Table: Các nguyên nhân sinh lý của đau bụng mạn tính-Cẩm nang MSD

Các nguyên nhân sinh lý của đau bụng mạn tính

Nguyên nhân	Những dấu hiệu gợi ý*	Tiếp cận chẩn đoán†
Các tình trạng bệnh lý ở hệ niệu sinh dục
Các bất thường bẩm sinh	Các bệnh nhiễm trùng tiết niệu tái phát	Chụp niệu đồ đường tĩnh mạch Siêu âm
Lạc nội mạc tử cung	Cảm giác khó chịu trước hoặc trong thời kỳ kinh nguyệt	Nội soi ổ bụng
nang buồng trứng, ung thư buồng trứng	Cảm giác khó chịu mơ hồ vùng bụng dưới, chướng bụng Đôi khi sờ thấy một khối ở vùng chậu	Siêu âm vùng chậu Tư vấn về phụ khoa
Sỏi thận	Sốt, đau mạn sườn, nước tiểu sẫm màu hoặc có máu	Cấy nước tiểu Chụp niệu đồ đường tĩnh mạch Chụp CT
Di chứng của bệnh viêm vùng chậu cấp tính	Cảm giác khó chịu ở vùng chậu Tiền sử bị bệnh viêm vùng chậu cấp tính	Khám vùng chậu Đôi khi nội soi ổ bụng
Các tình trạng bệnh lý ở đường tiêu hóa
Bệnh celiac	Ở trẻ em, chậm phát triển Chướng bụng, tiêu chảy và thường đi ngoài phân mỡ Các triệu chứng trầm trọng hơn khi ăn thức ăn có gluten	Xét nghiệm các chất chỉ điểm huyết thanh học/HLA-DQ2/HLA-DQ8 haplotype Sinh thiết ruột non
Viêm ruột thừa mạn tính	Một vài đợt đau góc phần tư dưới bên phải xuất hiện rời rạc trước đó	Chụp CT bụng Siêu âm
Viêm túi mật mạn tính	Đau bụng ở góc phần tư trên bên phải tái phát	Siêu âm
Viêm gan mạn tính	Cảm giác khó chịu ở vùng bụng trên, mệt mỏi, chán ăn Vàng da không thường gặp Khoảng 1/3 số bệnh nhân có tiền sử viêm gan cấp	Các xét nghiệm về gan, tỉ lệ chuẩn hóa quốc tế, albumin và tiểu cầu Hiệu giá đối với các nguyên nhân gây viêm gan là vi rút, tự miễn và chuyển hóa
Viêm tụy mạn tính, giả nang tụy	Các đợt đau dữ dội ở vùng thượng vị Đôi khi kém hấp thu (ví dụ: tiêu chảy, phân mỡ) Thường có tiền sử viêm tụy cấp	Nồng độ lipase huyết thanh (thường không tăng) CT hoặc MRI thường kèm theo MRCP Các xét nghiệm phân (elastase phân hoặc chất béo trong phân)
Ung thư ruột	Cảm giác khó chịu không thường gặp nhưng có thể có cảm giác khó chịu vì đau bụng nếu đại tràng trái bị tắc bán phần Thường có máu ẩn trong phân hoặc có thể nhìn thấy máu bằng mắt thường trong phân	Nội soi đại tràng
Bệnh Crohn	Đau dữ dội thành cơn kèm theo sốt, chán ăn, sút cân, tiêu chảy Các triệu chứng ngoài ruột (khớp, mắt, miệng, da)	Chụp CT đường ruột hoặc chụp liên tục đường tiêu hóa trên kèm theo chụp X-quang lưu thông ruột non Nội soi đại tràng và nội soi thực quản-dạ dày-hành tá tràng có sinh thiết
Ung thư dạ dày	Khó tiêu hoặc đau nhẹ Thường có máu ẩn trong phân	Nội soi đường tiêu hóa trên
Viêm ruột u hạt	Tiền sử gia đình Nhiễm trùng tái phát ở những nơi khác (ví dụ: phổi, hạch bạch huyết)	ESR Nội soi đại tràng CT ruột
Thoát vị qua khe thực quản có trào ngược dạ dày thực quản	Ợ nóng Đôi khi ho và/hoặc khàn tiếng Các triệu chứng giảm khi sử dụng các thuốc trung hòa axit Đôi khi trào ngược các thành phần trong dạ dày lên miệng	Chụp X-quang thực quản nuốt bari Endoscopy
Lao ruột	Đau mạn tính không đặc hiệu Đôi khi sờ thấy khối ở góc phần tư dưới bên phải Sốt, tiêu chảy, sụt cân	Test Tuberculin Nội soi để sinh thiết Chụp CT có uống thuốc cản quang X-quang ngực
Không dung nạp lactose	Chướng bụng và đau thắt sau khi ăn các sản phẩm sữa	Xét nghiệm hơi thở khí hydro Thử nghiệm loại bỏ thực phẩm chứa lactose
Ung thư tụy	Đau dữ dội ở bụng trên Thường lan ra sau lưng Khi giảm cân là triệu chứng thường gặp, xảy ra ở giai đoạn muộn của bệnh Có thể gây vàng da tắc mật	Chụp CT MRI/MRCP hoặc ERCP Siêu âm qua nội soi
Nhiễm ký sinh trùng (đặc biệt là bệnh do giardia)	Tiền sử du lịch hoặc tiền sử phơi nhiễm Đau thắt, đầy hơi, tiêu chảy	Xét nghiệm phân tìm trứng hoặc ký sinh trùng Xét nghiệm miễn dịch enzym trong phân (đối với Giardia)
Bệnh loét dạ dày	Đau ở phần bụng trên giảm khi ăn và uống thuốc trung hòa axit Có thể đánh thức bệnh nhân vào ban đêm	Nội soi và sinh thiết tìm Helicobacter pylori Xét nghiệm hơi thở để kiểm tra H. pylori hoặc các xét nghiệm kháng nguyên trong phân Đánh giá việc sử dụng thuốc chống viêm không steroid, rượu và thuốc lá Xét nghiệm phân tìm máu ẩn
Các dải dính ruột sau phẫu thuật	Phẫu thuật bụng trước đó Cảm giác khó chịu do đau bụng kèm theo buồn nôn và đôi khi nôn	Chụp liên tục đường tiêu hóa, chụp X-quang lưu thông ruột non hoặc chụp CT ruột Chụp CT bụng
Viêm loét đại tràng	Đau thắt kèm theo tiêu chảy có máu	Nội soi đại tràng sigma Sinh thiết trực tràng Nội soi đại tràng Thỉnh thoảng calprotectin trong phân
Rối loạn hệ thống
Động kinh thể bụng	Rất hiếm Đau bụng cơn Không có các triệu chứng tiêu hóa khác	Điện não đồ
Bệnh rối loạn chuyển hóa porphyrin cấp tính	Đau bụng dữ dội tái phát, nôn Khám bụng bình thường Đôi khi có các triệu chứng thần kinh (ví dụ: yếu cơ, co giật, rối loạn tâm thần) Trong một số loại, các thương tổn da	Sàng lọc porphobilinogen và axit delta-aminolevulinic trong nước tiểu Xét nghiệm deaminase hồng cầu
Sử dụng cần sa (hội chứng thôi miên cần sa)	Buồn nôn dai dẳng, nôn ói và khó tiêu, thường thuyên giảm khi tắm nước nóng hoặc ngừng sử dụng cần sa Thường cần phải sử dụng cần sa lâu dài	Đánh giá lâm sàng Sàng lọc sử dụng thuốc phiện bằng nước tiểu
Sốt Địa Trung Hải có tính chất gia đình	Tiền sử gia đình Sốt hàng ngày và viêm phúc mạc thường kèm theo các cơn đau Bệnh khởi phát ở thời thơ ấu hoặc tuổi thiếu niên	Xét nghiệm di truyền
Dị ứng thực phẩm	Các triệu chứng chỉ có sau khi ăn các loại thực phẩm nhất định (ví dụ: hải sản)	Chế độ ăn uống loại trừ
Viêm mạch liên quan với immunoglobulin A (trước đây là xuất huyết Henoch-Schönlein)	Sờ thấy ban xuất huyết Đau khớp Có máu ẩn trong phân	Sinh thiết các thương tổn ở da
Phù mạch ruột	Tiền sử gia đình Đau thường kèm theo phù mạch ngoại biên và sốt	Nồng độ bổ thể huyết thanh (C4) trong cơn đau Xét nghiệm để xác định thiếu hụt chất ức chế C1
Ngộ độc chì	Các bất thường về nhận thức/hành vi	Nồng độ chì trong máu
Tương đương với đau nửa đầu (migrain)	Biến thể hiếm gặp kèm theo đau thượng vị và nôn Gặp chủ yếu ở trẻ em Thường có tiền sử gia đình bị migrain	Đánh giá lâm sàng
Bệnh hồng cầu hình liềm	Tiền sử gia đình Các đợt đau bụng dữ dội kéo dài hơn một ngày Đau tái phát ở các vị trí ngoài bụng	Tiêu bản hồng cầu hình liềm Điện di Hemoglobin
* Các dấu hiệu không phải lúc nào cũng có và có thể có trong các tình trạng bệnh lý khác.
† Đánh giá lâm sàng luôn được thực hiện nhưng chỉ được đề cập trong cột này khi đó có thể là phương tiện chẩn đoán duy nhất.
EEG = điện não đồ; ERCP = nội soi chụp mật tụy ngược dòng; ESR = tốc độ máu lắng; GI = đường tiêu hóa; IVU = chụp X-quang hệ tiết niệu bằng đường tĩnh mạch; MRCP = chụp cộng hưởng từ mật tụy; PID = bệnh viêm vùng chậu; RBC = hồng cầu; RLQ = góc phần tư dưới bên phải; RUQ = góc phần tư trên bên phải; SBFT = chụp X-quang lưu thông ruột non; UTI = nhiễm trùng đường tiết niệu.
Sửa đổi từ Barbero GJ: Recurrent abdominal pain in childhood. Pediatr Rev 4(1):29–34, 1982, doi: 10.1542/pir.4-1-29, and from Greenberger NJ: Sorting through nonsurgical causes of acute abdominal pain. J Crit Illn 7:1602–1609, 1992.

Nguyên nhân

Những dấu hiệu gợi ý*

Tiếp cận chẩn đoán†

Các tình trạng bệnh lý ở hệ niệu sinh dục

Các bất thường bẩm sinh

Các bệnh nhiễm trùng tiết niệu tái phát

Chụp niệu đồ đường tĩnh mạch

Siêu âm

Lạc nội mạc tử cung

Cảm giác khó chịu trước hoặc trong thời kỳ kinh nguyệt

Nội soi ổ bụng

nang buồng trứng, ung thư buồng trứng

Cảm giác khó chịu mơ hồ vùng bụng dưới, chướng bụng

Đôi khi sờ thấy một khối ở vùng chậu

Siêu âm vùng chậu

Tư vấn về phụ khoa

Sỏi thận

Sốt, đau mạn sườn, nước tiểu sẫm màu hoặc có máu

Cấy nước tiểu

Chụp niệu đồ đường tĩnh mạch

Chụp CT

Di chứng của bệnh viêm vùng chậu cấp tính

Cảm giác khó chịu ở vùng chậu

Tiền sử bị bệnh viêm vùng chậu cấp tính

Khám vùng chậu

Đôi khi nội soi ổ bụng

Các tình trạng bệnh lý ở đường tiêu hóa

Bệnh celiac

Ở trẻ em, chậm phát triển

Chướng bụng, tiêu chảy và thường đi ngoài phân mỡ

Các triệu chứng trầm trọng hơn khi ăn thức ăn có gluten

Xét nghiệm các chất chỉ điểm huyết thanh học/HLA-DQ2/HLA-DQ8 haplotype

Sinh thiết ruột non

Viêm ruột thừa mạn tính

Một vài đợt đau góc phần tư dưới bên phải xuất hiện rời rạc trước đó

Chụp CT bụng

Siêu âm

Viêm túi mật mạn tính

Đau bụng ở góc phần tư trên bên phải tái phát

Siêu âm

Viêm gan mạn tính

Cảm giác khó chịu ở vùng bụng trên, mệt mỏi, chán ăn

Vàng da không thường gặp

Khoảng 1/3 số bệnh nhân có tiền sử viêm gan cấp

Các xét nghiệm về gan, tỉ lệ chuẩn hóa quốc tế, albumin và tiểu cầu

Hiệu giá đối với các nguyên nhân gây viêm gan là vi rút, tự miễn và chuyển hóa

Viêm tụy mạn tính, giả nang tụy

Các đợt đau dữ dội ở vùng thượng vị

Đôi khi kém hấp thu (ví dụ: tiêu chảy, phân mỡ)

Thường có tiền sử viêm tụy cấp

Nồng độ lipase huyết thanh (thường không tăng)

CT hoặc MRI thường kèm theo MRCP

Các xét nghiệm phân (elastase phân hoặc chất béo trong phân)

Ung thư ruột

Cảm giác khó chịu không thường gặp nhưng có thể có cảm giác khó chịu vì đau bụng nếu đại tràng trái bị tắc bán phần

Thường có máu ẩn trong phân hoặc có thể nhìn thấy máu bằng mắt thường trong phân

Nội soi đại tràng

Bệnh Crohn

Đau dữ dội thành cơn kèm theo sốt, chán ăn, sút cân, tiêu chảy

Các triệu chứng ngoài ruột (khớp, mắt, miệng, da)

Chụp CT đường ruột hoặc chụp liên tục đường tiêu hóa trên kèm theo chụp X-quang lưu thông ruột non

Nội soi đại tràng và nội soi thực quản-dạ dày-hành tá tràng có sinh thiết

Ung thư dạ dày

Khó tiêu hoặc đau nhẹ

Thường có máu ẩn trong phân

Nội soi đường tiêu hóa trên

Viêm ruột u hạt

Tiền sử gia đình

Nhiễm trùng tái phát ở những nơi khác (ví dụ: phổi, hạch bạch huyết)

ESR

Nội soi đại tràng

CT ruột

Thoát vị qua khe thực quản có trào ngược dạ dày thực quản

Ợ nóng

Đôi khi ho và/hoặc khàn tiếng

Các triệu chứng giảm khi sử dụng các thuốc trung hòa axit

Đôi khi trào ngược các thành phần trong dạ dày lên miệng

Chụp X-quang thực quản nuốt bari

Endoscopy

Lao ruột

Đau mạn tính không đặc hiệu

Đôi khi sờ thấy khối ở góc phần tư dưới bên phải

Sốt, tiêu chảy, sụt cân

Test Tuberculin

Nội soi để sinh thiết

Chụp CT có uống thuốc cản quang

X-quang ngực

Không dung nạp lactose

Chướng bụng và đau thắt sau khi ăn các sản phẩm sữa

Xét nghiệm hơi thở khí hydro

Thử nghiệm loại bỏ thực phẩm chứa lactose

Ung thư tụy

Đau dữ dội ở bụng trên

Thường lan ra sau lưng
Khi giảm cân là triệu chứng thường gặp, xảy ra ở giai đoạn muộn của bệnh

Có thể gây vàng da tắc mật

Chụp CT

MRI/MRCP hoặc ERCP

Siêu âm qua nội soi

Nhiễm ký sinh trùng (đặc biệt là bệnh do giardia)

Tiền sử du lịch hoặc tiền sử phơi nhiễm

Đau thắt, đầy hơi, tiêu chảy

Xét nghiệm phân tìm trứng hoặc ký sinh trùng

Xét nghiệm miễn dịch enzym trong phân (đối với Giardia)

Bệnh loét dạ dày

Đau ở phần bụng trên giảm khi ăn và uống thuốc trung hòa axit

Có thể đánh thức bệnh nhân vào ban đêm

Nội soi và sinh thiết tìm Helicobacter pylori

Xét nghiệm hơi thở để kiểm tra H. pylori hoặc các xét nghiệm kháng nguyên trong phân

Đánh giá việc sử dụng thuốc chống viêm không steroid, rượu và thuốc lá

Xét nghiệm phân tìm máu ẩn

Các dải dính ruột sau phẫu thuật

Phẫu thuật bụng trước đó

Cảm giác khó chịu do đau bụng kèm theo buồn nôn và đôi khi nôn

Chụp liên tục đường tiêu hóa, chụp X-quang lưu thông ruột non hoặc chụp CT ruột

Chụp CT bụng

Viêm loét đại tràng

Đau thắt kèm theo tiêu chảy có máu

Nội soi đại tràng sigma

Sinh thiết trực tràng

Nội soi đại tràng

Thỉnh thoảng calprotectin trong phân

Rối loạn hệ thống

Động kinh thể bụng

Rất hiếm

Đau bụng cơn

Không có các triệu chứng tiêu hóa khác

Điện não đồ

Bệnh rối loạn chuyển hóa porphyrin cấp tính

Đau bụng dữ dội tái phát, nôn

Khám bụng bình thường

Đôi khi có các triệu chứng thần kinh (ví dụ: yếu cơ, co giật, rối loạn tâm thần)

Trong một số loại, các thương tổn da

Sàng lọc porphobilinogen và axit delta-aminolevulinic trong nước tiểu

Xét nghiệm deaminase hồng cầu

Sử dụng cần sa (hội chứng thôi miên cần sa)

Buồn nôn dai dẳng, nôn ói và khó tiêu, thường thuyên giảm khi tắm nước nóng hoặc ngừng sử dụng cần sa

Thường cần phải sử dụng cần sa lâu dài

Đánh giá lâm sàng

Sàng lọc sử dụng thuốc phiện bằng nước tiểu

Sốt Địa Trung Hải có tính chất gia đình

Tiền sử gia đình

Sốt hàng ngày và viêm phúc mạc thường kèm theo các cơn đau

Bệnh khởi phát ở thời thơ ấu hoặc tuổi thiếu niên

Xét nghiệm di truyền

Dị ứng thực phẩm

Các triệu chứng chỉ có sau khi ăn các loại thực phẩm nhất định (ví dụ: hải sản)

Chế độ ăn uống loại trừ

Viêm mạch liên quan với immunoglobulin A (trước đây là xuất huyết Henoch-Schönlein)

Sờ thấy ban xuất huyết

Đau khớp

Có máu ẩn trong phân

Sinh thiết các thương tổn ở da

Phù mạch ruột

Tiền sử gia đình

Đau thường kèm theo phù mạch ngoại biên và sốt

Nồng độ bổ thể huyết thanh (C4) trong cơn đau

Xét nghiệm để xác định thiếu hụt chất ức chế C1

Ngộ độc chì

Các bất thường về nhận thức/hành vi

Nồng độ chì trong máu

Tương đương với đau nửa đầu (migrain)

Biến thể hiếm gặp kèm theo đau thượng vị và nôn

Gặp chủ yếu ở trẻ em

Thường có tiền sử gia đình bị migrain

Đánh giá lâm sàng

Bệnh hồng cầu hình liềm

Tiền sử gia đình

Các đợt đau bụng dữ dội kéo dài hơn một ngày

Đau tái phát ở các vị trí ngoài bụng

Tiêu bản hồng cầu hình liềm

Điện di Hemoglobin

* Các dấu hiệu không phải lúc nào cũng có và có thể có trong các tình trạng bệnh lý khác.

† Đánh giá lâm sàng luôn được thực hiện nhưng chỉ được đề cập trong cột này khi đó có thể là phương tiện chẩn đoán duy nhất.

EEG = điện não đồ; ERCP = nội soi chụp mật tụy ngược dòng; ESR = tốc độ máu lắng; GI = đường tiêu hóa; IVU = chụp X-quang hệ tiết niệu bằng đường tĩnh mạch; MRCP = chụp cộng hưởng từ mật tụy; PID = bệnh viêm vùng chậu; RBC = hồng cầu; RLQ = góc phần tư dưới bên phải; RUQ = góc phần tư trên bên phải; SBFT = chụp X-quang lưu thông ruột non; UTI = nhiễm trùng đường tiết niệu.

Sửa đổi từ Barbero GJ: Recurrent abdominal pain in childhood. Pediatr Rev 4(1):29–34, 1982, doi: 10.1542/pir.4-1-29, and from Greenberger NJ: Sorting through nonsurgical causes of acute abdominal pain. J Crit Illn 7:1602–1609, 1992.