Chuột rút (dấu hiệu charley horse) là sự co rút đột ngột, ngắn, tự động, và gây đau của một cơ hoặc một nhóm cơ. Chuột rút thường xảy ra ở những người khỏe mạnh (thường là người trung niên và người cao tuổi), đôi khi xảy ra trong lúc nghỉ ngơi, nhưng đặc biệt là trong hoặc sau khi tập thể dục hoặc vào ban đêm (kể cả khi ngủ). Chuột rút ở chân vào ban đêm thường xảy ra ở bắp chân và khiến bàn chân và các ngón chân bị cong, nhưng cũng có thể xảy ra chuột rút ở các nhóm cơ khác.
Các rối loạn khác có thể giống chuột rút:
Loạn trương lực cơ có thể gây co thắt cơ, nhưng các triệu chứng thường kéo dài hơn, tái diễn và liên quan đến các cơ khác với những cơ bị ảnh hưởng trong chuột rút chân điển hình (ví dụ như cổ, tay, mặt, cơ khắp cơ thể).
Cơn Tetany có thể gây co thắt cơ, nhưng cơn co thắt thường kéo dài hơn (thường kèm những cơn co xoắn cơ ngắn); cơn thường xuất hiện cả hai bên và lan tỏa, nhưng cũng có thể chỉ xảy ra đơn độc ở khu vực khớp bàn tay, bàn chân.
Thiếu máu cơ khi gắng sức ở bệnh nhân bị bệnh động mạch ngoại vi (cơn đau cách hồi) có thể gây đau ở bắp chân, nhưng cơn đau này là do lượng máu đến cơ không đủ và không có sự co cơ mạnh như chuột rút.
Cơn hoang tưởng chuột rút là cảm giác bị chuột rút khi không co cơ hoặc thiếu máu cục bộ.
Chuột rút có nhiều khả năng xảy ra hơn khi mọi người làm những việc mà họ không chuẩn bị trước (ví dụ: sử dụng các cơ không thường được sử dụng để thực hiện một hoạt động thể chất, thực hiện một bài tập chưa từng được thực hiện trước đây).
Căn nguyên của chuột rút
Các loại phổ biến nhất của chuột rút chân là
Chuột rút nguyên phát lành tính (chuột rút chân không có nguyên nhân, điển hình vào ban đêm)
Chuột rút liên quan tới tập luyện (chuột rút trong hoặc ngay sau khi tập luyện)
Mặc dù hầu hết mọi người đôi khi bị chuột rút, nhưng một số yếu tố làm tăng nguy cơ và độ nặng của chuột rút. Chúng bao gồm:
Cơ vùng bắp chân bị bó chặt (ví dụ, do thiếu co duỗi chân, bất động, hoặc đôi khi phù chi dưới mạn tính)
Mất nước
Các bất thường về điện giải (ví dụ: nồng độ kali hoặc magiê thấp)
Rối loạn thần kinh hoặc rối loạn chuyển hóa
Loại bỏ một lượng lớn dịch trong quá trình lọc máu ở bệnh nhân mắc bệnh thận giai đoạn cuối
Một số loại thuốc
Ngoài ra, một số chất độc có thể gây chuột rút cơ.
Đánh giá chuột rút
Đánh giá tập trung vào việc phát hiện những gì có thể điều trị được. Trong nhiều trường hợp, bệnh lý gây chuột rút đã được chẩn đoán hoặc gây ra các triệu chứng khác khó chịu hơn nhiều so với chuột rút.
Chuột rút phải được phân biệt với đau cách hồi và loạn trương lực cơ; thông thường chỉ cần đánh giá lâm sàng là đủ.
Lịch sử
Bệnh sử hiện tại cần mô tả chi tiết triệu chứng chuột rút, bao gồm thời gian, tần suất, vị trí, các yếu tố khởi phát và các triệu chứng liên quan. Các triệu chứng liên quan đến bệnh lý thần kinh cơ có thể bao gồm cứng cơ, liệt, đau, và mất cảm giác. Cần chú ý tới các yếu tố có thể góp phần làm mất nước hoặc rối loạn điện giải hoặc dịch trong cơ thể (nôn mửa, tiêu chảy, tập luyện và đổ mồ hôi quá nhiều, mới lọc máu, sử dụng lợi tiểu, mang thai).
Đánh giá toàn diện nhằm tìm kiếm các triệu chứng của các bệnh lý căn nguyên, bao gồm:
Vô kinh hoặc kinh nguyệt không đều: Chuột rút liên quan thai nghén
Không chịu được lạnh kèm theo tăng cân và thay đổi da: Suy giáp
Liệt không hoàn toàn: Rối loạn thần kinh
Đau hoặc mất cảm giác: Bệnh thần kinh ngoại vi hoặc là bệnh lý rễ thần kinh
Tiền sử cần phát hiện bất kỳ bệnh lý nào có thể gây chuột rút. Khai thác toàn bộ lịch sử sử dụng thuốc và các chất kích thích khác (ví dụ: rượu).
Khám thực thể
Khám tổng quát nên bao gồm da, tìm kiếm các dấu hiệu của rối loạn sử dụng rượu, phù nề không lõm hoặc rụng lông mày (gợi ý suy giáp) và những thay đổi về độ ẩm hoặc độ đàn hồi của da. Tiến hành khám thần kinh, bao gồm các phản xạ gân sâu.
Mạch và huyết áp được đo ở tất cả các chi. Mạch yếu hoặc tỷ số huyết áp cổ chân: cánh tay thấp tại chi bị bệnh có thể gợi ý tình trạng thiếu máu chi.
Các dấu hiệu cảnh báo
Ở những bệnh nhân bị chuột rút cơ bắp, những dấu hiệu sau đây cần quan tâm đặc biệt:
Chuột rút tại chi trên hoặc cơ thân mình
Tăng phản xạ hoặc giảm phản xạ
Yếu cơ
Giật bó cơ
Dấu hiệu của rối loạn sử dụng rượu
Giảm thể tích máu
Đau hoặc mất cảm giác trong khu vực chi phối của một dây thần kinh ngoại vi, một đám rối thần kinh, hoặc một rễ thần kinh
Giải thích các dấu hiệu
Các cơn chuột rút khu trú gợi ý chẩn đoán chuột rút chân nguyên phát lành tính, chuột rút cơ liên quan tập luyện, các bất thường hệ cơ xương khớp, các nguyên nhân thuộc hệ thần kinh ngoại vi, hoặc bệnh lý thoái hóa sớm có thể không đối xứng, chẳng hạn như bệnh lý nơ-ron vận động.
Giảm phản xạ khu trú gợi ý một bệnh lý thần kinh ngoại vi, bệnh lý đám rối hoặc bệnh rễ thần kinh.
Ở những bệnh nhân bị chuột rút lan tỏa (đặc biệt là những người run rẩy), tăng phản xạ gợi ý nguyên nhân toàn thân (ví dụ: hạ canxi máu ion hóa; đôi khi rối loạn sử dụng rượu, rối loạn thần kinh vận động hoặc do thuốc, mặc dù ảnh hưởng lên phản xạ gân sâu có thể khác nhau tùy theo thuốc). Giảm phản xạ toàn thân có thể gợi ý suy giáp và đôi khi là rối loạn sử dụng rượu hoặc là một dấu hiệu bình thường, đặc biệt là ở bệnh nhân cao tuổi.
Khám thông thường và bệnh sử tương thích sẽ gợi ý chứng chuột rút chân nguyên phát lành tính hoặc chuột rút cơ bắp liên quan luyện tập.
Xét nghiệm
Xét nghiệm được chỉ định dựa vào các triệu chứng lâm sàng bất thường. Không có xét nghiệm nào được thực hiện thường quy.
Nên đo đường huyết, xét nghiệm chức năng thận và nồng độ điện giải, bao gồm canxi và magiê nếu bệnh nhân bị chuột rút lan tỏa không rõ nguyên nhân, đặc biệt nếu có biểu hiện tăng phản xạ.
Đo canxi ion hóa và khí máu động mạch (ABG) để xác định nhiễm kiềm hô hấp nếu bệnh nhân có cơn tetany.
Điện cơ được thực hiện nếu liệt các cơ bị chuột rút.
Chụp MRI não và thường là tủy sống được thực hiện nếu yếu cơ hoặc các dấu hiệu thần kinh cho thấy hệ thần kinh trung ương có thương tổn.
Điều trị chuột rút
Kéo giãn
Điều trị các bệnh lý căn nguyên nếu chẩn đoán xác định được.
Nếu xuất hiện chuột rút, kéo giãn các cơ bị ảnh hưởng thường làm giảm bớt chuột rút. Ví dụ, để làm giảm co cứng cơ bắp chân, bệnh nhân có thể sử dụng bàn tay của họ để kéo các ngón chân và chân lên phía trên (gập chân về phía mu bàn chân).
Chườm nóng (ví dụ: sử dụng khăn ấm hoặc đệm sưởi, tắm nước ấm hoặc tắm vòi sen) hoặc chườm lạnh (ví dụ, xoa bóp vùng cơ bị ảnh hưởng bằng nước đá) có thể giúp giảm đau.
Phòng ngừa chuột rút
Các biện pháp phòng ngừa chuột rút bao gồm:
Duỗi cơ nhẹ nhàng trước khi tập luyện hoặc đi ngủ
Uống nhiều nước (đặc biệt là đồ uống có chứa kali) sau khi tập thể dục
Không tiêu thụ chất kích thích (ví dụ: caffeine, nicotin, ephedrine, pseudoephedrine)
Không hút thuốc
Kéo căng cơ dạ dày (kéo dài của người chạy bộ) thường hữu ích. Đứng một chân về phía trước và uốn cong gối, chân sau thẳng gối, giống với tư thế chuẩn bị lao về phía trước. Tay có thể được đặt trên tường để giữ cân bằng. Cả hai gót chân vẫn đặt trên sàn. Đầu gối của chân trước được gấp nhiều hơn cho đến khi một cảm giác căng được cảm nhận dọc theo mặt sau của chân kia. Khoảng cách giữa hai chân càng lớn và đầu gối phía trước càng gập được nhiều, thì chân càng được duỗi mạnh. Mỗi lần duỗi trong 30 giây và lặp lại 5 lần. Lặp lại kéo giãn ở chân bên kia.
Hầu hết các loại thuốc thường được kê đơn để ngăn ngừa chuột rút (ví dụ: thuốc bổ sung canxi, quinine, magiê, thuốc benzodiazepin) đều không được khuyên dùng. Hầu hết không chứng minh được hiệu quả. Quinine đã có hiệu quả trong một số thử nghiệm nhưng không còn được khuyến nghị vì thỉnh thoảng có tác dụng bất lợi nghiêm trọng (ví dụ: rối loạn nhịp tim, giảm tiểu cầu, ban xuất huyết giảm tiểu cầu huyết khối [TTP] và hội chứng tan máu-ure huyết [HUS], phản ứng dị ứng nặng [1]). Mexiletine đôi khi có tác dụng (]), nhưng việc sử dụng thuốc này có đáng để mạo hiểm tác dụng bất lợi hay không vẫn chưa rõ ràng. Những tác dụng này bao gồm buồn nôn, nôn ói, ợ chua, chóng mặt, run và có thể co giật.
Tài liệu tham khảo về phòng ngừa
1. El-Tawil S, Al Musa T, Haseeb Valli H, et al: Quinine for muscle cramps. Cochrane Database Syst Rev Apr 5 (4):CD005044, 2015 doi: 10.1002/14651858.CD005044.pub3
2. Kuwabara S, Misawa S, Tamura N, et al: The effects of mexiletine on excitability properties of human median motor axons. Clin Neurophysiol 116 (2):284–289, 2015 doi: 10.1016/j.clinph.2004.08.014
Những điểm chính
Chuột rút chân là triệu chứng thường gặp.
Các nguyên nhân phổ biến nhất là chuột rút chân nguyên phát lành tính và chứng chuột rút liên quan tập luyện.
Chuột rút phải được phân biệt với đau cách hồi và loạn trương lực cơ; thông thường chỉ cần đánh giá lâm sàng là đủ.
Kéo giãn có thể giúp làm giảm và ngăn ngừa chuột rút.
Thuốc thường không được khuyến nghị.