Liệt dây thần kinh sọ thứ sáu (dây thần kinh sọ não thứ 6)

Liệt dây thần kinh số sáu (vận nhãn) là kết quả của những trường hợp sau:

• Thông thường, bệnh mạch máu nhỏ, đặc biệt ở những bệnh nhân bị tiểu đường trong khuôn khổ của bệnh lý có tên là viêm đa dây thần kinh đơn (bệnh lý đa dây thần kinh đơn)

• Bệnh vi mạch thứ phát do đái tháo đường hoặc tăng huyết áp

• Chèn ép dây thần kinh do các tổn thương trong xoang hang (ví dụ, khối u vòm họng), hốc mắt (ví dụ viêm mô bào ở mắt), hoặc nền sọ.

• Tăng áp lực nội sọ (ICP)

• Tăng huyết áp nội sọ vô căn (lành tính)

• Chấn thương đầu

• Viêm màng não

• Ung thư màng não

• Bệnh não Wernicke

• Phình mạch

• Viêm mạch

• Đa xơ cứng

• Đột quỵ cầu não

• Các khối u ảnh hưởng đến màng não

• Hiếm khi đau đầu do áp lực dịch não tủy (CSF) thấp (ví dụ, sau khi chọc dịch não tủy)

Tổn thương xoang hang có thể là do huyết khối, nhiễm trùng, khối u vòm họng hoặc phình mạch.

Trẻ em bị nhiễm trùng đường hô hấp trên có thể bị liệt tái phát (1).

Tuy nhiên, nguyên nhân gây liệt dây thần kinh sọ não số sáu đơn độc thường không được xác định.

Các triệu chứng của liệt dây thần kinh sọ não thứ sáu bao gồm nhìn đôi theo chiều ngang khi nhìn sang bên mắt bị liệt. Vì hoạt động bổ trợ của cơ vận nhãn khác không bị cản trở, nên mắt lác trong nhẹ khi bệnh nhân nhìn thẳng về phía trước. Mắt liếc ngoài chậm, và ngay cả khi liếc ngoài tối đa, các củng mạc bên vẫn được bộc lộ. Khi liệt vận nhãn hoàn toàn, mắt không thể liếc ngoài quá đường giữa.

Liệt do tổn thương xoang hang có thể gây ra đau đầu dữ dội, phù kết mạc, tê liệt ở nhánh thứ nhất và thứ hai của dây thần kinh sọ não thứ năm và liệt dây thần kinh sọ não thứ ba, thứ tư và thứ sáu. Cả hai bên có thể bị ảnh hưởng, mặc dù không đều.

• Bệnh sử và khám lâm sàng

• MRI (hoặc CT)

• Nếu nghi ngờ viêm mạch, đánh giá tình trạng viêm toàn thân, bao gồm protein C phản ứng (CRP), tốc độ máu lắng (ESR), kháng thể kháng nhân và yếu tố dạng thấp

Liệt dây thần kinh số sáu thường dễ nhận biết, nhưng nguyên nhân thì không rõ ràng. Nếu quan sát thấy xung động tĩnh mạch võng mạc trong quá trình soi đáy mắt, tăng áp lực nội sọ ít khả năng xảy ra.

Chụp CT bởi đây là xét nghiệm có thể tiến hành ngay. Tuy nhiên, cũng có thể lựa chọn MRI bởi nó cung cấp các hình ảnh có độ phân giải cao hơn của các cấu trúc ổ mắt, xoang hang, hố sau và dây thần kinh sọ. Nếu kết quả chụp bình thường, nhưng lâm sàng nghi ngờ viêm màng não hoặc tăng áp lực nội sọ, nên thực hiện chọc dịch não tủy.

Nếu nghi ngờ viêm mạch trên lâm sàng, việc đánh giá sẽ bắt đầu bằng cách đo CRP, ESR, kháng thể kháng nhân và yếu tố dạng thấp.

Các xét nghiệm khác có thể được thực hiện tùy thuộc vào nguyên nhân nghi ngờ gây liệt dây thần kinh sọ não số sáu.

Ở trẻ em, nếu loại trừ tình trạng tăng ICP, nhiễm trùng đường hô hấp trên có thể là nguyên nhân gây liệt dây thần kinh số sáu (1).

• Điều trị nguyên nhân

Ở nhiều bệnh nhân, tình trạng liệt dây thần kinh sọ não số sáu sẽ khỏi sau khi bệnh nền được điều trị. Điều trị nhiễm trùng, viêm hoặc khối u, nếu có, có thể mang lại kết quả cải thiện.

Liệt dây 6 tự phát và liệt do thiếu máu thường thuyên giảm trong vòng 2 tháng.

Liệt dây thần kinh sọ não số sáu thường tự khỏi nếu nguyên nhân không phải do chấn thương và cũng có thể khỏi nếu do chấn thương.

• Liệt dây thần kinh số 6 (dây vận nhãn ngoài) điển hình do bệnh lý vi mạch, đặc biệt là ở bệnh nhân đái tháo đường, nhưng nguyên nhân thường không rõ ràng.

• Tình trạng liệt này gây ra rối loạn chức năng vận nhãn và song thị ngang.

• Để xác định nguyên nhân, chẩn đoán hình ảnh thần kinh (tốt nhất là chụp MRI), sau đó chọc dịch não tủy nếu kết quả chẩn đoán hình ảnh bình thường và nghi ngờ tăng áp lực nội sọ lành tính; nếu nghi ngờ viêm mạch, hãy bắt đầu bằng tốc độ máu lắng (ESR), protein C phản ứng (CRP), kháng thể kháng nhân và yếu tố dạng thấp.

• Nếu loại trừ khả năng tăng ICP ở trẻ em, hãy cân nhắc đến nhiễm trùng đường hô hấp trên.

• Liệt dây thần kinh sọ não số sáu thường tự khỏi nếu nguyên nhân không phải do chấn thương và có thể khỏi nếu do chấn thương; điều trị nhiễm trùng, viêm hoặc khối u nếu có có thể cải thiện tình trạng.