Tương tác thuốc là những thay đổi về tác dụng của thuốc do sử dụng gần đây hoặc đồng thời với một hoặc nhiều loại thuốc khác (tương tác giữa các thuốc), ăn uống (tương tác giữa thuốc và chất dinh dưỡng) hoặc uống thực phẩm bổ sung (tương tác giữa thực phẩm bổ sung và thuốc).
Sự tương tác thuốc-thuốc có thể làm tăng hoặc giảm tác dụng của một hoặc cả hai loại thuốc. Các tương tác có ý nghĩa lâm sàng thường có thể dự đoán được và thường không mong muốn (xem bảng Một số loại thuốc có khả năng tương tác thuốc nghiêm trọng). Có thể gây ra tác dụng không mong muốn hoặc thất bại điều trị. Hiếm khi, bác sĩ lâm sàng có thể sử dụng các tương tác thuốc có thể dự đoán được để tạo ra một hiệu quả điều trị mong muốn. Ví dụ, dùng đồng thời lopinavir và ritonavir cho bệnh nhân nhiễm HIV dẫn đến thay đổi chuyển hóa lopinavir và làm tăng nồng độ trong huyết thanh và hiệu quả của lopinavir.
Một số loại thuốc có khả năng gây tương tác thuốc nghiêm trọng*
Cơ chế | Ví dụ |
|---|---|
Phạm vi an toàn hẹp† | Thuốc chống loạn nhịp (ví dụ, quinidin) Thuốc chống ung thư (ví dụ, methotrexat) Digoxin Lithium Theophylline Warfarin |
Sự chuyển hóa thuốc mạnh bởi một số enzym gan | Alprazolam Amitriptyline Atorvastatin Carbamazepine Clozapine Corticosteroid Cyclosporine Diazepam Chất ức chế protease HIV Imipramine Lovastatin Midazolam Olanzapine Phenytoin Sildenafil Simvastatin Tacrolimus Tadalafil Theophylline Triazolam Vardenafil Warfarin |
Ức chế một số enzym gan nhất định‡ | Aprepitant Boceprevir Cimetidin Ciprofloxacin Clarithromycin Cobicistat Conivaptan Diltiazem Erythromycin Fluconazole Fluoxetine Fluvoxamin Itraconazole Ketoconazole Paroxetin Posaconazole Ritonavir Telaprevir Telithromycin Verapamil Voriconazole |
Cảm ứng một số enzym gan nhất định | Các Barbiturat (ví dụ phenobarbital) Bosentan Carbamazepine Efavirenz Phenytoin Rifabutin Rifampin St. John’s wort |
* Bất kỳ loại thuốc nào được sử dụng đồng thời với một trong những loại thuốc này đều phải được đánh giá kỹ lưỡng về khả năng tương tác. † Ngay cả khi sử dụng riêng lẻ, những loại thuốc này vẫn có thể gây ra tác dụng bất lợi nghiêm trọng. Sử dụng đồng thời với một loại thuốc khác làm tăng tác dụng của những loại thuốc này sẽ làm tăng thêm nguy cơ xảy ra tác dụng bất lợi. Để tìm hiểu thêm về các tương tác thuốc tiềm ẩn, hãy tham khảo nguồn đáng tin cậy, chẳng hạn như Drug Interaction Checker của Drugs.com. ‡Ức chế cũng có thể xảy ra sau khi ăn các sản phẩm từ bưởi chùm. | |
Trong liệu pháp kép, 2 loại thuốc có đặc tính tương tự được dùng cùng lúc và có tác dụng cộng hợp. Ví dụ, dùng benzodiazepin để điều trị lo âu và một thuốc benzodiazepin khác vào giờ ngủ để điều trị mất ngủ có thể có tác dụng tích luỹ, dẫn đến độc tính.
Liên quan đến tương tác thuốc
Trong tương tác dược lực học, một loại thuốc làm thay đổi độ nhạy cảm hoặc khả năng đáp ứng của mô với một loại thuốc khác bằng cách có tác dụng tương tự (chủ vận) hoặc tác dụng chặn (đối kháng). Những tác động này thường xảy ra ở cấp độ thụ thể nhưng có thể xảy ra trong nội bào.
Trong tương tác dược động học, một loại thuốc làm thay đổi sự hấp thụ, phân bố, gắn kết protein, chuyển hóa hoặc bài tiết của một loại thuốc khác. Do đó, lượng và độ bền của thuốc có sẵn tại các vị trí thụ thể sẽ thay đổi. Các tương tác dược động học thay đổi độ lớn và thời gian, chứ không thay đổi kiểu tác dụng. Các tương tác này thường có thể được dự đoán dựa trên kiến thức về từng loại thuốc hoặc được phát hiện bằng cách theo dõi nồng độ thuốc hoặc các dấu hiệu lâm sàng.
Giảm thiểu tương tác thuốc
Bác sĩ lâm sàng phải biết tất cả các loại thuốc hiện tại của bệnh nhân, bao gồm thuốc do bác sĩ lâm sàng khác kê đơn và tất cả các loại thuốc không kê đơn, sản phẩm thảo dược và thực phẩm bổ sung dinh dưỡng. Khuyến khích bác sĩ hỏi bệnh nhân các câu hỏi liên quan đến chế độ ăn uống và uống rượu. Nên kê đơn càng ít thuốc càng tốt với liều lượng thấp nhất trong thời gian ngắn nhất có thể. Cần xác định các tác dụng mong muốn và không mong muốn của tất cả các loại thuốc được sử dụng vì những tác dụng này thường bao gồm nhiều loại tương tác thuốc. Nếu có thể, nên sử dụng các loại thuốc có biên độ an toàn rộng để bất kỳ tương tác không lường trước nào cũng không gây ra độc tính.
Bệnh nhân cần được theo dõi và kiểm soát các tác dụng không mong muốn, đặc biệt sau khi thay đổi phương pháp điều trị; một số tương tác (ví dụ, những tác động do cảm ứng enzym) có thể xuất hiện ≥ 1 tuần. Tương tác thuốc nên được xem như là một nguyên nhân có thể gây ra bất kỳ vấn đề không mong muốn nào. Khi xảy ra đáp ứng lâm sàng không mong muốn, người kê đơn nên xác định nồng độ trong huyết thanh của các loại thuốc đang dùng, tham khảo tài liệu hoặc chuyên gia về tương tác thuốc và điều chỉnh liều dùng cho đến khi đạt được hiệu quả mong muốn. Nếu việc điều chỉnh liều lượng không hiệu quả, nên thay thế thuốc bằng loại thuốc không tương tác với các thuốc đang dùng khác.
