Vẹo ngón chân cái là tình trạng lồi ra ở phần giữa của đầu xương bàn chân thứ nhất. Nguyên nhân thường là do thay đổi vị trí của xương bàn chân thứ nhất hoặc ngón chân cái, chẳng hạn như góc nghiêng ngoài của ngón chân cái (hallux valgus). Tình trạng lỏng lẻo ở khớp cổ chân-bàn chân thứ nhất cho phép xương bàn chân xoay trong mặt phẳng phía trước, khiến cho xương bàn chân biến dạng trong mặt phẳng ngang và tạo góc ra ngoài. Thoái hóa khớp thứ phát và sự hình thành gai xương là phổ biến. Triệu chứng có thể bao gồm đau và đỏ, viêm túi thanh dịch khớp bàn ngón chân cái và viêm màng hoạt dịch nhẹ. Chẩn đoán thường dựa vào lâm sàng. Điều trị thường là dùng một loại giày với mũi giầy rộng, miếng đệm bảo vệ, và các dụng cụ chỉnh hình. Đối với viêm túi thanh dịch hay viêm màng hoạt, tiêm corticosteroid có thể có hiệu quả. Can thiệp phẫu thuật có thể được xem xét đối với trường hợp đau dai dẳng và khó đi lại.
(Xem thêm Tổng quan các bệnh lý bàn chân và cổ chân.)
Các yếu tố góp phần gây nên tình trạng này có thể bao gồm bàn chân quay sấp quá mức, đi giày chật và mũi nhọn, đôi khi là chấn thương hoặc khuynh hướng di truyền. Lệch trục khớp gây ra thoát hóa khớp với biểu hiện bào mòn sụn và hình thành gai xương, dẫn đến hạn chế vận động khớp ngón chân cái hoặc cứng khớp ngón chân cái. Ở giai đoạn cuối, xảy ra viêm màng hoạt dịch, dẫn đến sưng khớp. Giày chật có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng và một bao hoạt dịch ở vị trí bất thường có thể phát triển từ phía trong thành chỗ lồi lên ở khớp, có thể gây đau, sưng và viêm (xem hình Vẹo ngón chân cái).
Viêm khớp biến dạng khớp bàn ngón chân cái (Bunion)
Vẹo ngón chân cái (hallux valgus) là tình trạng lệch ra ngoài của ngón chân cái (ngón chân thứ nhất) trên xương bàn chân thứ nhất. |
Các triệu chứng và dấu hiệu của viêm bao hoạt dịch ngón chân cái
Triệu chứng ban đầu của viêm khớp biến dạng khớp bàn ngón chân cái có thể là đau ở vị trí lồi ra của khớp khi mang giày chật. Bao khớp có thể bị đau khi ấn ở bất kì giai đoạn nào. Các triệu chứng sau này có thể bao gồm đau, ấm, đỏ, dạng nang, di động, lùng nhùng ở phía trong (viêm bao hoạt dịch ở vị trí bất thường), sưng và viêm nhẹ ảnh hưởng đến toàn bộ khớp, có chu vi nhiều hơn. Với hạn chế vận động hoặc mất vận động ngón chân cái, có sự hạn chế vận động thụ động, đau khi ấn vào ở mặt mu của khớp, và đau tăng khi gấp về phía mu của xương ngón xa.
Chẩn đoán viêm bao hoạt dịch ngón chân cái
Đánh giá lâm sàng
Chẩn đoán vẹo ngón chân cái dựa trên lâm sàng; tình trạng có thể dễ dàng được nhận thấy khi khám thực thể.
Có đau dữ dội quanh chu vi, nóng, sưng và ban đỏ gợi ý các chẩn đoán phân biệt như là viêm khớp do gút hoặc viêm khớp nhiễm trùng, có thể bắt buộc phải kiểm tra dịch khớp. Nếu nhiều khớp bị thương tổn, cần xem xét sự hiện diện của bệnh gút hoặc một bệnh thấp khớp toàn thân khác.
Chụp X-quang thường không cần thiết cho mục đích chẩn đoán, nhưng các hình ảnh chịu sức nặng có thể hữu ích trong việc xác định phạm vi và mức độ nặng của tổn thương ở khớp bàn ngón chân đầu tiên. Những dấu hiệu gợi ý bao gồm hẹp khe khớp và mọc các gai xương ở đầu xương bàn chân hoặc đôi khi từ nền đốt gần xương ngón chân. Trên phim chụp X-quang thẳng (AP), xương bàn chân thứ nhất sẽ bị lệch về phía trong, khiến đầu xương bàn chân lồi ra trong mô mềm ở trong. Ngón chân cái bị tạo góc ra ngoài và gây ự mài mòn quá mức trên bề mặt khớp ở mặt ngoài của đầu xương bàn chân. Xương vừng bên ngoài sẽ xuất hiện trong khoảng giữa các xương bàn chân. Ngón chân cái có thể ở khoảng ngón thứ hai và trong trường hợp biến dạng nặng, ngón chân cái có thể chồng lên hoặc đè lên ngón chân thứ hai.
Điều trị viêm bao hoạt dịch ngón chân cái
Mang giầy mũi rộng, miếng đệm khớp bàn ngón cái, dụng cụ chỉnh hình hoặc phối hợp
Đôi khi, phẫu thuật điều trị các biến chứng
Không thoải mái nhẹ có thể giảm đi bằng cách mang giày mũi rộng hoặc làm bằng vật liệu chun giãn. Nếu không, có thể dùng miếng đệm vẹo ngón chân cái để che chắn vùng đau. Cũng có thể thử miếng đệm ngón chân. Dụng cụ hỉnh hình cũng có thể được dùng để phân phối lại lực và giảm áp lực đến khớp bị tổn thương.
Nếu điều trị bảo tồn thất bại, cân nhắc phẫu thuật nhằm chỉnh sửa các bất thường về xương và khôi phục vận động khớp. Nếu bệnh nhân không muốn đi giày rộng, rộng hơn để phù hợp với chỗ vẹo ngón chân cái, có thể cân nhắc phẫu thuật; tuy nhiên, bệnh nhân cần phải được thông báo rằng nên đeo dụng cụ chỉnh hình sau phẫu thuật để giảm nguy cơ tái phát.
Đối với viêm bao hoạt dịch liên quan, hút dịch bao hoạt dịch và tiêm corticosteroid có thể làm giảm đau (xem Cân nhắc khi sử dụng corticosteroid dạng tiêm).
Đối với đau khớp, thuốc chống viêm không steroid (NSAID) đường uống hoặc tiêm corticosteroid/dung dịch gây tê vào khớp có thể giúp giảm đau.
Đối với hạn chế vận động khớp ngón chân cái hoặc cứng khớp ngón chân cái, việc điều trị thường bao gồm chỉnh hình hoặc giày làm giảm vận động ở khớp bàn ngón chân đầu tiên. Một số bệnh nhân có thể có giảm đau khi dùng corticosteroid dạng tiêm. Đôi khi các biện pháp can thiệp bằng phẫu thuật (ví dụ: phẫu thuật mở xương, thủ thuật làm cứng khớp) có thể thích hợp cho những bệnh nhân kháng điều trị đau bằng các biện pháp bảo tồn.
Những điểm chính
Việc xoay mắt cá chân quá mức, đi giày chật và mũi nhọn, và đôi khi chấn thương làm tăng nguy cơ bị lồi lên ở khớp bàn ngón chân thứ nhất trong (vẹo ngón chân cái).
Các triệu chứng có thể bao gồm đau, sưng màng hoạt dịch hoặc có kén và hạn chế vận động thụ động khớp.
Chẩn đoán dựa vào các dấu hiệu lâm sàng.
Chụp X-quang bàn chân chịu trọng lượng rất hữu ích để xác định mức độ nặng của biến dạng.
Điều trị ban đầu bằng hộp ngón chân rộng hoặc ngón chân mở rộng, miếng đệm ngón chân, miếng đệm vẹo ngón chân cái, dụng cụ chỉnh hình hoặc kết hợp.
Thực hiện phẫu thuật để điều chỉnh sự liên kết bất thường của xương và phục hồi khả năng vận động của khớp nếu điều trị bảo tồn không hiệu quả.