Sốt phát ban bụi rậm

(Bệnh Tsutsugamushi, sốt phá ban lây truyền qua bọ ve, sốt phát ban nhiệt đới)

Theo
Đã xem xét/Đã chỉnh sửa Thg 03 2022

Sốt phát ban do bọ ve gây ra bởi Orientia tsutsugamushi (trước kia là Rickettsia tsutsugamushi). Các triệu chứng bao gồm sốt, tổn thương cơ bản, ban dát đỏ, nổi hạch.

(Xem thêm Tổng quan về Nhiễm trùng Rickettsial và liên quan.)

Sốt phát ban có liên quan đến bệnh rickettsial.

O. tsutsugamushi được lây truyền qua ấu trùng trombiculid (bọ chét), chúng bám các loài gặm nhấm rừng và gặm nhấm vùng nông thôn, bao gồm chuột nhắt, chuột đồng. Nhiễm trùng vào người theo vết cắn của bọ chét. Bọ ve là véc tơ và vật chủ tự nhiên của O. tsutsugamushi.

Bệnh sốt phát ban bụi rậm đặc trưng ở một số khu vực Châu Á Thái Bình Dương giới hạn bởi Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ và phía bắc Australia.

Các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh sốt phát ban chà

Sau thời gian ủ bệnh từ 6 đến 21 ngày (trung bình là 10 đến 12 ngày), các triệu chứng của sốt phát ban bắt đầu đột ngột và bao gồm sốt, ớn lạnh, nhức đầu và nổi hạch toàn thân. Khi bắt đầu sốt, dấu hiệu eschar xuất hiện tại vị trí cắn. Tổn thương điển hình của sốt phát ban chà bắt đầu là một tổn thương màu đỏ, không bão hòa, đường kính khoảng 1 cm; cuối cùng nó nổi mụn nước, vỡ ra và bị bao phủ bởi một lớp vảy đen. Khả năng của các chủng O. tsutsugamushi khác nhau trong việc tạo ra một mảng mô chết đóng vảy khác nhau, và một mảng mô chết đóng vảy dễ phát hiện hơn ở những người da sáng. Hạch bạch huyết nhiều vị trí.

Sốt cao trong tuần thứ nhất, thường từ 40 đến 40,5°C. Đau đầu thường dữ dội và phổ biến, cũng như biểu hiện viêm kết mạc. Phát ban dạng dát trên thân mình vào ngày sốt thứ 5 đến ngày sốt thứ 8, thường lan rộng ra cánh tay và chân. Nó có thể biến mất nhanh chóng hoặc trở nên đa sắc và đậm màu hơn. Ho có thể xuất hiện trong tuần đầu tiên của cơn sốt, và viêm phổi phát triển trong tuần thứ 2.

Trong trường hợp nặng, nhịp tim tăng lên; huyết áp giảm; mê sảng, choáng váng, và co giật tăng lên. Lách to và viêm cơ tim có thể xuất hiện và thường gặp hơn những bệnh rickettsial khác. Ở những bệnh nhân không được điều trị, sốt cao có thể tồn tại 2 tuần, sau đó giảm dần trong vài ngày. Khi được điều trị, nhiệt độ giảm dần trong 36h. Phục hồi nhanh chóng và không nguy hiểm.

Chẩn đoán sốt phát ban chà

  • Lâm sàng

  • Nhuộm huỳnh quang kháng thể với mảnh sinh thiết vị trí phát ban để phát hiện các sinh vật

  • Xét nghiệm huyết thanh học trong giai đoạn cấp tính và cả giai đoạn hồi phục (xét nghiệm huyết thanh học không có giá trị trong chẩn đoán bệnh cấp tính)

  • Phản ứng chuỗi Polymerase (PCR)

Các biểu hiện của sốt phát ban chà là tương tự như sốt phát ban Rocky Mountain và sốt phát ban dịch tễ. Tuy nhiên, sốt phát ban dạng hạt xảy ra ở các khu vực địa lý khác nhau (khu vực Châu Á - Thái Bình Dương giáp với Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ và miền bắc Australia), và thường xuyên phát sinh bệnh sốt phát ban với bệnh hạch vệ tinh.

Để biết chi tiết, hãy xem Tổng quan về Nhiễm trùng Rickettsial và liên quan.

Điều trị sốt phát ban chà

  • Doxycycline

Thuốc kháng sinh có hiệu quả nhất nếu được dùng ngay sau khi các triệu chứng bắt đầu.

Điều trị ban đầu của sốt phát ban là doxycycline 200 mg uống một liều sau đó duy trì là 100 mg hai lần/ngày ở người lớn. Dừng khi bệnh nhân cải thiện, hết sốt 48 giờ và đã được điều trị ít nhất 7 ngày.

Mặc dù một số tetracycline có thể gây ố răng ở trẻ em < 8 tuổi, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) khuyên rằng nên dùng một đợt doxycycline 2,2 mg/kg uống hoặc tĩnh mạch hai lần/ngày sẽ đảm bảo (1), dùng trong 5 lần ngày đối với bệnh nhẹ và trong 10 ngày đối với trẻ có nguy cơ cao. Nghiên cứu chỉ ra rằng các liệu trình ngắn hạn của doxycycline (5 đến 10 ngày, như được sử dụng cho bệnh còi xương) có thể được sử dụng cho trẻ em mà không gây ố răng hoặc làm suy yếu men răng (2). Phụ nữ mang thai có thể được dùng trimethoprim/sulfamethoxazole, 160 mg/800 mg hai lần/ngày trong suốt thai kỳ, nhưng không quá 32 tuần tuổi thai.

Đối với phụ nữ có thai và bệnh nhân bị dị ứng doxycycline nặng, azithromycin (500 mg vào ngày đầu tiên, sau đó là 250 mg mỗi ngày trong 2 đến 4 ngày nữa hoặc 1 g ban đầu, sau đó là 500 mg một lần mỗi ngày trong 2 ngày) đã được chứng minh là thay thế an toàn và hiệu quả cho doxycycline (3).

Chloramphenicol 500 mg uống hoặc tĩnh mạch 4 lần một ngày trong 7 ngày là một phương pháp điều trị thay thế. Chloramphenicol dạng uống không có sẵn ở Mỹ, và việc sử dụng nó có thể gây ra tác dụng phụ về huyết học, đòi hỏi phải theo dõi các chỉ số máu.

Tài liệu tham khảo về điều trị

  1. 1. Centers for Disease Control and Prevention: Information for Healthcare Providers, Typhus Fevers

  2. 2. Todd SR, Dahlgren FS, Traeger MS, et al: No visible dental staining in children treated with doxycycline for suspected Rocky Mountain Spotted Fever. J Pediatr 166(5):1246-51, 2015. doi: 10.1016/j.jpeds.2015.02.015. Epub 2015 Mar 17. PMID: 25794784.

  3. 3. Lee SC, Cheng YJ, Lin CH, et al: Comparative effectiveness of azithromycin for treating scrub typhus: A PRISMA-compliant systematic review and meta-analysis. Medicine (Baltimore) 96(36):e7992, 2017. doi: 10.1097/MD.0000000000007992

Phòng ngừa sốt phát ban chà

Loại bỏ hoặc giảm số lượng bọ ve bằng cách dọn sạch bụi cây và phun thuốc trừ sâu giúp ngăn ngừa bệnh sốt phát ban. Thuốc chống côn trùng (ví dụ diethyltoluamide [DEET]) nên được sử dụng khi có khả năng phơi nhiễm.

Những điểm chính

  • Sốt phát ban bụi rậm lưu hành ở châu Á - Thái Bình Dương, được truyền vết đốt của bọ chét chigger (ấu trùng bọ ve).

  • Sốt (thường đi kèm với một vết thương ở vết cắn), ớn lạnh, đau đầu dữ dội, hạch to xuất hiện đột ngột; phát ban tiến triển và lây lan.

  • Điều trị với doxycycline giúp cải thiện nhanh chóng ngay cả trong những trường hợp nặng.