Chấn thương Lisfranc là gãy xương và/hoặc trật khớp ở vùng bàn chân giữa gây tổn thương một hay nhiều khớp bàn-ngón. Chẩn đoán dựa vào X-quang vào CT. Điều trị cần phải chuyển đến bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình và thường là nắn chỉnh bằng mổ mở kèm theo cố định bên trong (ORIF) hoặc đôi khi hợp nhất bàn chân giữa.
(Xem thêm Tổng quan về gãy xương.)
Chấn thương Lisfranc thường gặp. Cơ chế thông thương là do chấn thương trực tiếp hoặc do lực xoắn vặn lên bàn chân gấp gan chân (ví dụ ngã tiếp xúc tư thế gấp gan chân) hay xảy ra ở các cầu thủ bóng đá, người lái xe mô tô hay vận động viên cưỡi ngựa.
Phức hợp khớp Lisfranc gồm 5 khớp bàn-ngón liên kết khối bàn chân trước và khối bàn chân giữa. Có nhiều dây chằng trong phức hợp này. Bản thân dây chằng Lisfranc là dây chằng gắn phần đế của cổ chân thứ 2 với hình nêm thứ nhất. Tổn thương phức hợp Lisfranc có nhiều mức độ nghiêm trọng khác nhau, từ biến dạng đến trật một hoặc nhiều khớp cổ chân có hoặc không có gãy xương. Khi gãy xương xảy ra, nó thường liên quan đến cổ chân thứ 2 (xem hình. Gãy xương cổ chân thứ 2 kèm theo trật khớp cổ chân). Chấn thương Lisfranc thường gây ra sự bất ổn định của bàn chân giữa.
Gãy nền xương bàn ngón 2 và trật khớp bàn ngón
Gãy nền xương bàn ngón 2 có thể gây tổn thương một hoặc nhiều khớp bàn ngón. Trong hình này, xương bàn ngón 2 gãy và làm di lệch các xương bàn ngón 3 đến 5 ra ngoài. |
Các triệu chứng và dấu hiệu của chấn thương Lisfranc
Mức độ nghiêm trọng của tổn thương Lisfranc dao động rộng. Một vài thương tổn chỉ gây sưng nề và đau nhẹ ở khối bàn chân trước, một số khác gây các thương tổn phần mềm nặng nề gây đau, sưng nề, biến dạng, tụ máu ở khối bàn chân giữa, thỉnh thoảng còn có thể bị tê bì. Biểu hiện bàn chân bị co ngắn.
Các biến chứng (như thoái hóa khớp, hội chứng chèn ép khoang) có thể là nghiêm trọng và gây các di chứng.
Chẩn đoán chấn thương Lisfranc
X-quang
Đôi khi cần chụp CT
Chụp X-quang tư thế thẳng, nghiêng và chéo bàn chân, tuy nhiên các dấu hiệu có thể rất kín đáo và dễ bị bỏ sót chẩn đoán. Có tới 20% loại gãy này bị bỏ sót ở lần thăm khám đầu.
Phim X-quang có thể chỉ ra gãy ở nền xương bàn ngón 2 hoặc vỡ các xương đậu nhưng không thể hiện tổn thương tại các khớp bàn ngón, nên nghi ngờ tổn thương này kể cả khi không thấy trên phim X-quang thường quy. Bình thường ở khớp này, cạnh trong xương chêm 2 thẳng trục với cạnh trong xương đốt bàn ngón 2. Có thể cần thiết so sánh phim các tư thế hoặc chụp CT để nhận biết sự tổn thương của khớp.
Ngọc trai & cạm bẫy
|
Nếu không có điều kiện chụp CT, có thể sử dụng phim X-quang chịu tỳ. Chụp X-quang trong khi chân đang bị căng thẳng (ví dụ, bệnh nhân đang đứng trên chân). Trọng lượng cơ thể của bệnh nhân có thể khiến không gian giữa cổ chân 1 và 2 rộng ra, giúp chẩn đoán dễ dàng hơn rất nhiều. Tuy nhiên, phim cắt lớp vi tính có độ nhạy cao hơn phim X-quang chịu lực tỳ, và cũng nên được chỉ định trong các trường hợp khó.
Điều trị chấn thương Lisfranc
Hội chẩn chỉnh hình khẩn cấp
Thông thường, cần mổ mở nắn chỉnh kèm theo kết hợp xương (ORIF), cũng có khi phải hàn cứng khớp
Trật khớp thường tự nắn chỉnh lại được. Tuy nhiên, bởi vì thương tổn này ảnh hưởng nhiều đến chức năng bàn chân và có thể gây đau kéo dài, viêm khớp, bệnh nhân nên được giới thiệu đến chuyên gia chấn thương chỉnh hình để phẫu thuật. Thông thường, điều trị cuối cùng là mổ mở kết hợp xương hoặc hàn cứng khớp bàn chân giữa.
Sau khi mổ kết hợp xương, phim CT được chụp lại để xác định đã sửa chữa thẳng hàng.
Nếu không cần thiết phẫu thuật, bệnh nhân được bất động, bó bột, không tỳ trong ít nhất 6 tuần.
Những điểm chính
Chấn thương Lisfranc (gãy xương-trật khớp) liên quan đến đứt ≥ 1 dây chằng giúp ổn định phần giữa bàn chân, đôi khi làm vỡ ≥ 1 khớp cổ chân-bàn chân.
Các biến chứng (ví dụ như hội chứng khoang, đau mạn tính, tàn phế) có thể là nghiêm trọng.
Do rất khó phát hiện trên phim X-quang thường, có thể phải cần đến phim cắt lớp vi tính hoặc X-quang chịu lực tỳ.
Giới thiệu bệnh nhân đến chuyên khoa chấn thương chỉnh hình do thường phải mổ kết hợp xương hoặc hàn khớp.