; có 3 tình trạng trở lên trong số này xác định là mắc hội chứng chuyển hóa.
Hội chứng chuyển hóa cực kỳ phổ biến (ví dụ: tỷ lệ hiện mắc ở Hoa Kỳ có thể là > 40% ở những người > 60 tuổi).
Xác định chu vi vòng eo, huyết áp, đường huyết lúc đói, và tình trạng lipid.
Nhấn mạnh việc tuân theo chế độ ăn uống và tập thể dục lành mạnh, đồng thời kiểm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch; nếu những biện pháp này không hoàn toàn hiệu quả, hãy cân nhắc sử dụng thuốc chống béo phì và/hoặc phẫu thuật chuyển hóa và giảm béo.