Mặc dù đôi khi người ta cho rằng thời thơ ấu và tuổi thiếu niên là khoảng thời gian hạnh phúc vô tư, nhưng có tới 20% số trẻ em và thanh thiếu niên mắc chứng rối loạn tâm thần có thể chẩn đoán được gây ra đau khổ và suy giảm chức năng (1). Khi tuổi ngày càng tăng, tỷ lệ hiện hành của rối loạn tâm thần ngày càng tăng. Tất cả đã nói, khoảng 27,9% số thanh thiếu niên Hoa Kỳ từ 13 tuổi đến 17 tuổi được báo cáo là đáp ứng các tiêu chuẩn của 2 rối loạn trở lên (2). Các nghiên cứu theo dõi trẻ em từ sơ sinh đến tuổi trưởng thành chỉ ra rằng hầu hết các rối loạn sức khỏe tâm thần ở người trưởng thành bắt đầu từ thời thơ ấu và thanh thiếu niên (3, 4). Các gen liên quan đến rối loạn tâm thần đã được báo cáo là có biểu hiện cao trong suốt cuộc đời, bắt đầu từ bào thai trong ba tháng thứ hai của thai kỳ và tác động đến quá trình phát triển thần kinh, điều này có thể giải thích cho độ tuổi phát bệnh sớm (5). Hầu hết các rối loạn này có thể được coi là phóng đại hoặc làm biến dạng các hành vi và cảm xúc bình thường.
Giống như người lớn, trẻ em và thanh thiếu niên khác nhau về tính khí. Một số nhút nhát và kín đáo; những người khác thì cởi mở về mặt xã hội. Một số có phương pháp và thận trọng; những người khác lại bốc đồng và bất cẩn. Việc một đứa trẻ cư xử như một đứa trẻ bình thường hay bị rối loạn tâm thần được xác định bởi sự hiện diện của tình trạng suy yếu và mức độ đau khổ liên quan đến các triệu chứng. Ví dụ, một trẻ nữ 12 tuổi có thể sợ hãi trước viễn cảnh phải đưa ra một cuốn sách báo cáo trước lớp học của mình. Nỗi sợ hãi này sẽ được coi là rối loạn lo âu xã hội chỉ khi nào nỗi sợ hãi của cô ấy đã đủ nghiêm trọng để gây ra những căng thẳng và trốn tránh đáng kể.
Có rất nhiều sự chồng chéo giữa các triệu chứng của nhiều rối loạn và những hành vi và cảm xúc đầy thách thức của trẻ bình thường. Do đó, nhiều chiến lược hữu ích để xử trí các vấn đề hành vi ở trẻ em cũng có thể được sử dụng ở trẻ em bị rối loạn tâm thần. Hơn nữa, việc xử trí thích hợp các vấn đề về hành vi thời thơ ấu có thể làm giảm nguy cơ ở trẻ dễ bị tổn thương về tính khí phát triển thành rối loạn trên lâm sàng. Ngoài ra, điều trị hiệu quả một số rối loạn (ví dụ: lo lắng) trong thời thơ ấu có thể làm giảm nguy cơ rối loạn tâm trạng sau này trong cuộc sống.
Các rối loạn tâm thần phổ biến nhất của thời thơ ấu và thanh thiếu niên thuộc các loại sau:
Rối loạn hành vi phá hoại (ví dụ rối loạn giảm chú ý/tăng động [ADHD], rối loạn cư xử, và rối loạn chống đối)
Rối loạn phát triển thần kinh
Tâm thần phân liệt và các rối loạn liên quan ít gặp hơn.
Hội chứng tăng trương lực ở trẻ em phổ biến hơn so với tâm thần phân liệt ở trẻ em. Nó có thể là biểu hiện của một rối loạn tâm thần nhưng thường xảy ra trong các bệnh lý (ví dụ: nhiễm trùng, rối loạn chuyển hóa, bệnh tự miễn dịch) và thường không được bác sĩ nhi khoa phát hiện (6).
Tuy nhiên, thường thì, trẻ em và vị thành niên có các triệu chứng và các vấn đề cắt ngang qua ranh giới chẩn đoán. Ví dụ, > 25% trẻ em bị chứng ADHD cũng có rối loạn lo âu và 25% đáp ứng các tiêu chuẩn cho rối loạn khí sắc.
Rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến cả sức khỏe tinh thần và sự phát triển toàn diện ở trẻ. Một số rối loạn này bao gồm
Tài liệu tham khảo chung
1. Merikangas KR, He JP, Burstein M, et al: Lifetime prevalence of mental disorders in US adolescents: Results from the National Comorbidity Study – Adolescent Supplement (NCS-A). J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 49(10):980-989, 2010.
2. Kessler RC, Avenevoli S, McLaughlin KA, et al: Lifetime comorbidity of DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey – Replication Adolescent Supplement (NCS-A). Psychol Med 42(9)1997-2010, 2012.
3. Dalsgaard S, Thorsteinsson E, Trabjerg BB, et al: Incidence rates and cumulative incidences of the full spectrum of diagnosed mental disorders in childhood and adolescence. JAMA Psychiatry, 77(2):155-164, 2020. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2019.3523
4. Caspi A, Houts RM, Ambler A, et al: Longitudinal assessment of mental health disorders and comorbidities across 4 decades among participants in the Dunedin birth cohort study. JAMA Netw Open 3(4):e203221, 2020
5. Lee PH, Anttila V, Won H, et al: Genome-wide meta-analysis identifies genomic relationships, novel loci, and pleiotropic mechanisms across eight psychiatric disorders. Cell2019. doi.org/10.1101/528117
6. Dhossche DM, Wachtel LE: Catatonia is hidden in plain sight among different pediatric disorders: A review article. Pediatr Neurol 43(5):307-315, 2010. doi: 10.1016/j.pediatrneurol.2010.07.001
Đánh giá
Đánh giá các triệu chứng tâm thần ở trẻ em và thanh thiếu niên khác với ở người lớn theo những cách quan trọng:
Bối cảnh phát triển là rất quan trọng đối với trẻ em. Các hành vi bình thường khi còn trẻ có thể chỉ ra một rối loạn tâm thần nếu xuất hiện ở tuổi lớn hơn.
Trẻ em tồn tại trong bối cảnh của một hệ thống gia đình và hệ thống đó có ảnh hưởng sâu sắc đến các triệu chứng và hành vi của trẻ; những đứa trẻ bình thường sống trong một gia đình có bạo lực và rối loạn sử dụng chất gây nghiện có thể bề ngoài có vẻ như mắc một hoặc nhiều rối loạn tâm thần.
Trẻ em cũng tồn tại trong bối cảnh các yếu tố gây căng thẳng từ môi trường (ví dụ: đại dịch COVID-19, xung đột quân sự). Kết quả là sự gián đoạn của các thói quen quan trọng và cách ly với gia đình, bạn bè đồng lứa, giáo viên và các nhóm văn hóa và tôn giáo có tác động đáng kể, đặc biệt là đối với các nhóm dễ bị tổn thương nhất (1).
Trẻ em thường không có đủ nhận thức và ngôn ngữ cần thiết để mô tả chính xác các triệu chứng của chúng. Vì vậy, bác sĩ lâm sàng phải dựa rất nhiều vào quan sát trực tiếp, được chứng thực bởi các quan sát của người khác, chẳng hạn như cha mẹ và giáo viên.
Trong nhiều trường hợp, các vấn đề về phát triển và hành vi (ví dụ: tiến bộ kém trong học tập, chậm tiếp thu ngôn ngữ, thiếu kỹ năng xã hội) rất khó phân biệt với các vấn đề do rối loạn tâm thần. Trong những trường hợp như vậy, thử nghiệm phát triển và tâm thần kinh chính thức nên là một phần của quá trình đánh giá.
Vì những yếu tố này, việc đánh giá trẻ em bị rối loạn tâm thần thường phức tạp hơn so với người lớn. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp là không nghiêm trọng và có thể được quản lý thành thạo bởi một bác sĩ chăm sóc ban đầu được đào tạo phù hợp. Tuy nhiên, các trường hợp không chắc chắn hoặc nghiêm trọng được quản lý tốt nhất khi tham khảo ý kiến của một bác sĩ tâm thần trẻ em và vị thành niên.
Tài liệu tham khảo về đánh giá
1. Centers for Disease Control and Prevention: Mental Health: Stress and Coping:: Helping children cope. Cập nhật ngày 23 tháng 9 năm 2022. Truy cập ngày 5 tháng 1 năm 2023.