Rối loạn loạn thần gây ra bởi chất/thuốc đặc trưng bởi các ảo giác và/hoặc hoang tưởng do tác động trực tiếp của một chất hoặc cai chất mà không có mê sảng.
Những người bị rối loạn tâm thần do chất kích thích thường đến các khoa cấp cứu và trung tâm kiểm soát khủng hoảng. Có rất nhiều chất, bao gồm rượu, amphetamin, cần sa, cocain, chất gây ảo giác, opioid, phencyclidin (PCP) và chất gây ngủ/an dịu. Để coi là rối loạn tâm thần do chất kích thích gây ra, ảo giác và hoang tưởng phải vượt quá mức thường đi kèm với tình trạng ngộ độc hoặc cai nghiện chất kích thích đơn giản, mặc dù bệnh nhân cũng có thể bị ngộ độc hoặc cai nghiện (1, 2). (Xem bảng Nguyên nhân gây ra Rối loạn tâm thần do chất kích thích/thuốc.)
Các triệu chứng thường ngắn, hết nhanh sau khi sạch thuốc, nhưng loạn thần do amphetamin, cocain hoặc PCP gây ra có thể kéo dài trong nhiều tuần. Vì một số người trẻ có tiền triệu hoặc giai đoạn sớm của tâm thần phân liệt sử dụng các chất có thể gây ra rối loạn loạn thần, điều quan trọng là phải khai thác được một tiền sử toàn diện, đặc biệt là tìm kiếm bằng chứng về các triệu chứng tâm thần trước đây trước khi kết luận rằng loạn thần cấp gây ra chỉ do sử dụng chất gây kích thích.
Nguyên nhân gây ra rối loạn tâm thần do chất kích thích hoặc do thuốc
Thuốc (do thầy thuốc kê đơn) |
Thuốc giảm đau, đặc biệt là thuốc chống viêm không steroid Thuốc gây mê Thuốc chống trầm cảm Thuốc kháng cholinergic Thuốc chống co giật Thuốc kháng histamine Thuốc chống tăng huyết áp Thuốc kháng khuẩn, bao gồm fluoroquinolones, trimethoprim-sulfamethoxazole, beta-lactam, macrolide, nitrofurantoin, isoniazid và thuốc chống sốt rét Thuốc chống parkinson Nhóm benzodiazepine Các thuốc hóa trị liệu bao gồm cyclosporine và procarbazine Disulfiram Glucocorticoid Thuốc kích thích nhu động ruột Thuốc an thần (không phải benzodiazepine) Isoniazid Thuốc giãn cơ Corticosteroid Thuốc co mạch, bao gồm phenylephrine và pseudoephedrine |
Thuốc liên quan đến rối loạn sử dụng chất kích thích |
Rượu Amphetamine Thuốc benzodiazepin và thuốc ngủ, bao gồm flunitrazepam (Rohypnol) Cần sa và cannabinoids Cocaine Chất gây ảo giác, bao gồm cả axit lysergic diethylamide (LSD) Nitrit hít vào Methylenedioxy-methylamphetamine (MDMA hoặc thuốc lắc) Phencyclidine (PCP) |
Độc chất |
Asen Carbon dioxide Carbon monoxide Thuốc ức chế cholinesterase (kháng cholinesterase) Chì thủy ngân Khí thần kinh, bao gồm sarin Thuốc trừ sâu organophosphate Các hydrocacbon dễ bay hơi, bao gồm cả các hydrocacbon từ các sản phẩm dầu mỏ hoặc sơn |
Tài liệu tham khảo
1. Keshavan MS, Kaneko Y. Secondary psychoses: an update. World Psychiatry. Tháng 2 năm 2013;12(1):4-15. doi: 10.1002/wps.20001
2. Lieberman JA, First MB. Psychotic Disorders. N Engl J Med. 2018 19;379(3):270-280. doi: 10.1056/NEJMra1801490
Điều trị
Ngừng sử dụng thuốc hoặc chất kích thích gây ra vấn đề
Một môi trường yên tĩnh
Thông thường sử dụng một benzodiazepin hoặc thuốc chống loạn thần
Trong hầu hết các chứng loạn thần do chất gây ra, việc ngừng sử dụng chất đó và dùng thuốc an thần (ví dụ: thuốc benzodiazepine) hoặc thuốc chống loạn thần sẽ có hiệu quả.
Đối với chứng loạn thần do thuốc kích thích dopamine như amphetamine, thuốc chống loạn thần là hiệu quả nhất.
Đối với chứng rối loạn tâm thần do thuốc như lysergic acid diethylamide (LSD), việc quan sát trong im lặng có thể là tất cả những gì cần thiết.
Đối với các chất kích thích có tác dụng không liên quan đến cơ chế dopaminergic, chỉ cần quan sát là đủ hoặc thuốc an thần có thể hiệu quả (1).
Tài liệu tham khảo
1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition Text Revision, DSM-5-TR (DSM-5-TR). American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC, 2022, 127-132.
