U tiết glucagon là khối u tế bào alpha ở tụy tiết ra glucagon, gây tăng đường huyết và phát ban đặc trưng. Chẩn đoán bằng nồng độ glucagon tăng cao và nghiên cứu chẩn đoán hình ảnh. Xác định vị trí u nhờ chụp CT và siêu âm nội soi. Điều trị bằng phẫu thuật cắt bỏ.
(Xem thêm Tổng quan về u tụy nội tiết.)
Glucagon là một loại hormone thường được tụy tiết ra khi lượng đường trong máu giảm. Glucagon kích thích phân hủy glycogen ở gan và do đó làm tăng lượng đường trong máu.
U tiết glucagon là một loại u tụy nội tiết xuất phát từ tế bào alpha của tụy. Các khối u này rất hiếm gặp nhưng giống với các khối u tế bào đảo tụy khác ở chỗ các tổn thương nguyên phát và di căn phát triển chậm: thời gian sống thêm 15 năm là phổ biến. Hầu hết các u tiết glucagon đều ác tính.
Tuổi khởi phát triệu chứng trung bình là 50 tuổi; 80% số bệnh nhân là phụ nữ. Một số ít bệnh nhân bị đa u nội tiết týp 1.
Các triệu chứng và dấu hiệu của u tiết glucagon
Vì u tiết glucagon sản sinh ra glucagon, làm tăng lượng đường trong máu nên các triệu chứng cũng giống như các triệu chứng của bệnh tiểu đường.
Thường có hiện tượng sụt cân, thiếu máu sắc tố bình thường, hạ axit amin trong máu và hạ lipid máu.
Đặc điểm lâm sàng đặc biệt nhất là phát ban mạn tính ở các chi, thường kèm theo lưỡi đỏ son mịn, sáng bóng và viêm môi. Các tổn thương hồng ban tróc vỏ, đỏ nâu với hoại tử bề mặt được gọi là hồng ban di trú hoại tử.
Chẩn đoán u tiết glucagon
Nồng độ glucagon trong huyết thanh
Chụp CT và siêu âm nội soi để xác định vị trí
Hầu hết bệnh nhân mắc u glucagon đều có nồng độ glucagon > 1000 pg/mL (> 1000 ng/L; bình thường là < 200 pg/mL [< 200 ng/L]). Tuy nhiên, nồng độ cao mức độ trung bình có thể gặp trong suy thận, viêm tụy cấp, căng thẳng trầm trọng và nhịn ăn. Tương quan với các triệu chứng là bắt buộc.
Bệnh nhân nên chụp CT bụng sau đó là siêu âm nội soi; MRI hoặc chụp cắt lớp phát xạ positron (PET) có thể được sử dụng nếu phim CT không được rõ ràng.
Điều trị u tiết glucagon
Phẫu thuật cắt bỏ u khu trú
Hóa trị khi bệnh di căn
Octreotide để ức chế sản sinh glucagon
Phẫu thuật cắt bỏ khối u làm giảm bớt các triệu chứng lâm sàng.
Các khối u không thể cắt bỏ, di căn hoặc tái phát được điều trị bằng phối hợp streptozocin và doxorubicin, dạng phối hợp này có thể làm giảm nồng độ glucagon do phản ứng miễn dịch trong tuần hoàn, giảm triệu chứng và cải thiện tỷ lệ đáp ứng (50%) nhưng không có khả năng cải thiện thời gian sống thêm. Các hóa chất mới hơn đang được nghiên cứu trong điều trị u tiết glucagon, gồm các phác đồ có temozolomide, everolimus hoặc sunitinib.
Tiêm Octreotide ức chế một phần việc sản sinh ra glucagon và làm giảm ban đỏ, nhưng khả năng dung nạp glucose cũng có thể giảm do octreotide làm giảm tiết insulin. Octreotide có thể nhanh chóng đảo ngược tình trạng chán ăn và sụt cân do tác dụng dị hóa của tình trạng dư thừa glucagon. Những bệnh nhân đáp ứng có thể được chuyển đổi sang công thức bào chế octreotide tác dụng kéo dài với 20 đến 30 mg tiêm bắp mỗi tháng một lần. Bệnh nhân sử dụng octreotide cũng có thể phải dùng men tụy bổ sung vì octreotide ức chế bài tiết men tụy.
Kẽm bôi tại chỗ, uống hoặc tiêm có thể làm cho ban đỏ biến mất, nhưng quá trình phân giải có thể xảy ra sau khi bù dịch đơn giản hoặc tiêm tĩnh mạch các axit amin hoặc axit béo, cho thấy rằng ban đỏ không chỉ do thiếu kẽm.