Không dung nạp môi trường tự phát được đặc trưng bởi các triệu chứng tái phát, không đặc hiệu do tiếp xúc mức độ thấp với các chất không liên quan về mặt hóa học thường xảy ra trong môi trường hoặc đôi khi quá mẫn cảm với trường điện từ. Có rất nhiều triệu chứng mà thường liên quan đến nhiều hệ thống cơ quan, nhưng các dấu hiệu thực thể phát hiện được lại không đáng kể. Chẩn đoán bằng cách loại trừ. Điều trị là hỗ trợ tâm lý và tránh những yếu tố gây khởi phát bệnh, mặc dù những yếu tố khởi phát này hiếm khi xác định được.
Không có định nghĩa tổng quát nào được chấp nhận, nhưng không dung nạp môi trường tự phát nói chung được định nghĩa là sự phát triển của nhiều triệu chứng do tiếp xúc với bất kỳ lượng chất hóa học được xác định hoặc không (qua đường hít phải, tiếp xúc da hoặc qua đường tiêu hóa) hoặc phơi nhiễm khác khi không có các rối loạn chức năng hoặc triệu chứng thực thể liên quan.
Căn nguyên
Yếu tố kích hoạt
Các tác nhân kích hoạt tình trạng không dung nạp môi trường vô căn bao gồm:
Rượu và ma túy
Caffeine và phụ gia thực phẩm
Mùi thảm và mùi đồ đạc
Mùi nhiên liệu và khí thải của động cơ
Chất liệu sơn
Nước hoa và các sản phẩm thơm khác
Thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ
Thiết bị viễn thông di động
Cơ chế
Các giả thuyết về miễn dịch và không liên quan đến miễn dịch đã được đề xuất. Các thuyết này bị vướng mắc do chưa chỉ ra liều thích hợp bắt đầu có đáp ứng đối với các chất được coi là nguyên nhân; tức là, các triệu chứng không nặng hơn sau khi tiếp xúc 1 chất với nồng độ cao mà trước đó đã tiếp xúc với nồng độ thấp hơn có gây ra triệu chứng. Tương tự, các bằng chứng khách quan nhất định về viêm hệ thống, tăng cytokine hoặc kích hoạt hệ thống miễn dịch liên quan đến các triệu chứng vẫn còn thiếu. Nhiều bác sĩ phân vân nguyên nhân là do tâm lý, có thể là một dạng của rối loạn triệu chứng thực thể. Những người khác đề nghị rằng hội chứng là một dạng của cơn hoảng loạn hoặc là chứng sợ đám đông.
Sự không dung nạp môi trường tự phát xảy ra ở 40% số người có hội chứng mệt mỏi mạn tính và ở 16% người có chứng đau cơ xơ hóa. Sự không dung nạp môi trường vô căn phổ biến ở phụ nữ.
Mặc dù những bất thường về mặt sinh học có thể đo lường được (ví dụ: giảm số lượng tế bào B, IgE tăng cao) rất hiếm, một số bệnh nhân có cùng lúc nhiều bất thường trên. Tuy nhiên, những bất thường này xuất hiện mà không có một mô hình nhất quán, ý nghĩa không chắc chắn, và test cho những bất thường để thiết lập cơ sở miễn dịch cho bệnh lý nên dễ gây nản lòng.
Triệu chứng và Dấu hiệu
Các triệu chứng của chứng không dung nạp môi trường tự phát (như: đánh trống ngực, đau ngực, đổ mồ hôi, khó thở, mệt mỏi, đỏ bừng, chóng mặt, buồn nôn, nghẹt thở, run, tê bì, ho, khàn giọng, khó tập trung) rất nhiều và thường liên quan đến nhiều hơn một hệ cơ quan. Hầu hết các bệnh nhân có 1 danh sách dài các tác nhân nghi ngờ, tự xác định hoặc đã được chẩn đoán xác định trước bởi bác sĩ nhờ các xét nghiệm trước đó. Những bệnh nhân như vậy thường tránh các tác nhân này bằng cách thay đổi chỗ ở và việc làm, tránh các loại thực phẩm chứa "hóa chất", đôi khi đeo mặt nạ ở nơi công cộng, hoặc tránh hoàn toàn những nơi công cộng. Khám thực thể thường thấy các triệu chứng không đặc hiệu.
Chẩn đoán
Loại trừ các nguyên nhân khác
Chẩn đoán của chứng không dung nạp môi trường tự phát ban đầu liên quan đến loại trừ các bệnh lý đã biết với các biểu hiện tương tự:
Dị ứng (ví dụ: viêm mũi dị ứng, dị ứng thực phẩm)
Hội chứng môi trường kín
Bệnh lý nội tiết (ví dụ, hội chứng u, u tủy thượng thận, bệnh lý của tế nào mast)
Các bệnh lý dị ứng được loại trừ dựa trên tiền sử điển hình, test lẩy da, định lượng IgE đặc hiệu, hoặc cả 3. Tham vấn với chuyên gia dị ứng có thể hữu ích. Các bệnh liên quan đến tòa nhà, trong đó nhiều người ở cùng một tòa nhà có các triệu chứng, cần được xem xét.
Nếu các triệu chứng không gợi ý nhiều về bệnh mô liên kết hoặc các bệnh khớp hệ thống do miễn dịch (ví dụ: khớp, da và/hoặc các biểu hiện màng nhầy), nên tránh các xét nghiệm một loạt các kháng thể tự miễn (ví dụ: các kháng thể kháng nhân [ANA], yếu tố thấp, kháng nguyên nhân có thể triết xuất [ENA]). Trong những trường hợp như vậy, xác suất trước khi kiểm tra là thấp và dương tính giả cao hơn dương tính thực; xét nghiệm ANA dương tính yếu có mặt ở khoảng 20% dân số chung.
Điều trị
Đôi khi chỉ cần tránh những yếu tố nghi ngờ kích hoạt bệnh.
Các phương pháp điều trị tâm lý
Mặc dù mối quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả không chắc chắn nhưng đôi khi điều trị chứng không dung nạp môi trường tự phát nhằm tránh các tác nhân nghi ngờ, việc này có thể gặp khó khăn bởi vì tác nhân có ở khắp nơi. Tuy nhiên không nên cách ly xã hội và những phòng tránh tốn kém và có tính phá hoại cao. Một mối quan hệ hỗ trợ với một bác sĩ chăm sóc chính bảo đảm và bảo vệ bệnh nhân khỏi các xét nghiệm và thủ tục không cần thiết là hữu ích.
Đánh giá tâm lý và can thiệp có thể giúp ích nhưng đặc biệt nhiều bệnh nhân lại chống đối cách tiếp cận này. Tuy nhiên, mục đích chính của cách tiếp cận này không phải để thuyết phục bệnh nhân rằng nguyên nhân là do tâm lý mà là để giúp họ đối phó với các triệu chứng của họ và cải thiện chất lượng cuộc sống (1). Các kỹ thuật có ích lợi bao gồm giảm nhạy cảm tâm lý (thường là một phần của liệu pháp nhận thức-hành vi) (1) và tiếp xúc phân loại ( xem Điều trị). Thuốc gây loạn tâm thần có thể hữu ích nếu hướng đến các bệnh lý tâm thần cùng tồn tại (ví dụ, trầm cảm nặng, hoảng loạn).
Tài liệu tham khảo về điều trị
Hauge CR, Rasmussen A, Piet J, et al: Mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) for multiple chemical sensitivity (MCS): Results from a randomized controlled trial with 1 year follow-up. J Psychosom Res 79(6):628-634, 2015. doi: 10.1016/jpsychores.2015.06.010
Những điểm chính
Dựa trên bằng chứng hiện tại, không dung nạp môi trường tự phát không thể giải thích bằng các yếu tố không liên quan đến tâm thần.
Để chẩn đoán, loại trừ các bệnh lý có các biểu hiện ngắt quãng tương tự (ví dụ: dị ứng) và xem xét bệnh liên quan đến tòa nhà.
Xét nghiêm tìm bất thường về miễn dịch chỉ khi có các dấu hiệu lâm sàng gợi ý.
Khuyến khích các liệu pháp tâm lý như tiếp xúc phân loại, và điều trị thuốc và điều trị hành vi cho các bệnh lý tâm thần cùng tồn tại.