Sai sót trong sử dụng thuốc là bất kỳ biến cố nào có thể phòng ngừa được có thể gây ra hoặc dẫn đến việc sử dụng thuốc không phù hợp hoặc gây hại cho bệnh nhân trong khi thuốc nằm trong tầm kiểm soát của chuyên gia chăm sóc sức khỏe, bệnh nhân hoặc người chăm sóc.
Sai sót trong sử dụng thuốc có thể hoặc không thể dẫn đến phản ứng bất lợi của thuốc. Sai sót trong kê đơn là phổ biến, đặc biệt là đối với một số quần thể bệnh nhân nhất định. Người cao tuổi, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ và trẻ em đặc biệt là có nguy cơ.
Sai sót trong sử dụng thuốc góp phần gây ra bệnh tật và tử vong. Trên toàn cầu, chi phí hàng năm liên quan đến sai sót trong sử dụng thuốc được ước tính lên đến hơn 40 tỷ USD (xem World Health Organization: Medication Without Harm). Năm 2000, Viện Y học Hoa Kỳ đã công bố báo cáo có tên "Con người ai cũng có lúc mắc sai lầm": Xây dựng một Hệ thống Y tế An toàn hơn, cho thấy có nhiều ca tử vong do lỗi dùng thuốc hơn là do thương tích tại nơi làm việc (1).
Sai sót trong sử dụng thuốc có thể liên quan đến:
Lựa chọn thuốc sai hoặc đơn thuốc không đúng liều lượng, tần suất hoặc thời gian dùng thuốc
Sai sót trong việc đọc đơn thuốc của dược sĩ dẫn đến việc cấp thuốc sai hoặc liều thuốc sai
Sai sót khi đọc nhãn hộp đựng thuốc của người chăm sóc dẫn đến việc cho uống thuốc sai hoặc dùng liều sai
Hướng dẫn không chính xác cho bệnh nhân
Bác sĩ lâm sàng, người chăm sóc hoặc bệnh nhân sử dụng thuốc không đúng cách dùng
Bảo quản thuốc không đúng cách của dược sĩ hoặc bệnh nhân, làm thay đổi hiệu lực của thuốc
Sử dụng thuốc đã hết hạn, làm thay đổi hiệu lực
Việc truyền tải thông tin kê đơn không chính xác giữa các bác sĩ lâm sàng
Đơn thuốc không rõ ràng
Đơn thuốc kỹ thuật số phải được nhập chính xác vào hệ thống đặt hàng trên máy tính và đơn thuốc viết tay phải được viết càng rõ ràng càng tốt. Tên của một số loại thuốc tương tự nhau, và nếu không ghi rõ sẽ dễ gây nhầm lẫn. Tại Hoa Kỳ, Ủy ban Hỗn hợp cung cấp hướng dẫn cho các từ viết tắt được sử dụng trong đơn thuốc và hồ sơ bệnh án. Ví dụ, "qd" (một lần một ngày) có thể bị lẫn lộn với "qid" (4 lần một ngày). Viết “một lần mỗi ngày” được ưa chuộng hơn. Các đơn thuốc điện tử hoặc bằng máy tính có thể tránh được các vấn đề về chữ viết tay khó đọc hoặc chữ viết tắt không phù hợp. Hệ thống kê đơn điện tử sử dụng hộp kiểm hoặc danh sách thả xuống có thể giúp hướng dẫn người kê đơn đến liều lượng phù hợp nhưng cũng có thể làm tăng nguy cơ vô tình chọn sai thuốc hoặc sai liều.
Sử dụng thuốc không phù hợp
Thuốc có thể được kê đơn không đúng cách, đặc biệt là ở các cơ sở chăm sóc nội trú hoặc dài hạn. Thuốc có thể là được dùng cho nhầm bệnh nhân, nhầm thời điểm hoặc nhầm đường dùng. Một số loại thuốc phải được dùng thật chậm khi cho dùng theo đường tĩnh mạch và một số loại thuốc không thể cho dùng cùng lúc.
Khi phát hiện sai sót, cần báo cáo ngay với bác sĩ lâm sàng và nên tư vấn với dược sĩ. Mã vạch và hệ thống dược phẩm vi tính có thể giúp giảm tỷ lệ sai sót khi dùng thuốc.
Bảo quản thuốc không đúng cách
Dược sĩ phải bảo quản thuốc theo cách đảm bảo được hiệu lực của thuốc. Các đơn đặt hàng qua thư điện thử nên tuân theo quy trình để đảm bảo vận chuyển thuốc phù hợp. Bệnh nhân thường không bảo quản thuốc đúng cách (ví dụ: tủ thuốc trong phòng tắm là nơi thường được dùng để cất thuốc nhưng lại không lý tưởng vì nhiệt độ cao và độ ẩm cao). Nếu bảo quản không đúng cách, thuốc có thể bị giảm hiệu lực trước ngày hết hạn rất lâu.
Nhãn phải ghi rõ thuốc cần được bảo quản trong tủ lạnh hay để mát, cần tránh nơi có nhiệt độ quá cao hoặc ánh nắng mặt trời, hoặc cần bảo quản đặc biệt. Mặt khác, các cảnh báo không cần thiết làm giảm sự tuân thủ và làm lãng phí thời gian của bệnh nhân. Ví dụ, lọ insulin chưa mở nên được bảo quản lạnh, nhưng lọ đang sử dụng có thể được bảo quản ngoài tủ lạnh trong một thời gian tương đối dài nếu không tiếp xúc với nhiệt độ quá nóng và mặt trời.
Quá hạn sử dụng của thuốc
Sử dụng thuốc hết hạn là phổ biến. Các loại thuốc đã hết hạn có thể không có hiệu quả và một số (ví dụ như aspirin, tetracyclin) có thể có hại nếu được sử dụng khi đã hết hạn.
Sai sót của bệnh nhân
Sai sót trong khi dùng thuốc thường là do bệnh nhân nhầm lẫn về cách dùng thuốc. Bệnh nhân có thể dùng thuốc sai hoặc liều sai. Hướng dẫn về liều dùng của từng loại thuốc, bao gồm lý do kê đơn, phải được giải thích đầy đủ cho bệnh nhân và phải được ghi thành văn bản nếu có thể. Bệnh nhân nên được yêu cầu nhắc lại hướng dẫn và nên hỏi dược sĩ để được tư vấn thêm về việc dùng thuốc. Cách đóng gói nên thuận tiện nhưng phải an toàn. Nếu trẻ em không thể tiếp cận thuốc và bệnh nhân có thể gặp khó khăn khi mở hộp đựng thì không cần phải cung cấp thuốc trong hộp đựng không cho trẻ em mở.
Truyền tải thông tin sai lệch giữa các chuyên gia chăm sóc sức khỏe
Một nguồn sai sót phổ biến khác là việc truyền tải thông tin đơn thuốc không chính xác khi chuyển dịch vụ chăm sóc bệnh nhân từ cơ sở hoặc bác sĩ lâm sàng này sang cơ sở hoặc bác sĩ lâm sàng khác (ví dụ: từ bệnh viện sang cơ sở phục hồi chức năng, từ viện dưỡng lão sang bệnh viện hoặc giữa bác sĩ chuyên khoa và bác sĩ lâm sàng chăm sóc chính). Việc truyền tải thông tin giữa các bác sĩ lâm sàng bận rộn thường đòi hỏi nỗ lực chủ động và việc thay đổi phác đồ dùng thuốc là điều thường thấy khi chuyển đổi dịch vụ chăm sóc. Tăng cường tập trung vào việc truyền tải thông tin có thể giúp làm giảm nguy cơ xảy ra sai sót. Nguy cơ đã được giảm bớt thông qua nhiều chương trình đối chiếu thuốc chính thức, chẳng hạn như lập danh sách đầy đủ các loại thuốc hiện tại mỗi khi bệnh nhân chuyển từ cơ sở này sang một cơ sở khác.
Tài liệu tham khảo
1. Institute of Medicine (US) Committee on Quality of Health Care in America, Kohn LT, Corrigan JM, Donaldson MS, eds. To Err is Human: Building a Safer Health System. Washington (DC): National Academy Press (Mỹ); 2000.
