Hầu hết các bệnh đông máu di truyền khác ngoài bệnh ưa chảy máu đều là tình trạng gen lặn trên nhiễm sắc thể thường hiếm gặp, chỉ gây chảy máu quá nhiều ở những bệnh nhân đồng hợp tử về đột biến gen lặn. Các rối loạn đông máu di truyền hiếm gặp có thể liên quan đến các yếu tố II, V, VII, X, XI, và XIII. Trong số này, thiếu hụt yếu tố XI là phổ biến nhất (1). (Xem thêm Tổng quan các rối loạn đông máu.)
Ở những bệnh nhân thiếu yếu tố XI, không có mối liên quan rõ ràng giữa nồng độ yếu tố XI trong huyết tương và mức độ nặng của chảy máu, cho thấy rằng tác động phân tử của yếu tố XI trong cầm máu bình thường chưa được hiểu chính xác. Do đó, tiền sử chảy máu của bệnh nhân có vai trò quan trọng trong việc xác định phương pháp điều trị.
Trong các bệnh đông máu hiếm gặp khác (trừ bệnh ưa chảy máu A và bệnh ưa chảy máu B), quá trình cầm máu bình thường thường đòi hỏi phải có nồng độ yếu tố thiếu hụt trong huyết tương vượt quá khoảng 20% mức bình thường (1) (xem bảng Kết quả xét nghiệm sàng lọc trong phòng thí nghiệm và điều trị các khiếm khuyết đông máu di truyền).
Kết quả xét nghiệm sàng lọc trong phòng thí nghiệm và điều trị các khiếm khuyết đông máu di truyền*
Thiếu hụt | Kết quả xét nghiệm sàng lọc | Nhận xét |
|---|---|---|
Yếu tố XII, kininogen trọng lượng phân tử cao, hoặc prekallikrein | PTT kéo dài PT bình thường | Các xét nghiệm bất thường mà không có chảy máu trên lâm sàng Các xét nghiệm đặc hiệu cần thiết để xác ịnh thiếu hụt yếu tố XI trong các trường hợp chảy máu sau chấn thương và trong phẫu thuật Không cần điều trị |
Yếu tố XI | PTT kéo dài PT bình thường | Tính trạng lặn thường Tần suất tăng ở bệnh nhân gốc Do Thái Ashkenazi Chảy máu sau chấn thương và trong phẫu thuật Chẩn đoán bằng xét nghiệm cụ thể Để điều trị chảy máu: yếu tố VIIa của người tái tổ hợp hoặc huyết tương tươi đông lạnh, cộng với ức chế tiêu sợi huyết bằng axit aminocaproic hoặc axit tranexamic Thời gian bán hủy của yếu tố XI = 50 giờ |
Yếu tố VIII hoặc IX | PTT kéo dài PT bình thường | Thiếu yếu tố VIII (bệnh hemophilia A) Thiếu yếu tố IX (bệnh máu khó đông B) Di truyền liên quan nhiễm sắc thể X Chảy máu nhẹ hoặc nặng ở nam giới, tùy thuộc vào nồng độ yếu tố VIII hoặc yếu tố IX Đối với điều trị chảy máu: yếu tố thay thế Thời gian bán hủy của yếu tố VIII = 8-12 giờ Thời gian bán hủy của yếu tố IX trong huyết tương = 18 giờ |
Yếu tố VII | PTT bình thường PT kéo dài | hiếm có di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường Chẩn đoán bằng các xét nghiệm yếu tố đặc hiệu Về điều trị xuất huyết: Đối với điều trị chảy máu: yếu tố VII hoạt hóa tái tổ hợp hoặc yếu tố VII có nguồn gốc từ huyết tương Thời gian bán hủy của yếu tố VII = 4-6 giờ |
Yếu tố X, yếu tố V hoặc prothrombin | PTT kéo dài PT kéo dài | hiếm có di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường Chảy máu từ nhẹ đến nặng Chẩn đoán bằng các xét nghiệm đặc hiệu Để điều trị chảy máu do thiếu yếu tố X hoặc thiếu prothrombin:
Điều trị chảy máu do thiếu hụt yếu tố V: Huyết tương tươi đông lạnh có hoặc không có chất cô đặc tiểu cầu (để cung cấp yếu tố V tiểu cầu) Thời gian bán hủy trong huyết tương của yếu tố X = 40–60 giờ Thời gian bán hủy trong huyết tương của prothrombin = 60–72 giờ Thời gian bán hủy trong huyết tương của yếu tố V = 36 giờ |
Fibrinogen | Trong bệnh afibrinogenemia (không có fibrinogen) (fibrinogen < 10 mg/dL) [< 0,1 g/L], không đông máu khi xét nghiệm PTT hoặc PT Trong bệnh hypofbrinogenemia (giảm fibrinogen) (fibrinogen 70-100 mg/dL) (0,7-1 g/L), PTT và PT thường kéo dài vài giây và TT (thời gian thrombin) kéo dài | hiếm có di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường Chảy máu trầm trọng ở bệnh mất fibrinogen máu (afibrinogenemia) (trạng thái đồng hợp tử) Chảy máu sau chấn thương và trong phẫu thuật ở bệnh giảm fibrinogen máu (hypofibrinogenemia) (trạng thái dị hợp tử) Về điều trị xuất huyết:
Thời gian bán hủy của fibrinogen trong huyết tương = 2-4 ngày |
Dysfibrinogenemia (rối loạn fibrinogen) | PTT kéo dài PT kéo dài TT kéo dài | Gen trội trên nhiễm sắc thể thường, hiếm gặp† Các biểu hiện khác nhau (không chảy máu, hoặc chỉ chảy máu nhẹ, chảy máu sau chấn thương và trong phẫu thuật, xu hướng tạo huyết khối, vết thương khó lành) Fibrinogen thấp trong xét nghiệm đông máu nhưng bình thường trong xét nghiệm miễn dịch |
Yếu tố XIII | PTT bình thường PT bình thường TT bình thường Ly giải cục đông trong urê 5M | hiếm có di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường Phục hồi vết thương kém Về điều trị xuất huyết:
Thời gian bán hủy trong huyết tương của yếu tố XIII = 9-12 ngày |
Alpha 2-antiplasmin | PTT bình thường PT bình thường Xét nghiệm ly giải cục đông trong môi trường ure 5M hoặc nước muối: ly giải nhanh | Gen lặn trên nhiễm sắc thể thường, hiếm gặp‡ Chảy máu nghiêm trọng ở dạng đồng hợp tử Chảy máu sau chấn thương và trong phẫu thuật ở dạng dị hợp tử Cần có xét nghiệm cụ thể để khẳng định chẩn đoán Về điều trị xuất huyết: Ức chế ly giải fibrin quá mức sử dụng axit aminocaproic hoặc axit tranexamic |
* Winter WE, Flax SD, Harris NS. Coagulation Testing in the Core Laboratory. Lab Med. 2017;48(4):295-313. doi:10.1093/labmed/lmx050 | ||
† Casini A, Moerloose P, Neerman-Arbez M. Clinical, Laboratory, and Molecular Aspects of Congenital Fibrinogen Disorders. Semin Thromb Hemost. 2025;51(2):103-110. doi:10.1055/s-0044-1788898 | ||
‡ Carpenter SL, Mathew P. Alpha2-antiplasmin and its deficiency: fibrinolysis out of balance. Haemophilia. 2008;14(6):1250-1254. doi:10.1111/j.1365-2516.2008.01766.x | ||
Thời gian Prothrombin (PT) và thời gian thromboplastin một phần (PTT). | ||
Thiếu yếu tố XI
Thiếu hụt yếu tố XI không phổ biến trong quần thể chung nhưng lại phổ biến ở những bệnh nhân có tổ tiên là người Do Thái Ashkenazi (tần suất gen khoảng 5% đến 9%). Chảy máu thường xảy ra sau chấn thương hoặc phẫu thuật ở những bệnh nhân có bất thường về gen yếu tố XI là đồng hợp tử hoặc dị hợp tử kép. Không có mối quan hệ chính xác giữa nồng độ yếu tố XI trong huyết tương và mức độ nặng của chảy máu. Di truyền là gen lặn nhiễm sắc thể thường.
Thiếu alpha 2-antiplasmin
Alpha 2-antiplasmin là chất ức chế chính của plasmin. Thiếu hụt trầm trọng chất này (nồng độ từ 1 đến 3%), cũng có thể gây ra chảy máu, do không ức chế được plasmin nên không kiểm soát được sự ly giải fibrin dưới tác động của plasmin. Di truyền là gen lặn nhiễm sắc thể thường. Chẩn đoán được dựa trên dịnh lượng alpha 2-antiplasmin. Axit aminocaproic hoặc axit tranexamic được sử dụng để kiểm soát hoặc ngăn ngừa chảy máu cấp tính bằng cách ngăn chặn plasminogen gắn kết với polyme fibrin.
Bệnh nhân có gen dị hợp tử có nồng độ alpha 2-antiplasmin từ 40% đến 60% so với bình thường đôi khi có thể bị chảy máu quá nhiều do phẫu thuật nếu tình trạng tiêu sợi huyết thứ phát diễn ra rộng rãi (ví dụ: ở những bệnh nhân giải phóng quá nhiều chất hoạt hóa plasminogen loại urokinase trong quá trình phẫu thuật hở cắt bỏ tuyến tiền liệt).
Tài liệu tham khảo
1. Menegatti M, Peyvandi F. Treatment of rare factor deficiencies other than hemophilia. Blood. 2019;133(5):415-424. doi:10.1182/blood-2018-06-820738
