Ngừng thở trung ương khi ngủ

Không giống như ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn, trong đó tắc nghẽn đường thở hạn chế luồng không khí, ngưng thở khi ngủ do trung ương (CSA) là do những thay đổi của trung khu hô hấp, trong khi ngủ phụ thuộc nhiều vào nồng độ carbon dioxit. Phân biệt hai cơ chế:

• Ngưng thở khi ngủ do trung ương liên quan đến giảm thông khí: Giảm khả năng thông khí dẫn đến giảm tạm thời và/hoặc tạm dừng hô hấp.

• Ngưng thở khi ngủ do trung ương liên quan đến tăng thông khí: Tăng khả năng thông khí trong khi ngủ dẫn đến giảm CO2 máu, gây ra sự giảm thông khí bù trừ, nếu kéo dài một cách bất thường, dẫn đến ngưng thở do trung ương tái phát suốt ngày đêm.

Ngưng thở khi ngủ do trung ương liên quan đến giảm thông khí thường xảy ra ở những bệnh nhân có rối loạn ở hệ thần kinh trung ương hoặc ở thần kinh cơ trực tiếp làm suy giảm khả năng thông khí, dẫn đến nồng độ CO2 cao (CO2 tăng trong máu). Hiếm khi, bệnh nhân bị suy giảm đáp ứng thụ thể hóa học đối với chứng tăng CO2 máu (giảm thông khí phế nang nguyên phát).

Nghịch lý thay, hầu hết ngưng thở khi ngủ do trung ương đều liên quan đến các giai đoạn tăng thông khí. Tăng thông khí thoáng qua vì bất kỳ lý do gì có thể vượt quá mức carbon dioxit mục tiêu, gây ra tình trạng giảm CO2 máu. Ở hầu hết mọi người, cơ chế bù trừ phục hồi thông khí bình thường mặc dù giảm CO2 máu. Ở những bệnh nhân có ngưng thở khi ngủ do trung ương, các cơ chế bù trừ không đáp ứng đủ nhanh và tình trạng giảm CO2 máu gây ra các giai đoạn giảm thông khí và/hoặc ngưng thở dẫn đến tăng CO2 máu. Bệnh nhân có thể lặp lại chu kỳ giữa tăng thông khí và giảm thông khí, như trong kiểu thở Cheyne-Stokes, trong đó bệnh nhân có những khoảng thời gian ngưng thở ngắn, sau đó là thở nhanh hơn và sâu hơn, sau đó trở nên chậm hơn và nông hơn cho đến khi họ ngưng thở trở lại và lặp lại chu kỳ đó. 

Rối loạn thông khí xảy ra chủ yếu trong khi ngủ vì trong lúc thức có thêm các kích thích bên ngoài đối với hô hấp.

Ngưng thở khi ngủ do trung ương có thể cản trở giấc ngủ đủ để gây buồn ngủ ban ngày quá mức.

Các nguyên nhân gây ngưng thở khi ngủ do trung ương liên quan đến giảm thông khí kèm theo tăng CO2 máu bao gồm suy giáp, tổn thương thần kinh (ví dụ: nhồi máu thân não, viêm não, dị tật loại Chiari II) và một số loại thuốc (phổ biến nhất là opioid—bao gồm cả methadone).

Hội chứng giảm thông khí trung tâm bẩm sinh (lời nguyền Ondine) là một dạng ngưng thở khi ngủ do trung ương vô căn hiếm gặp biểu hiện ở trẻ sơ sinh, trong một số trường hợp có liên quan đến bệnh Hirschsprung. Đột biến gen PHOX2 là nguyên nhân của 80 đến 90% trường hợp. Đột biến này tạo ra các kiểu hình khác nhau. Các trường hợp rõ ràng về mặt lâm sàng được di truyền theo kiểu gen trội. Có thể thấy giảm thông khí khi ngủ ở cha mẹ.

Một tình trạng cực kỳ hiếm gặp có thể gây ra ngưng thở khi ngủ do trung ương là hội chứng béo phì khởi phát nhanh (tăng cân rõ rệt trong < 1 năm) kèm theo rối loạn chức năng vùng dưới đồi, giảm thông khí và rối loạn điều hòa thần kinh thực vật (ROHHAD); nguyên nhân là do nhiều yếu tố. Bệnh nhân hiện ở thập kỷ thứ hai hoặc thứ ba, thường sau một căng thẳng như nhiễm trùng hoặc phẫu thuật.

Ngưng thở khi ngủ do trung ương liên quan đến tăng thông khí xảy ra ở độ cao lớn ở những người khỏe mạnh do hậu quả của tình trạng thiếu oxy do giảm áp. Nó cũng xảy ra ở những bệnh nhân bị suy tim và đôi khi trong quá trình điều trị chứng ngưng thở do tắc nghẽn.

Ngưng thở khi ngủ do trung ương có thể không có triệu chứng, do những người chăm sóc hoặc bạn cùng giường phát hiện, những người này nhận thấy những khoảng dừng hô hấp dài, lặng lẽ và hơi thở nông, sau đó là thở gấp hoặc ngủ không yên.

Khi các triệu chứng xảy ra, bệnh nhân có thể cảm thấy buồn ngủ quá mức vào ban ngày (đôi khi được gọi là buồn ngủ lúc thức giấc), thờ ơ và đau đầu vào buổi sáng.

• Đánh giá lâm sàng

• Thông thường phải đo đa ký giấc ngủ

Chẩn đoán ngưng thở khi ngủ do trung ương dựa trên các dấu hiệu lâm sàng và, khi cần thiết, được xác nhận bằng cách kiểm tra giấc ngủ tại nhà bằng thiết bị cầm tay hoặc trong phòng thí nghiệm giấc ngủ bằng cách sử dụng kỹ thuật chụp đa ký giấc ngủ. Tuy nhiên, việc kiểm tra có thể không cần thiết nếu nguyên nhân rõ ràng và có thể đảo ngược (ví dụ: đi du lịch ở độ cao lớn, suy tim) hoặc ở những bệnh nhân không có triệu chứng.

Để chẩn đoán nguyên nhân hệ thống thần kinh trung ương của chứng ngưng thở có tăng CO2 máu, có thể chỉ định chụp não hoặc thân não. Khí máu động mạch và nồng độ bicarbonate trong lúc thức giấc rất hữu ích để phân biệt tình trạng tăng CO2 máu với sinh lý bệnh học giảm CO2 máu.

• Điều trị nguyên nhân

• Chăm sóc hỗ trợ

Điều trị ban đầu của ngưng thở khi ngủ do trung ương là xử trí tối ưu các bệnh nền và tránh hoặc giảm sử dụng các opioid, rượu và các loại thuốc an thần khác (1). Điều trị bước 2 cho những bệnh nhân có triệu chứng có thể là thử bổ sung oxy hoặc ở những bệnh nhân bị ngưng thở khi ngủ do trung ương có tăng CO2 máu có triệu chứng mặc dù đã có các phương pháp điều trị khác, có thể chỉ định thông khí áp lực dương không xâm lấn.

Đối với những bệnh nhân bị ngưng thở khi ngủ do trung ương và kiểu thở Cheyne-Stokes, oxy bổ sung có thể làm giảm các đợt ngưng thở và giảm thở; phương thức đường thở dương đã được sử dụng, nhưng hiệu quả không rõ ràng.

Acetazolamide, gây toan chuyển hóa và kích thích hô hấp, có hiệu quả đối với ngưng thở khi ngủ do trung ương do độ cao và hữu ích ở một số bệnh nhân suy tim.

Tạo nhịp điện của cơ hoành, thường được thực hiện bằng cách kích thích dây thần kinh cơ hoành qua đường tĩnh mạch, là một phương án, chẳng hạn như đối với trẻ em > 2 tuổi bị hội chứng giảm thông khí do trung ương bẩm sinh hoặc đối với người lớn bị ngưng thở khi ngủ do trung ương tái phát có triệu chứng. Các hệ thống kích thích cơ hoành hoặc dây thần kinh cơ hoành lập trình được có thể tạo ra kiểu thở nhịp nhàng giúp ổn định thể tích khí lưu thông, luồng không khí và quá trình oxy hóa, điều hòa hơi thở trong khi ngủ và có khả năng làm thay đổi diễn biến bệnh (2).

Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.

1. American Thoracic Society: What is Central Sleep Apnea in Adults?: Two page central sleep apnea summary for patients

2. American Academy of Sleep Medicine: Detailed patient information explaining the importance of healthy sleep and treatment options for sleep disorders