Tắc ruột do phân su là tắc đoạn cuối của hồi tràng do khối phân su dính bất thường; bệnh thường xảy ra ở trẻ sơ sinh bị bệnh xơ nang. Tắc ruột do phân su chiếm tới 33% số trường hợp tắc ruột non ở trẻ sơ sinh. Các triệu chứng bao gồm nôn đôi khi có dịch mật, chướng bụng và không đi ngoài phân su trong vài ngày đầu sau sinh. Chẩn đoán dựa vào biểu hiện trên lâm sàng và các phim chụp X-quang. Điều trị bằng thụt có thuốc cản quang loãng dưới phương pháp soi huỳnh quang; cần phẫu thuật nếu thụt tháo không thành công.
Tắc ruột do phân su thườg là biểu hiện sớm nhất của bệnh xơ nang, bệnh này làm cho dịch tiết ở đường tiêu hóa vô cùng nhầy và dính vào niêm mạc ruột. Tắc ruột do phân su hiện diện là biểu hiện lâm sàng của bệnh xơ nang ở 10 đến 20% số trường hợp. Trong số trẻ sơ sinh bị tắc ruột phân su, 80% đến 90% số trẻ bị xơ nang (1).
Tắc ruột thường xảy ra ở đoạn cuối hồi tràng (không giống như tắc đại tràng do hội chứng nút phân su) và có thể được chẩn đoán bằng siêu âm trước khi sinh. Ở đoạn xa chỗ tắc, đại tràng hẹp và rỗng hoặc chứa một lượng nhỏ các cục phân su khô cứng. Đại tràng tương đối rỗng, khẩu kính nhỏ gọi là đại tràng nhỏ và là thứ phát do không hoạt động.
Các biến chứng của tắc ruột do phân su
Khoảng 50% số trường hợp là biến chứng của ruột quay dở dang, hẹp lòng ruột hoặc thủng ruột. Các quai ruột non giãn có thể xoắn để tạo thành một cục xoắn trong tử cung. Nếu ruột không được cấp máu và bị nhồi máu, có thể dẫn đến viêm phúc mạc do phân su. Quai ruột bị nhồi máu có thể được tái hấp thu, để lại một vùng hoặc các vùng hẹp lòng ruột.
Trẻ sơ sinh bị tắc ruột do phân su cũng có tăng nguy cơ bị ứ mật.
Tài liệu tham khảo
1. Tobias J, Tillotson M, Maloney L, Fialkowski E: Meconium Ileus, Distal Intestinal Obstruction Syndrome, and Other Gastrointestinal Pathology in the Cystic Fibrosis Patient. Surg Clin North Am 102(5):873-882, 2022 doi: 10.1016/j.suc.2022.07.016
Các triệu chứng và dấu hiệu của tắc ruột cơ năng do phân su
Sau khi sinh, không giống như trẻ sơ sinh bình thường, trẻ sơ sinh bị tắc ruột phân su không thải phân su trong 12 giờ đến 24 giờ đầu. Trẻ có biểu hiện của tắc ruột, bao gồm nôn, có thể nôn ra mật và chướng bụng. Đôi khi có thể sờ thấy quai ruột non bị giãn qua thành bụng và có thể cảm thấy tính chất mềm mại của nó. Viêm phúc mạc do phân su kèm suy hô hấp và cổ chướng có thể xảy ra thứ phát do thủng ruột (1).
Tài liệu tham khảo về các triệu chứng và dấu hiệu
1. Galante G, Freeman AJ: Gastrointestinal, pancreatic, and hepatic manifestations of cystic fibrosis in the newborn. Neoreviews 20(1):e12–e24, 2019. doi: 10.1542/neo.20-1-e12
Chẩn đoán tắc ruột cơ năng do phân su
X-quang thường quy
Nếu có tắc ruột, thì kiểm tra xem có bị bệnh xơ nang không
Siêu âm trước sinh có thể phát hiện thấy những thay đổi trong tử cung gợi ý bệnh xơ nang và tắc ruột do phân su (ví dụ: ruột giãn, đa ối), nhưng những thay đổi này không đặc hiệu.
Chẩn đoán nghi ngờ tắc ruột do phân su ở trẻ sơ sinh có các triệu chứng tắc ruột, đặc biệt là tiền sử gia đình bị bệnh xơ nang. Bệnh nhân cần phải được chụp X-quang bụng, hình ảnh cho thấy các quai ruột giãn; tuy nhiên, có thể không có mức nước. Hình ảnh "bong bóng xà phòng" hoặc "miệng cốc" do những bong bóng nhỏ lẫn với phân su là có giá trị chẩn đoán tắc ruột do phân su. Nếu có viêm phúc mạc do phân su, các đốm phân su bị vôi hóa có thể xếp thành hàng trên mặt phúc mạc và thậm chí cả trên bìu. Thụt thuốc cản quang tan trong nước cho thấy đại tràng nhỏ kèm theo một chỗ tắc ở đoạn cuối hồi tràng.
Bệnh nhân được chẩn đoán tắc ruột do phân su cần phải được kiểm tra để tìm bệnh xơ nang.
Điều trị tắc ruột cơ năng do phân su
Thụt thuốc cản quang dưới màn huỳnh quang
Đôi khi phẫu thuật
Tắc ruột có thể được giảm bớt trong những trường hợp không biến chứng (tức là không thủng, xoắn hoặc teo) bằng cách cho ≥ 1 thuốc xổ kèm theo thuốc cản quang loãng trên X quang (ví dụ: Gastrografin) đôi khi với N-acetylcystein dưới soi huỳnh quang; thuốct cản quang ưu trương có thể gây mất nước nhiều qua đường tiêu hóa cần phải bù nước qua đường tĩnh mạch.
Nếu thụt không làm giảm tắc nghẽn, cần phải phẫu thuật mở bụng. Cần phải mở thông hồi tràng kiểu nòng súng kèm theo bơm rửa bằng N-acetylcysteine nhiều lần ở quai gần và quai xa để làm mềm và loại bỏ phân su bất thường.