Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Viện Hàn Lâm Nhi Khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn cho con bú trong 6 tháng đầu và bắt đầu ăn dặm sau đó. Các tổ chức khác khuyến nghị bệnh nhân có thể bắt đầu ăn dặm trong khoảng 4 đến 6 tháng và tiếp tục cho trẻ bú mẹ hoặc cho trẻ bú bình. Trước 4 tháng, thức ăn dạng rắn là không cần thiết, và phản xạ nhè, khi đó lưỡi đẩy ra bất cứ thứ gì trong miệng ra, làm cho việc bắt đầu ăn dặm trở nên khó khăn. Sự ra đời của thức ăn đặc trước đây 4 tháng tuổi và sau 6 tháng tuổi có thể liên quan đến tăng nguy cơ dị ứng thực phẩm và bệnh celiac.
Gia tăng bằng chứng gợi ý việc cho trẻ ăn thức ăn đặc giữa 4 đến 6 tháng có thể bảo vệ chống lại việc phát triển dị ứng thức ăn. Năm 2008, AAP đã đưa ra các hướng dẫn cho thấy không có bằng chứng việc trì hoãn ăn dặm (kể cả trứng và lạc) quá 4 đến 6 tháng có thể làm giảm dị ứng thức ăn (1). Sau đó, một số nghiên cứu đã đánh giá lợi ích tiềm năng của việc giới thiệu sớm các thực phẩm gây dị ứng ở trẻ sơ sinh (2–4). Vì vậy, việc cho trẻ ăn bất kỳ loại thức ăn đặc cụ thể nào không cần phải trì hoãn quá 4 tháng đến 6 tháng ở hầu hết trẻ em. Theo hướng dẫn hiện hành về phòng ngừa dị ứng đậu phộng ở Hoa Kỳ, trẻ em nên được cho ăn dặm các loại thực phẩm có chứa đậu phộng phù hợp với lứa tuổi ngay từ 4 tháng đến 6 tháng tuổi để làm giảm nguy cơ dị ứng đậu phộng và ngay cả những trẻ có nguy cơ cao bị bệnh chàm nặng hoặc dị ứng trứng hoặc cả hai nên được cho ăn dặm các thực phẩm có chứa đậu phộng phù hợp với lứa tuổi ngay từ 4 tháng tuổi đến 6 tháng tuổi miễn là kết quả đo IgE đặc hiệu của đậu phộng và/hoặc kết quả xét nghiệm da là âm tính (5).
Ban đầu, nên cho bé ăn thức ăn đặc sau khi cho trẻ bú mẹ hoặc cho bú bình để đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ. Các loại ngũ cốc nguyên hạt giàu sắt nên được cho ăn đầu tiên vì nó không gây dị ứng, dễ tiêu hoá và cần nguồn sắt.
Thông thường, chỉ nên cho trẻ ăn dặm một loại thực phẩm mới, một thành phần thực phẩm vài ngày một lần để có thể xác định được tình trạng dị ứng thực phẩm. Thực phẩm không cần phải được cho ăn dặm theo bất kỳ thứ tự cụ thể nào, mặc dù nhìn chung các loại thực phẩm đó có thể được cho ăn dặm dần dần theo kết cấu ngày càng thô hơn—ví dụ: từ ngũ cốc gạo đến thức ăn mềm đến thức ăn cắt nhỏ.
Thịt, cần xay nhuyễn để ngăn ngừa trẻ bị hóc, cung cấp nhiều sắt và kẽm (hai chất cần bổ sung hạn chế trong chế độ ăn uống của một trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn) và là một thực phẩm bổ sung sớm tốt.
Trẻ ăn chay có thể hấp thu sắt từ các loại ngũ cốc nhiều sắt, rau lá xanh, và đậu khô và kẽm từ các bánh mì ngũ cốc đã lên men và các loại ngũ cốc dành cho trẻ nhỏ.
Thức ăn nấu tại nhà hoặc thức ăn mua sẵn có chứa cà rốt, củ cải đường, củ cải, rau cải xanh và rau chân vịt là tương đương, nhưng đồ mua sẵn có thể thích hợp hơn với trẻ dưới 1 tuổi vì những đồ này đã được sàng lọc nitrate. Nồng độ nitrate cao - nguyên nhân gây rối loạn methemoglobin máu ở trẻ nhỏ, được tìm thấy trong các loại rau được tưới bởi nguồn nước bị ô nhiễm do phân bón.
Thực phẩm cần tránh bao gồm
Mật ong trước 1 tuổi do có nguy cơ gây ngộ độc cho trẻ nhũ nhi
Các loại thực phẩm, nếu hít phải, có thể cản trở đường thở của trẻ (ví dụ: các loại hạt hoặc đậu nguyên hạt, kẹo tròn, bỏng ngô, xúc xích, thịt trừ khi được xay nhuyễn, nho trừ khi được cắt thành từng miếng nhỏ)
Cần tránh các loại hạt cho đến khi 2 hoặc 3 tuổi vì chúng không được nhai hoàn toàn và các mảnh nhỏ có thể bị hít vào và gây tắc nghẽ phế quản, gây ra viêm phổi và các biến chứng khác.
Từ 1 tuổi, trẻ có thể bắt đầu uống sữa bò nguyên chất; sữa tách béo cho đến 2 tuổi, khi chế độ ăn uống của trẻ về cơ bản giống với mọi người trong gia đình. Phụ huynh nên được khuyến cáo để hạn chế lượng sữa ăn vào từ 16 đến 24 ounce/ngày ở trẻ nhỏ; uống nhiều sữa hơn có thể làm giảm lượng các chất dinh dưỡng quan trọng khác và gây ra thiếu sắt.
Nước ép là một nguồn dinh dưỡng nghèo nàn, gây sâu răng, và nên hạn chế từ 4 đến 6 ounce/ngày hoặc tránh hoàn toàn.
Khoảng 1 tuổi, tốc độ tăng trưởng của trẻ thường chậm lại. Trẻ cần ít thức ăn hơn và có thể từ chối không muốn ăn. Các bậc cha mẹ hãy đánh giá lượng tiêu thụ của trẻ trong một tuần chứ không phải ở một bữa ăn hoặc trong một ngày. Trẻ kém ăn trong thời kỳ ăn dặm chỉ đáng lo ngại khi cân nặng của trẻ không đạt được trọng lượng dự kiến.
(Xem thêm Dinh dưỡng ở Trẻ sơ sinh.)
Tài liệu tham khảo
1. Greer FR, Sicherer SH, Burks AW, American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition; American Academy of Pediatrics Section on Allergy and Immunology: Effects of early nutritional interventions on the development of atopic disease in infants and children: The role of maternal dietary restriction, breastfeeding, timing of introduction of complementary foods, and hydrolyzed formulas. Pediatrics 121:183–191, 2008. doi: 10.1542/peds.2007-3022
2. Du Toit G, Roberts G, Sayre PH, et al: Randomized trial of peanut consumption in infants at risk for peanut allergy. N Engl J Med 372:803–813, 2015. doi: 10.1056/NEJMoa1414850
3. Perkin MR, Logan K, Tseng A, et al: Randomized trial of introduction of allergenic foods in breast-fed infants. N Engl J Med 374:1733–1743, 2016. doi: 10.1056/NEJMoa1514210
4. Du Toit G, Sayre PH, Roberts G, et al: Effect of avoidance on peanut allergy after early peanut consumption. N Engl J Med 374:1435–1443, 2016. doi: 10.1056/NEJMoa1514209
5. Togias A, Cooper SF, Acebal ML, et al: Addendum guidelines for the prevention of peanut allergy in the United States: Report of the National Institute of Allergy and Infectious Diseases–sponsored expert panel. J Allergy Clin Immunol 139(1):29–44, 2017. doi: 10.1016/j.jaci.2016.10.010