Dấu hiệu mang thai sớm nhất và lý do khiến hầu hết phụ nữ mang thai lần đầu tiên tới gặp bác sĩ là mất kinh. Đối với phụ nữ có hoạt động tình dục ở độ tuổi sinh đẻ và có kinh đều, một thời kỳ mất kinh chậm ≥ 1 tuần là bằng chứng mang thai.
Thai kỳ được coi là kéo dài
266 ngày kể từ thời điểm thụ thai
280 ngày kể từ ngày đầu tiên của kỳ kinh cuối cùng nếu chu kỳ kinh xảy ra đều đặn 28 ngày một lần.
Ngày chuyển dạ được tính dựa trên kỳ kinh cuối cùng. Chuyển dạ sớm hoặc muộn hơn 2 tuần so với ngày ước tính là bình thường. Sinh con trước khi thai được 37 tuần non tháng; sinh con sau 42 tuần tuổi thai sau sinh.
Sinh lý học của Thai nghén
Mang thai gây ra các thay đổi sinh lý trong tất cả các hệ thống cơ quan của mẹ; hầu hết trở lại bình thường sau khi sinh. Nói chung, những thay đổi này rõ rệt hơn ở các trường hợp đa thai so với những trường hợp mang thai đơn.
Tim mạch
Cung lượng tim (CO) tăng từ 30 đến 50% bắt đầu từ 6 tuần tuổi và đạt đỉnh từ 16 đến 28 tuần (thường là khoảng 24 tuần). Nó vẫn ở gần mức đỉnh điểm cho đến sau 30 tuần. Sau đó, CO trở nên nhạy cảm với tư thế của cơ thể. Vị trí làm cho tử cung rộng ra chèn ép tĩnh mạch chủ nhiều nhất (ví dụ, tư thế nằm ngửa) gây giảm cung lượng tim nhiều nhất. Trung bình, CO thường giảm nhẹ từ tuần thứ 30 cho đến khi cuộc đẻ bắt đầu. Trong cuộc đẻ, CO tăng thêm 30%. Sau khi đẻ, tử cung co lại và CO giảm xuống nhanh với khoảng 15 đến 25% trên mức bình thường, sau đó giảm dần đều (chủ yếu trong 3-4 tuần tiếp theo) cho đến khi nó đạt đến mức chuẩn như trước khi có thai vào khoảng 6 tuần sau sinh.
Sự gia tăng CO trong thời kỳ mang thai chủ yếu là do nhu cầu của tuần hoàn tử cung rau; thể tích tuần hoàn của tử cung rau tăng lên rõ rệt, và lưu thông trong lòng gai rau hoạt động một phần như một thông động tĩnh mạch. Khi rau thai và bào thai phát triển, lưu lượng máu đến tử cung phải tăng lên khoảng 1L/phút (20% CO bình thường) khi đủ tháng. Nhu cầu ngày càng tăng của da (để điều chỉnh nhiệt độ) và thận (để thải chất thải của thai nhi) là một trong những lý do của tăng CO.
Để tăng CO, nhịp tim tăng từ bình thường là 70 lần/phút đến 90 lần/phút và tăng thể tích tâm thu. Trong tam cá nguyệt thứ 2, huyết áp thường giảm (và áp lực mạch rộng ra), mặc dù mức độ CO và renin và angiotensin tăng lên, bởi vì tuần hoàn tử cung rau mở rộng (không gian múi rau thai phát triển) và giảm sự kháng trở mạch máu toàn thân. Sức đề kháng giảm vì độ nhớt của máu và độ nhạy với angiotensin giảm. Trong tam cá nguyệt thứ 3, BP có thể trở lại bình thường. Nếu thai đôi, CO tăng nhiều hơn và huyết áp tâm trương thấp hơn ở tuần thứ 20 hơn so với thai đơn.
Tập thể dục làm tăng CO, nhịp tim, lượng tiêu thụ oxy, và thể tích hô hấp/phút nhiều hơn khi mang thai so với những thời điểm khác.
Sự tăng thể tích tuần hoàn của thai kỳ làm tăng tần số của những tiếng thổi cơ năng và tiếng tim mạnh. X-quang hoặc ECG có thể cho thấy tim chuyển vào vị trí nằm ngang, quay sang trái, với đường kính ngang tăng lên. Nhịp sớm tâm nhĩ và tâm thất thường xảy ra trong thai kỳ. Tất cả những thay đổi này là bình thường và không nên được chẩn đoán sai là rối loạn tim; họ thường có thể tự theo dõi và quản lý tình trạng của mình. Tuy nhiên, cơn kịch phát của nhịp nhanh nhĩ có thể xảy ra thường xuyên hơn ở phụ nữ có thai và có thể cần phải kiểm soát dự phòng bằng kỹ thuật số hoặc bằng các thuốc chống loạn nhịp khác. Mang thai không ảnh hưởng đến chỉ định hoặc an toàn của kỹ thuật khử rung tim.
Huyết học
Tổng thể tích máu tăng tương ứng với cung lượng tim ra, nhưng sự gia tăng thể tích huyết tương lớn hơn (gần 50%, thường là khoảng 1600 mL trong tổng số 5200 mL) so với khối RBC (khoảng 25%); do đó, số lượng Hb giảm xuống do bị pha loãng, từ khoảng 13,3 đến 12,1 g/dL. Thiếu máu do pha loãng này làm giảm độ nhớt của máu. Với trường hợp song thai, tổng lượng máu mẹ tăng nhiều hơn (gần 60%).
Số lượng bạch cầu (WBC) tăng nhẹ lên từ 9.000 đến 12.000/mcL. Số lượng bạch cầu tăng đáng kể (≥ 20.000/mcL) xảy ra trong quá trình chuyển dạ và vài ngày đầu sau sinh.
Nhu cầu sắt tăng lên khoảng 1 g trong suốt thai kỳ và cao hơn trong nửa sau của thai kỳ – 6 đến 7 mg/ngày. Thai nhi và rau thai sử dụng khoảng 300 mg sắt, và số lượng RBC của mẹ tăng lên cần thêm 500 mg. Bài tiết ra khoảng 200 mg. Bổ sung chất sắt cần thiết để ngăn ngừa sự giảm nồng độ Hb vì lượng hấp thụ từ chế độ ăn uống và các kho dự trữ sắt (trung bình toàn bộ từ 300 đến 500 mg) thường không đủ để đáp ứng nhu cầu mang thai.
Tiết niệu
Sự thay đổi chức năng thận gần như song song với những thay đổi chức năng tim. Mức lọc cầu thận (GFR) tăng từ 30 đến 50%, nồng độ đỉnh từ 16 đến 24 tuần tuổi, và vẫn duy trì ở mức đó cho đến gần kỳ hạn đẻ, khi nó có thể giảm một chút do áp lực tử cung đè lên xoang tĩnh mạch chủ thường gây ứ đọng tĩnh mạch ở các chi dưới. Tăng lưu lượng dòng huyết tương qua thận tương ứng với GFR. Kết quả là, urea nitrogen máu (BUN) giảm, thường là < 10 mg/dL (< 3,6 mmol urê/L) và nồng độ creatinine giảm tương ứng từ 0,5 đến 0,7 mg/dL (44 đến 62 micromol/L). Sự giãn niệu quản đáng kể (niệu quản ứ nước) là do tác động của hormone gây ra (chủ yếu là progesterone) và do áp lực từ tử cung to ra đè lên niệu quản, hiện tượng này cũng có thể gây ra chứng thận ứ nước. Sau khi sinh, hệ thống thu nhận nước tiểu có thể mất đến 12 tuần để trở lại bình thường.
Sự thay đổi tư thế ảnh hưởng đến chức năng thận nhiều hơn trong thời gian mang thai so với những thời điểm khác; ví dụ, vị trí nằm ngửa làm tăng chức năng thận nhiều hơn, và các vị trí đứng thẳng làm giảm chức năng thận nhiều hơn. Chức năng thận cũng gia tăng rõ rệt ở vị trí nằm nghiêng, đặc biệt khi nằm nghiêng ở phía bên trái; vị trí này làm giảm áp lực mà tử cung to nằm đè lên trên các mạch lớn khi phụ nữ mang thai đang nằm ngửa. Sự gia tăng chức năng thận ở vị trí này là một trong những lý do phụ nữ mang thai cần phải đi tiểu thường xuyên khi cố gắng ngủ.
Hô hấp
Chức năng phổi thay đổi một phần bởi vì progesterone tăng và một phần bởi vì tử cung to ra làm cản trở sự nở rộng phổi. Progesterone báo hiệu cho não để giảm nồng độ CO2. Để giảm nồng độ CO2, thể tích khí lưu thông và thể tích thông khí phút và nhịp thở tăng, do đó làm tăng pH huyết tương. Mức tiêu thụ oxy tăng khoảng 20% để đáp ứng nhu cầu trao đổi chất gia tăng của thai nhi, nhau thai và một số cơ quan của mẹ. Lượng dự trữ hít vào và thở ra, thể tích dư và dung tích, và PCO2 huyết tương giảm. Dung tích sống và PO2 huyết tương không thay đổi. Vòng ngực tăng khoảng 10 cm.
Ứ huyết và phù nề đường hô hấp xảy ra. Đôi khi, triệu chứng tắc nghẽn mũi họng và nghẹt mũi xảy ra, ống vòi nhĩ bị chặn tạm thời, giọng điệu và chất lượng giọng nói thay đổi.
Khó thở nhẹ trong quá trình gắng sức thường gặp, và hít thở sâu xảy ra thường xuyên hơn.
GI và gan mật
Khi quá trình mang thai tiến triển, áp lực từ tử cung to lên tác động trên trực tràng và phần dưới của đại tràng có thể gây táo bón. Nhu động đường tiêu hoá giảm vì nồng độ progesterone tăng gây giãn cơ trơn. Chứng ợ nóng và ói mửa là phổ biến, có thể là do chậm làm rỗng dạ dày và trào ngược dạ dày thực quản do giãn cơ vòng thực quản dưới và khe cơ hoành. Sản xuất acid hydrochloric giảm; do đó, bệnh loét dạ dày tá tràng là không phổ biến trong thời kỳ mang thai, và các chứng loét trước đó thường trở nên ít nghiêm trọng hơn.
Tỷ lệ mắc bệnh rối loạn túi mật tăng lên một chút. Thai kỳ ảnh hưởng đến chức năng gan, đặc biệt là vận chuyển mật. Các xét nghiệm định kỳ kiểm tra chức năng gan bình thường, ngoại trừ nồng độ phosphatase kiềm, tăng dần trong giai đoạn cuối thai kì và có thể gấp từ 2 đến 3 lần bình thường khi đủ tháng; sự gia tăng này là do rau thai sản xuất ra enzyme này không phải do rối loạn chức năng gan.
Nội tiết
Mang thai làm thay đổi chức năng của hầu hết các tuyến nội tiết, một phần bởi vì rau thai sản sinh ra hormone và một phần bởi vì hầu hết các hormone tuần hoàn dưới các dạng gắn kết với protein và sự liên kết protein tăng lên trong suốt thời kỳ mang thai.
Rau thai sản sinh ra tiểu đơn vị beta gonadotropin màng nuôi ở người (beta-hCG), một hormone dinh dưỡng, giống như FSH và LH, duy trì thể vàng và do đó ngăn ngừa sự phóng noãn. Nồng độ estrogen và progesterone tăng sớm trong thời kỳ mang thai vì beta-hCG kích thích buồng trứng liên tục sản sinh ra chúng. Sau 9 đến 10 tuần mang thai, chính rau thai sản sinh ra một lượng lớn estrogen và progesterone để giúp duy trì sự mang thai.
Rau thai sinh ra hormone (tương tự như hormone gây kích thích tuyến giáp) kích thích tuyến giáp, gây quá sản, tăng tuần hoàn, và to ra vừa phải. Estrogen kích thích tế bào gan, làm tăng nồng độ globulin liên kết tuyến giáp; do đó, nồng độ thyroxine toàn phần có thể tăng, nồng độ hormone tuyến giáp tự do vẫn duy trì bình thường. Ảnh hưởng của hormone tuyến giáp có xu hướng gia tăng và có thể biểu hiện giống như chứng cường tuyến giáp, với nhịp tim nhanh, đánh trống ngực, mồ hôi quá nhiều và tình trạng bất ổn về cảm xúc. Tuy nhiên, hội chứng cường giáp thực sự chỉ xảy ra trong 0,08% các trường hợp mang thai.
Rau thai sản xuất hormone phóng thích corticotropin (CRH), nó kích thích sản sinh ACTH ở người mẹ. Mức tăng ACTH làm tăng lượng các hormone thượng thận, đặc biệt là aldosterone và cortisol, và do đó góp phần làm phù.
Tăng cường sản xuất corticosteroid và tăng sản xuất progesterone của rau thai dẫn đến đề kháng insulin và tăng nhu cầu insulin, cũng như căng thẳng của thai kỳ và có thể là sự gia tăng nồng độ của lactogen rau thai người. Insulinase, được sản sinh bởi rau thai, cũng có thể tăng yêu cầu insulin, do đó nhiều phụ nữ mắc tiểu đường thai kỳ phát triển các dạng rõ ràng hơn của bệnh tiểu đường.
Rau thai sản sinh hormone kích thích tế bào tạo sắc tố (MSH), làm tăng sắc tố da vào cuối thai kỳ.
Tuyến yên to lên khoảng 135% trong thời kỳ mang thai. Nồng độ prolactin huyết thanh mẹ tăng gấp 10 lần. Prolactin gia tăng liên quan đến sự gia tăng sản xuất hormone giải phóng thyrotropin, được kích thích bởi estrogen. Chức năng chính của tăng prolactin là đảm bảo tiết sữa. Mức này sẽ trở về bình thường sau khi sinh, thậm chí ngay cả ở phụ nữ cho con bú sữa mẹ.
Da liễu
Tăng nồng độ estrogen, progesterone, và MSH góp phần vào sự thay đổi sắc tố, mặc dù không rõ nguyên nhân gây bệnh chính xác. Những thay đổi này bao gồm
Mặt xám (mặt nạ thai kỳ), là những vệt đốm, điểm chấm màu nâu sẫm trên trán và gò má.
Làm sẫm màu của quầng vú, nách, và bộ phận sinh dục
Đường xậm màu ở bụng xuất hiện ở phần dưới đường giữa bụng.
Mặt xám do mang thai thường biến mất trong vòng một năm.
Tỷ lệ mắc u mạch hình mạng nhện, thường chỉ ở trên thắt lưng và các mao mạch thành mỏng, giãn ra, đặc biệt là ở cẳng chân, tăng lên trong thai kỳ.
BÁC SĨ P. MARAZZI/SCIENCE PHOTO LIBRARY
© Springer Science+Business Media
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
BÁC SĨ P. MARAZZI/SCIENCE PHOTO LIBRARY
© Springer Science+Business Media
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
Các triệu chứng và dấu hiệu mang thai
Mang thai có thể làm vú được to vồng lên, do tăng nồng độ estrogen (chủ yếu) và progesterone-một phần gây to vú trước hành kinh. Buồn nôn, đôi khi có nôn, có thể xảy ra do sự tăng tiết của estrogen và tiểu đơn vị beta của gonadotropin màng nuôi ở người (beta-hCG) bởi các tế bào hợp bào của rau thai, bắt đầu từ 10 ngày sau khi thụ tinh (xem Quá trình thụ thai và phát triển trước khi sinh). Các hoàng thể trong buồng trứng, kích thích bởi beta-hCG, tiếp tục giải phóng một lượng lớn estrogen và progesterone để duy trì sự mang thai. Nhiều phụ nữ trở nên mệt mỏi vào thời gian này, và một vài phụ nữ nhận thấy bụng chướng rất sớm.
Phụ nữ thường bắt đầu cảm thấy chuyển động của bào thai từ tuần thứ 16 đến 20.
Trong giai đoạn cuối của thai kỳ, phù ở chi dưới và giãn tĩnh mạch thường gặp; nguyên nhân chính là chèn ép tĩnh mạch chủ dưới do tử cung to lên.
Khám vùng chậu các phát hiện bao gồm cổ tử cung mềm và tử cung to lên, mềm không đều. Cổ tử cung thường trở nên xanh nhạt đến tím, có thể do cung cấp máu cho tử cung tăng lên. Khoảng 12 tuần tuổi thai, tử cung phát triển lên trên vùng chậu hướng vào ổ bụng; ở tuần thứ 20, tử cung ngang rốn; và đến 36 tuần, cực trên của tử cung chạm gần tới mỏm xương ức.
Chẩn đoán mang thai
Xét nghiệm beta-hCG trong nước tiểu
Thông thường nước tiểu và đôi khi xét nghiệm máu được sử dụng để xác nhận hoặc loại trừ có thai; kết quả thường chính xác vài ngày trước khi mất kinh và thường sớm nhất là vài ngày sau khi thụ thai.
Các nồng độ beta-hCG tương ứng với tuổi thai khi mang thai bình thường, có thể được sử dụng để xác định xem thai nhi có phát triển bình thường hay không. Phương pháp tốt nhất là so sánh 2 giá trị beta-hCG huyết thanh, cách nhau 48 đến 72 giờ và được đánh giá ở cùng phòng xét nghiệm. Trong thai kỳ đơn bình thường, nồng độ beta-hCG tăng gấp đôi từ 1,4 đến 2,1/ngày trong suốt 60 ngày đầu (7,5 tuần), sau đó bắt đầu giảm từ 10 đến 18 tuần. Nồng độ beta-hCG được tăng gấp đôi một cách bình thường trong tam cá nguyệt thứ nhất cho thấy sự tăng trưởng bình thường.
Những dấu hiệu mang thai khác được chấp nhận bao gồm:
Sự xuất hiện của túi thai trong tử cung, thường thấy ở siêu âm khoảng 4-5 tuần và thường tương ứng với nồng độ beta-hCG huyết thanh khoảng 1500 mIU/mL (túi noãn hoàng có thể nhìn thấy trong túi thai lúc 5 tuần)
Chuyển động tim của thai nhi, được thấy bằng siêu âm thời gian sớm nhất từ 5 đến 6 tuần
Nhịp tim của thai nhi, đánh giá bằng siêu âm Doppler sớm nhất là từ 8 đến 10 tuần nếu tử cung có thể tiếp cận được ở bụng
Bác sĩ thấy các cử động của bào thai sau 20 tuần