Bệnh nhân có các triệu chứng thần kinh sẽ được tiếp cận từng bước theo phương pháp thần kinh, bao gồm những bước sau đây:
Xác định vị trí giải phẫu của một hoặc nhiều tổn thương gây ra các triệu chứng
Xác định cơ chế sinh lý bệnh liên quan
Đưa ra chẩn đoán phân biệt
Lựa chọn các xét nghiệm đặc hiệu và phù hợp
Xác định giải phẫu và sinh lý bệnh của tổn thương thông qua việc hỏi bệnh sử cẩn thận và khám thần kinh chính xác sẽ thu hẹp đáng kể chẩn đoán phân biệt và do đó số lượng xét nghiệm cần thiết. Bệnh sử rất quan trọng trong việc xác định vị trí có khả năng xảy ra rối loạn chức năng thần kinh và khám thần kinh được sử dụng để chứng thực vị trí nghi ngờ. Không nên thay thế phương pháp này bằng phản xạ chỉ định chụp cắt lớp vi tính (CT), chụp cộng hưởng từ (MRI) và các xét nghiệm khác; điều đó dẫn tới các sai sót và chi phí không cần thiết.
Để xác định vị trí giải phẫu, thầy thuốc thăm khám phải cân nhắc các câu hỏi như
Tất cả các triệu chứng và dấu hiệu có liên quan đến một tổn thương duy nhất trong hệ thần kinh hay nhiều tổn thương?
Hệ thần kinh trung ương hay ngoại biên có thương tổn hay cả hai đều thương tổn?
Các phần cụ thể của hệ thần kinh cần được xem xét bao gồm vỏ não, chất trắng dưới vỏ, hạch nền, đồi thị, tiểu não, thân não, tủy sống, đám rối thần kinh cánh tay hoặc thắt lưng cùng, các dây thần kinh ngoại vi, khớp thần kinh cơ, và cơ.
Sau khi xác định được vị trí của tổn thương, các loại nguyên nhân sinh lý bệnh sẽ được xem xét; các loại nguyên này bao gồm những nguyên nhân có nguồn gốc chủ yếu ở hệ thần kinh và những nguyên nhân có nguồn gốc ở nơi khác trong cơ thể và ảnh hưởng thứ cấp đến hệ thần kinh (ví dụ: mạch máu, nhiễm trùng, qua trung gian miễn dịch). Các loại nguyên nhân chung gây ra rối loạn thần kinh bao gồm:
Mạch máu
Nhiễm trùng
Bệnh lý khối u
Thoái hóa
Sng chấn
Nhiễm độc-rối loạn chuyển hóa
Bẩm sinh
Miễn dịch
Khi được áp dụng đúng, phương pháp thần kinh sẽ cung cấp cách tiếp cận có trình tự cho cả những trường hợp phức tạp nhất và các bác sỹ lâm sàng rất ít bị nhầm lẫn bởi những bệnh cảnh thần kinh có biểu hiện tương tự nhau - ví dụ các triệu chứng đột quỵ cấp tính thực ra là do u não hoặc khi liệt tiến triển nhanh gợi ý hội chứng Guillain-Barré, nhưng thực ra lại do ép tủy.
Lịch sử
Bệnh sử và tiền sử là phần quan trọng nhất của đánh giá thần kinh. Bệnh nhân nên được thoải mái và tự kể bệnh sử của mình. Thông thường, bác sĩ lâm sàng có thể nhanh chóng xác định liệu có thể thu thập được bệnh sử đáng tin cậy hay không hoặc liệu có nên phỏng vấn thành viên gia đình hay không.
Tiền sử bệnh hiện tại nên bao gồm việc hỏi bệnh nhân về những câu hỏi sau:
Chất lượng, cường độ, sự phân bố, thời gian và tần suất của từng triệu chứng (câu hỏi phải cụ thể)
Thời gian của các triệu chứng để phân biệt giữa tình trạng cấp tính, bán cấp và mạn tính (bao gồm cả bẩm sinh)
Các tình huống làm trầm trọng thêm và làm giảm triệu chứng
Hiệu quả của các phương pháp điều trị trước đây
Thứ tự xuất hiện các triệu chứng giúp xác định nguyên nhân
Các triệu chứng không liên quan trực tiếp đến hệ thần kinh, gợi ý tình trạng toàn thân hoặc tình trạng hệ thống
Các khuyết tật cụ thể, được mô tả một cách định lượng (ví dụ: đi bộ tối đa 7,6 mét trước khi cần dừng lại để nghỉ) và ảnh hưởng của các khuyết tật đến thói quen hàng ngày của bệnh nhân.
Tiền sử bệnh trước đây và việc đánh giá toàn diện các hệ thống là cần thiết vì các biến chứng thần kinh thường gặp ở các rối loạn khác, đặc biệt là rối loạn sử dụng rượu, tiểu đường, ung thư, bệnh ở mạch máu và nhiễm HIV.
Tiền sử gia đình cũng quan trọng vì chứng đau đầu migrain và nhiều bệnh lý chuyển hóa, cơ, thần kinh, và các bệnh thoái hóa thần kinh có tính di truyền.
Tiền sử xã hội, nghề nghiệp và du lịch sẽ cung cấp thông tin về các nhiễm trùng bất thường và sự tiếp xúc với các độc tố và ký sinh trùng.
Đôi khi các triệu chứng và dấu hiệu thần kinh mang tính chức năng, phản ánh một rối loạn tâm thần. Thông thường, các triệu chứng và dấu hiệu như vậy không tuân theo các quy tắc giải phẫu và sinh lý, và bệnh nhân có thể bị trầm cảm hoặc sợ hãi bất thường. Tuy nhiên, các rối loạn chức năng và thực thể đôi khi cùng tồn tại, và việc phân biệt chúng có thể gặp khó khăn.
Khám thực thể và xét nghiệm
Khám thực thể toàn thân để đánh giá tất cả các hệ thống của cơ thể, nhưng tập trung vào hệ thống thần kinh (khám thần kinh). Việc khám thần kinh, được thảo luận chi tiết ở phần khác trong CẨM NANG, bao gồm những nội dung sau:
Trong nhiều trường hợp, người ta cũng thực hiện thăm khám mạch não.
Có thể cần đến các xét nghiệm chẩn đoán để xác định hoặc loại trừ các bệnh lý khác có thể xảy ra.