Rotavirus là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng tiêu chảy cấp, mất nước nặng ở trẻ nhỏ trên toàn thế giới (tỷ lệ mắc cao nhất là từ 3 tháng tuổi đến 15 tháng tuổi). Chẩn đoán dựa trên nghi ngờ lâm sàng, nhưng có thể làm xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase trong khuôn khổ của bảng xét nghiệm đa chủng cho nhiều nguyên nhân gây viêm dạ dày ruột cấp tính. Điều trị hỗ trợ bằng dịch uống, nhưng đôi khi cần truyền dịch tĩnh mạch.
Tỷ lệ mắc bệnh do Rotavirus đã giảm đáng kể ở Hoa Kỳ kể từ khi triển khai tiêm chủng thường quy phòng ngừa rotavirus, với tỷ lệ xét nghiệm dương tính giảm khoảng 75% và tỷ lệ nhập viện giảm từ 75% đến 90% ở trẻ em dưới 3 tuổi (1, 2). Rotavirus rất dễ lây; hầu hết các nhiễm trùng xảy ra theo đường phân-miệng. Người lớn có thể bị nhiễm bệnh sau khi tiếp xúc gần với một trẻ nhỏ bị nhiễm bệnh.
Ở khí hậu ôn đới, hầu hết các trường hợp nhiễm bệnh xảy ra vào mùa đông và mùa xuân. Ở Hoa Kỳ trước khi vắc-xin rotavirus ra đời, một làn sóng bệnh rotavirus sẽ bắt đầu ở Tây Nam vào tháng 12 và kết thúc ở Đông Bắc vào tháng 4 hoặc tháng 5. Bây giờ, bệnh xảy ra ít có khả năng dự đoán hơn và có thể xảy ra quanh năm (3).
Thời gian ủ bệnh từ 1 đến 3 ngày.
(Xem thêm Tổng quan về viêm dạ dày ruột.)
Tài liệu tham khảo chung
1. Hallowell BD, Parashar UD, Curns A, DeGroote NP, Tate JE. Trends in the Laboratory Detection of Rotavirus Before and After Implementation of Routine Rotavirus Vaccination - United States, 2000-2018. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2019;68(24):539-543. doi:10.15585/mmwr.mm6824a2
2. Staat MA, Payne DC, Halasa N, et al. Continued Evidence of the Impact of Rotavirus Vaccine in Children Less Than 3 Years of Age From the United States New Vaccine Surveillance Network: A Multisite Active Surveillance Program, 2006-2016. Clin Infect Dis 2020;71(9):e421-e429. doi:10.1093/cid/ciaa150
3. Centers for Disease Control and Prevention: Rotavirus: Clinical Overview of Rotavirus. Truy cập ngày 31 tháng 3 năm 2025.
Các triệu chứng và dấu hiệu của viêm dạ dày ruột do Rotavirus
Viêm dạ dày ruột do Rotavirus ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể kéo dài từ 5 đến 7 ngày.
Nôn xảy ra ở ≥ 80% số bệnh nhân và sốt > 39° C (> 102.2° F) xảy ra ở 60% (1).
Tiêu chảy toàn nước và không có máu.
Ở người lớn, các triệu chứng của viêm dạ dày ruột do rotavirus thường nhẹ. Ở trẻ em, tiêu chảy có nhiều khả năng gây mất nước nặng và thậm chí tử vong.
Tài liệu tham khảo về các triệu chứng và dấu hiệu
1. Coffin SE, Elser J, Marchant C, et al. Impact of acute rotavirus gastroenteritis on pediatric outpatient practices in the United States. Pediatr Infect Dis J 2006;25(7):584-589. doi:10.1097/01.inf.0000220251.27595.74
Chẩn đoán viêm dạ dày ruột do Rotavirus
Đôi khi, xét nghiệm dựa trên miễn dịch hoặc xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase (PCR)
Xét nghiệm chẩn đoán không được thực hiện thường xuyên ngoại trừ chẩn đoán đợt bùng phát dịch; khi thực hiện, nó liên quan đến các xét nghiệm để xác định rotavirus trong phân. Xét nghiệm miễn dịch liên kết với enzyme (ELISA) và ngưng kết latex là 2 xét nghiệm thường được sử dụng.
Xét nghiệm axit nucleic (PCR) rất nhạy cảm và thường được thực hiện trong bảng xét nghiệm PCR đa chủng, bao gồm một số nguyên nhân gây viêm dạ dày ruột.
Điều trị viêm dạ dày ruột do Rotavirus
Dịch theo đường uống hoặc đường tĩnh mạch
Đôi khi thuốc chống tiêu chảy (chống nhu động ruột) và/hoặc thuốc chống nôn
Chăm sóc hỗ trợ bao gồm bù nước và điện giải là phương pháp điều trị chính và là tất cả những gì cần thiết cho hầu hết người lớn. Dung dịch glucose-điện giải đường uống, nước dùng hoặc nước canh thịt có thể ngăn ngừa mất nước hoặc điều trị mất nước nhẹ. Trẻ em có thể bị mất nước nhanh hơn và cần được cung cấp dung dịch bù nước thích hợp (một số loại có bán trên thị trường – xem mục Bù nước bằng đường uống), mặc dù nước ép táo pha loãng hoặc chất lỏng mà trẻ thích có thể là một lựa chọn hợp lý (1). Có thể cho uống thuốc chống nôn (ví dụ ondansetron) nếu nôn khiến việc bù nước qua đường uống trở nên khó khăn.
Nên truyền dịch đẳng trương theo đường tĩnh mạch như lactat Ringer và dung dịch muối sinh lý khi bị mất nước nặng, sốc hoặc thay đổi trạng thái tinh thần và tắc ruột hoặc không đáp ứng với liệu pháp bù nước bằng đường uống (2). Trong trường hợp mất nước nặng, nên tiếp tục bù nước qua đường tĩnh mạch cho đến khi mạch, tình trạng tưới máu và trạng thái tinh thần bình thường trở lại.
Thuốc chống tiêu chảy (chống nhu động ruột) không nên dùng cho trẻ em < 18 tuổi bị tiêu chảy cấp (2). Thuốc chống tiêu chảy có thể được xem xét ở những bệnh nhân người lớn bị tiêu chảy phân toàn nước (thể hiện qua phân âm tính với heme), đặc biệt là trong đợt bùng phát, dịch, cho thấy có khả năng nguyên nhân là do vi rút. Tuy nhiên, thuốc chống tiêu chảy có thể khiến tình trạng bệnh nhân nhiễm Clostridioides difficile hoặc E. coli O157: H7 xấu đi và do đó không nên cho bất kỳ bệnh nhân nào chưa xác định được nguyên nhân gây tiêu chảy và nghi ngờ có những rối loạn này (tức là do sử dụng kháng sinh gần đây, tiêu chảy phân có máu, phân dương tính với heme hoặc tiêu chảy kèm theo sốt) sử dụng.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Freedman SB, Willan AR, Boutis K, Schuh S. Effect of Dilute Apple Juice and Preferred Fluids vs Electrolyte Maintenance Solution on Treatment Failure Among Children With Mild Gastroenteritis: A Randomized Clinical Trial. JAMA 2016;315(18):1966-1974. doi:10.1001/jama.2016.5352
2. Shane AL, Mody RK, Crump JA, et al. 2017 Infectious Diseases Society of America Clinical Practice Guidelines for the Diagnosis and Management of Infectious Diarrhea. Clin Infect Dis 2017;65(12):e45-e80. doi:10.1093/cid/cix669
Phòng ngừa viêm dạ dày ruột do Rotavirus
Có hai loại vắc-xin rotavirus sống giảm độc lực dạng uống an toàn và hiệu quả chống lại phần lớn các chủng gây bệnh (1, 2). Chủng ngừa Rotavirus trong khuôn khổ lịch tiêm chủng cho trẻ sơ sinh được khuyến nghị.
Tài liệu tham khảo về phòng ngừa
1. Centers for Disease Control and Prevention: Rotavirus Vaccination: Information for Healthcare Professionals. Ngày 25 tháng 3 năm 2021. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2025.
2. Donato CM, Bines JE. Rotaviruses and Rotavirus Vaccines. Pathogens 2021;10(8):959. doi:10.3390/pathogens10080959
Những điểm chính
Viêm dạ dày ruột do rotavirus đã giảm đáng kể ở những quốc gia sử dụng rộng rãi vắc-xin rotavirus, nhưng vi rút này vẫn là nguyên nhân chính gây ra bệnh tiêu chảy nặng và có khả năng tử vong ở trẻ em trên toàn thế giới.
Diễn biến lâm sàng có thể kéo dài từ 5 đến 7 ngày.
Bù nước bằng đường uống thường là đủ, nhưng có thể cần dùng thuốc chống nôn và đôi khi là truyền dịch qua đường tĩnh mạch.
Thuốc chống tiêu chảy (chống nhu động ruột) an toàn cho người lớn bị tiêu chảy phân toàn nước nhưng nên tránh dùng cho trẻ em < 18 tuổi và bất kỳ bệnh nhân nào mới sử dụng kháng sinh, tiêu chảy ra máu, phân có heme hoặc tiêu chảy kèm sốt.
