Hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) là một rối loạn giai đoạn hoàng thể tái phát được đặc trưng bởi tình trạng cáu kỉnh, lo lắng, cảm xúc không ổn định, trầm cảm, phù nề, đau vú và nhức đầu, xảy ra trong 5 ngày trước đó và thường kết thúc vài giờ sau khi bắt đầu hành kinh. Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt là một dạng nặng của PMS. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng, ghi lại hàng ngày các triệu chứng của bệnh nhân. Điều trị triệu chứng và bao gồm chế độ ăn uống, thuốc men và tư vấn.
Khoảng 20 đến 50% số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ mắc PMS; khoảng 5% số phụ nữ mắc một dạng nặng của PMS được gọi là rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD).
Căn nguyên của hội chứng tiền kinh nguyệt
Nguyên nhân của hội chứng tiền kinh nguyệt không rõ ràng.
Nguyên nhân có thể hoặc các yếu tố đóng góp bao gồm
Nhiều yếu tố nội tiết (ví dụ, hạ đường huyết, các thay đổi khác trong quá trình chuyển hóa carbohydrate, tăng prolactin máu, biến động về mức độ tuần hoàn estrogen và progesterone, đáp ứng bất thường với estrogen và progesterone, thừa aldosterone hoặc ADH)
Khuynh hướng di truyền
Thiếu serotonin
Có thể thiếu magiê và canxi
Estrogen và progesterone có thể gây giữ dịch tạm thời,giống như thừa aldosterone hoặc ADH.
Sự thiếu hụt serotonin cho là đóng góp bởi vì phụ nữ những người bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi PMS có nồng độ serotonin thấp hơn và vì thuốc ức chế chọn lọc trên serotonin (SSRI) làm tăng serotonin đôi khi làm giảm các triệu chứng của PMS.
Thiếu magiê và canxi có thể góp phần.
Triệu chứng và dấu hiệu của hội chứng tiền kinh nguyệt
Mức độ và cường độ của các triệu chứng của hội chứng tiền kinh nguyệt thay đổi từ phụ nữ này sang phụ nữ khác và từ chu kỳ này đến chu kỳ khác. Các triệu chứng thường bắt đầu trong 5 ngày trước khi có kinh và kết thúc trong vòng vài giờ sau khi bắt đầu có kinh. Các triệu chứng có thể trở nên trầm trọng hơn trong suốt thời kỳ căng thẳng hoặc trong giai đoạn tiền mãn kinh. Ở phụ nữ tiền mãn kinh, các triệu chứng có thể tồn tại cho đến sau kỳ kinh.
Các triệu chứng thường gặp nhất là dễ bị kích thích, lo lắng, kích động, tức giận, mất ngủ, khó tập trung, lơ mơ, trầm cảm, và mệt mỏi nghiêm trọng. Giữ dịch gây ra phù, tăng cân nhanh, và vú đầy đặn và đau. Cảm giác tức nặng hoặc áp lực đè nặng vùng chậu và đau lưng có thể xảy ra. Một số phụ nữ, đặc biệt là ở người trẻ, có đau bụng khi bắt đầu kỳ kinh.
Các triệu chứng không đặc hiệu khác có thể bao gồm nhức đầu, chóng mặt, bức bối của các chi, ngất, đánh trống ngực, táo bón, buồn nôn, nôn ói, và thay đổi thèm ăn. Mụn trứng cá và viêm da thần kinh cũng có thể xảy ra.
Rối loạn có trước đó có thể trầm trọng hơn trong khi các triệu chứng hội chứng tiền kinh nguyệt đang xảy ra. Chúng bao gồm:
Rối loạn da
Các vấn đề về mắt (ví dụ: viêm kết mạc)
Rối loạn co giật (tăng co giật)
Rối loạn mô liên kết (ví dụ: lupus ban đỏ hệ thống [SLE, hoặc lupus], viêm khớp dạng thấp, với các đợt bùng phát)
Rối loạn hô hấp (ví dụ: dị ứng, nhiễm trùng)
Đau nửa đầu
Rối loạn khí sắc (ví dụ, trầm cảm, lo âu)
Rối loạn giấc ngủ (ví dụ, mất ngủ, chứng quá mất ngủ)
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD)
Một số phụ nữ mắc chứng rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD – xem thêm Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt trong phần Triệu chứng và dấu hiệu của rối loạn trầm cảm), một dạng PMS nghiêm trọng. Trong PMDD, các triệu chứng xảy ra thường xuyên và chỉ trong nửa sau của chu kỳ kinh nguyệt; các triệu chứng kết thúc bằng thời kỳ kinh nguyệt hoặc ngay sau đó. Tâm trạng chán nản rõ rệt, và lo lắng, dễ cáu giận, và cảm xúc không ổn định. Những tư tưởng tự sát có thể có mặt. Sự quan tâm đến các hoạt động hàng ngày giảm đáng kể.
Ngược với PMS, PMDD gây ra các triệu chứng mà mức độ nghiêm trọng của nó đủ để ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày thông thường hoặc hoạt động tổng thể. PMDD gây ra nhiều sự lo lắng, gây mất khả năng lao động, và thường bị chẩn đoán sai.
Ngọc trai & cạm bẫy
|
Chẩn đoán hội chứng tiền kinh nguyệt
Đối với PMS, báo cáo của bệnh nhân về các triệu chứng
Đôi khi một đánh giá trầm cảm
Đối với PMDD, tiêu chuẩn lâm sàng
PMS được chẩn đoán dựa trên các triệu chứng thể chất (ví dụ, chướng bụng, tăng cân, đau căng vú, sưng bàn tay và bàn chân). Phụ nữ có thể được yêu cầu để ghi lại các triệu chứng hàng ngày. Khám thể chất và xét nghiệm không hữu ích.
Nếu nghi ngờ PMDD, người phụ nữ được yêu cầu đánh giá các triệu chứng của họ hàng ngày trong ≥ 2 chu kỳ để xác định xem các triệu chứng nghiêm trọng có xuất hiện thường xuyên hay không.
Để chẩn đoán PMDD, phụ nữ phải có ≥ 5 trong số các triệu chứng sau trong hầu hết tuần trước khi có kinh, và các triệu chứng phải giảm thiểu hoặc biến mất trong tuần sau khi có kinh nguyệt. Các triệu chứng phải bao gồm ≥ 1 trong những điều sau:
Sự thay đổi tâm trạng rõ rệt (ví dụ, buồn đột ngột)
Sự cáu kỉnh hoặc tức giận rõ rệt hoặc gia tăng mâu thuẫn giữa các cá nhân
Khí sắc giảm đáng kể, cảm giác tuyệt vọng, hoặc những suy nghĩ tự hối lỗi
Ghi nhận sự lo lắng, căng thẳng, hoặc một cảm giác chơi vơi
Ngoài ra, phải có ≥ 1 điểm sau:
Giảm sự quan tâm trong các hoạt động bình thường, có thể gây ra sự chạy trốn
Khó tập trung
Giảm năng lượng hoặc mệt mỏi
Ghi nhận thay đổi trong sự thèm ăn, ăn quá nhiều, hoặc thèm ăn thức ăn đặc biệt
Mất ngủ hoặc chứng tăng ngủ
Cảm giác bị choáng ngợp hoặc mất kiểm soát
Các triệu chứng thể chất liên quan đến PMS (ví dụ, vú căng đau, phù nề)
Ngoài ra, các triệu chứng phải xuất hiện trong hầu hết 12 tháng trước đó, và các triệu chứng phải đủ nghiêm trọng và can thiệp vào các hoạt động và chức năng hàng ngày.
Bệnh nhân có triệu chứng trầm cảm được đánh giá bằng sử dụng bảng đánh giá trầm cảm hoặc được giới thiệu đến một bác sĩ chăm sóc sức khoẻ tâm thần để được đánh giá đầy đủ.
Điều trị hội chứng tiền kinh nguyệt
Vệ sinh giấc ngủ, tập thể dục và chế độ ăn uống lành mạnh
Đôi khi dùng thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) hoặc thuốc nội tiết tố
PMS có thể khó điều trị. Không có phương pháp điều trị đơn độc nào đã chứng minh có hiệu quả cho tất cả phụ nữ, và một vài phụ nữ đã được chữa khỏi hoàn toàn với một phương pháp điều trị nào đó. Do đó, điều trị có thể đòi hỏi phải thử và có thể sai, cũng như cần có sự kiên nhẫn.
Các biện pháp chung
Điều trị PMS là điều trị triệu chứng, bắt đầu với nghỉ ngơi và ngủ đủ, tập thể dục thường xuyên, và các hoạt động thư giãn. Tập thể dục thường xuyên có thể giúp làm giảm chướng bụng cũng như kích thích, lo lắng, và mất ngủ. Yoga giúp một số phụ nữ.
Thay đổi chế độ ăn uống – tăng lượng protein, giảm đường, tiêu thụ carbohydrate phức tạp, và ăn các bữa ăn nhỏ thường xuyên hơn – có thể giúp tư vấn, tránh các hoạt động căng thẳng, tập luyện thư giãn, liệu pháp ánh sáng, điều chỉnh giấc ngủ và điều trị hành vi nhận thức. Các biện pháp khác có thể bao gồm tránh một số loại thức ăn và thức uống nhất định (ví dụ như cola, cà phê, thịt lợn, khoai tây chiên, đóng hộp) và ăn nhiều loại khác hơn (ví dụ như trái cây, rau, sữa, thực phẩm giàu chất xơ, thịt ít béo, thực phẩm có nhiều canxi và vitamin D). Bổ sung canxi (600 mg x 2 lần/ngày) có thể làm giảm tâm trạng tiêu cực và các triệu chứng thân thể.
Một số chất bổ sung chế độ ăn uống có hiệu quả nhẹ để giảm triệu chứng; các chất này bao gồm chiết xuất chasteberry từ quả agnus castus (dường như làm giảm các triệu chứng thể chất), vitamin B6 (không quá 100 mg mỗi ngày) và vitamin E.
Liệu pháp nhận thức-hành vi có thể hữu ích nếu các vấn đề về tâm lý là một mối quan tâm lớn, kể cả ở phụ nữ bị PMDD. Phản hồi sinh học và hình ảnh có dẫn hướng cũng có thể hữu ích. Liệu pháp tâm lý có thể giúp một phụ nữ học cách đối phó tốt hơn với các triệu chứng; các kỹ thuật giảm căng thẳng và thư giãn cũng như thiền định có thể giúp giảm căng thẳng và căng thẳng.
M Thuốc, trị liệu đang dùng (Medications)
Thuốc chống viêm không steroid (NSAID) có thể giúp giảm đau nhức và đau bụng kinh.
Các thuốc ức chế giải phóng serotonin có chọn lọc (SSRI) đã được chứng minh trong các thử nghiệm ngẫu nhiên giúp cải thiện tâm trạng và giảm bớt các triệu chứng thể chất như căng tức ngực và thay đổi khẩu vị. SSRI là thuốc được lựa chọn để giảm lo lắng, giảm cảm giác khó chịu và các triệu chứng cảm xúc khác, đặc biệt là nếu không thể tránh được căng thẳng. SSRI (ví dụ, fluoxetine 20 mg uống một lần/ngày) có hiệu quả làm giảm các triệu chứng của PMS và PMDD. Liều liên tục hiệu quả hơn so với dùng liều gián đoạn. Không có SSRI nào có hiệu quả hơn loại khác. Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy SSRI có hiệu quả trong điều trị PMDD; những loại được phê duyệt cho PMDD bao gồm fluoxetine, sertraline và paroxetine. Các SSRI bổ sung cho thấy hiệu quả trong các thử nghiệm lâm sàng bao gồm paroxetine, citalopram và escitalopram. Những loại thuốc này có thể được kê đơn liên tục hoặc chỉ trong giai đoạn hoàng thể 14 ngày (nửa sau) của chu kỳ kinh nguyệt hoặc tăng liều trong giai đoạn hoàng thể 14 ngày sau đó.
Clomipramine, được dùng cho toàn bộ chu kỳ hoặc nửa chu kỳ, làm giảm hiệu quả các triệu chứng cảm xúc, cũng như nefazodone và venlafaxine, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRI).
Thuốc chống lo âu có thể giúp ích nhưng thường ít hơn mong đợi vì có thể có sự phụ thuộc hoặc nghiện thuốc. Buspirone, có thể được cho trong suốt chu kỳ hoặc trong giai đoạn cuối của hoàng thể, giúp làm giảm các triệu chứng của PMS và PMDD. Tác dụng ngoại ý bao gồm buồn nôn, nhức đầu, lo lắng và chóng mặt.
Đối với một số phụ nữ, điều trị hormone có hiệu quả. Các lựa chọn bao gồm
Thuốc tránh thai đường uống
Progesterone bằng thuốc đặt âm đạo (200 đến 400 mg một lần/ngày)
Progestogen uống (ví dụ, progesterone được tán vụn 100 mg trước khi đi ngủ) trong 10 đến 12 ngày trước khi kinh nguyệt
Progestin tác dụng kéo dài (ví dụ, medroxyprogesterone 200 mg tiêm bắp trong 2 đến 3 tháng)
Phụ nữ chọn sử dụng thuốc ngừa thai uống để tránh thai có thể dùng drospirenone phối hợp với ethinyl estradiol. Tuy nhiên, nguy cơ thuyên tắc huyết khối tĩnh mạch có thể tăng lên.
Hiếm khi, đối với các triệu chứng rất trầm trọng hoặc dai dẳng, một chất chủ vận nội tiết giải phóng gonadotropin (GnRH) (ví dụ, leuprolid 3,75 mg tiêm bắp, goserelin 3,6 mg tiêm dưới da hàng tháng) với liều thấp estrogen/progestin (ví dụ, uống estradiol 0,5 mg một lần/ngày phối hợp với progesterone được tán vụn 100 mg trước khi đi ngủ) được giảm các biến động theo chu kỳ.
Giữ dịch có thể được giảm bớt bằng cách giảm lượng natri ăn vào và dùng thuốc lợi tiểu (ví dụ, spironolactone 100 mg uống một lần/ngày) ngay trước khi triệu chứng được dự kiến. Tuy nhiên, giảm thiểu sự giữ dịch và dùng thuốc lợi tiểu không làm giảm tất cả các triệu chứng và có thể không có hiệu quả.
Bromocriptine và thuốc ức chế monoamine oxidase không hữu ích. Danazol có tác dụng phụ đáng kể.
Phẫu thuật
Ở những phụ nữ có các triệu chứng nghiêm trọng, cắt bỏ vòi trứng hai bên có thể làm giảm bớt các triệu chứng vì nó giúp loại bỏ chu kỳ kinh nguyệt; Liệu pháp thay thế hormone sau đó được chỉ định cho đến khoảng 51 tuổi (mức trung bình cho thời kỳ mãn kinh).
Những điểm chính
Các triệu chứng của hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) có thể không đặc hiệu và khác nhau ở mỗi phụ nữ.
Chẩn đoán PMS chỉ dựa trên các triệu chứng.
Nếu các triệu chứng có vẻ nghiêm trọng và ảnh hưởng đến các hoạt động, hãy xem xét PMDD (thường không được chẩn đoán), và yêu cầu bệnh nhân ghi lại các triệu chứng ở ≥ 2 chu kỳ; để chẩn đoán PMDD, các tiêu chuẩn lâm sàng phải được đáp ứng.
Thông thường, điều trị là một vấn đề cố gắng các biện pháp khác nhau để xác định những gì giúp đỡ bệnh nhân cụ thể; bắt đầu với việc thay đổi lối sống, sau đó SSRI hoặc thuốc ngừa thai uống, đôi lúc điều trị thay đổi hành vi theo kinh nghiệm.
Các chất chủ vận GnRH và phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng được dành cho những trường hợp nặng.
Thông tin thêm
Tài nguyên bằng tiếng Anh sau đây có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của tài liệu này.
Lanza di Scalea T, Pearlstein T: Premenstrual dysphoric disorder. Med Clin North Am 103(4):613–628, 2019. doi: 10.1016/j.mcna.2019.02.007: This article discusses the definition, etiology, and treatment of premenstrual dysphoric disorder.
Appleton SM: Premenstrual syndrome: Evidence-based evaluation and treatment. Clin Obstet Gynecol (1):52–61, 2018 doi: 10.1097/GRF.0000000000000339: Evidence for diagnosis and treatment is reviewed.