Bệnh xơ cứng củ (TSC) là một hội chứng thần kinh xảy ra ở 1 trong số 6000 trẻ em; 85% trường hợp liên quan đến đột biến gen TSC1 (9q34) điều khiển việc sản xuất hamartin, hoặc gen TSC2 (16p13.3) điều khiển việc sản xuất tuberin. Những protein này hoạt động như chất ức chế tăng trưởng. Nếu cha hoặc mẹ có rối loạn, 50% trẻ có nguy cơ bị mắc chứng bệnh này. Tuy nhiên, các đột biến mới chiếm tới 2/3 số trường hợp.
Bệnh nhân bị xơ cứng củ (đôi khi được gọi là xơ cứng mô sụn) có các khối u hoặc bất thường xuất hiện ở các độ tuổi khác nhau và trong nhiều cơ quan, bao gồm
Não
Tim
Mắt
Thận
Phổi
Da
Hệ thống dẫn lưu thần kinh trung ương làm gián đoạn mạch thần kinh, gây trì hoãn sự phát triển và suy giảm nhận thức và có thể gây động kinh, kể cả co giật sơ sinh Cơn co thắt trẻ nhỏ Chứng co thắt trẻ sơ sinh là cơn co giật đặc trưng bởi gập đột ngột của cánh tay, gập thân mình về phía trước, mở rộng chân, và loạn não trên điện não đồ. Điều trị bằng hormone vỏ thượng thận... đọc thêm . Đôi khi các u phát triển và cản trở dòng chảy của dịch não tủy từ các não thất bên, gây ra não úng thủy một bên Tràn dịch não thất Não úng thủy là sự tích tụ của một lượng CSF quá mức, gây giãn não thất và/hoặc tăng áp lực nội sọ. Các biểu hiện có thể bao gồm đầu to, thóp phồng, kích thích, hôn mê, nôn mửa và động kinh... đọc thêm . Đôi khi củ chịu sự thoái hóa ác tính vào bệnh u thần kinh đệm U thần kinh đệm U thần kinh đệm là những khối u nguyên phát bắt nguồn từ nhu mô não. Các triệu chứng rất đa dạng và thay đổi theo vị trí, biểu hiện như thiếu sót thần kinh khu trú, bệnh não hoặc co giật. Chẩn... đọc thêm , đặc biệt là các u tế bào hình sao khổng lồ U sao bào (Astrocytomas) U sao bào là khối u hệ thần kinh trung ương phát triển từ tế bào hình sao. Chẩn đoán dựa trên chỉ số khối cơ thể BMI. Điều trị là phối hợp phẫu thuật cắt bỏ và hóa trị. Xạ trị hiếm khi được... đọc thêm (SEGAs).
U cơ vân ở tim có thể phát triển trước khi sinh, đôi khi gây suy tim ở trẻ sơ sinh. Những u cơ vân này có khuynh hướng biến mất theo thời gian và thường không gây ra các triệu chứng sau đó ở thời thơ ấu hoặc ở tuổi trưởng thành.
Ung thư thận (angiolipoma) có thể phát triển ở người lớn, và bệnh thận đa nang Bệnh thận đa nang di truyền gen trội nhiễm sắc thể thường (ADPKD) Bệnh thận đa nang (PKD) là một rối loạn di truyền về sự hình thành nang thận gây ra sự tăng kích thước dần dần của cả hai thận, đôi khi kèm theo sự tiến triển đến suy thận. Hầu như tất cả các... đọc thêm có thể phát triển ở mọi lứa tuổi. Bệnh thận có thể gây tăng huyết áp.
Tổn thương phổi, như bệnh lymphangioleiomyomatosis Bệnh phổi đột lỗ Lymphangioleiomatomatosis (LAM) là một sự tăng trưởng không đau của tế bào cơ trơn xung quanh phổi, các mạch máu phổi, mạch bạch huyết, và màng phổi. Bệnh hiếm gặp và chỉ xảy ra ở phụ nữ trẻ... đọc thêm , có thể phát triển, đặc biệt ở trẻ vị thành niên.
Triệu chứng và dấu hiệu của TSC
Các biểu hiện khác nhau về mức độ nghiêm trọng. Thường xuất hiện các tổn thương da.
Trẻ sơ sinh có tổn thương hệ thần kinh trung ương có thể có dạng co giật được gọi là chứng co thắt ở trẻ sơ sinh Cơn co thắt trẻ nhỏ Chứng co thắt trẻ sơ sinh là cơn co giật đặc trưng bởi gập đột ngột của cánh tay, gập thân mình về phía trước, mở rộng chân, và loạn não trên điện não đồ. Điều trị bằng hormone vỏ thượng thận... đọc thêm . Trẻ em bị ảnh hưởng cũng có thể bị các kiểu co giật khác, khuyết tật về trí tuệ Chậm phát triển trí tuệ Chậm phát triển trí tuệ được đặc trưng bởi sự giảm đáng kể trong các hoạt động trí tuệ (thường chỉ số IQ < 70 đến 75) kết hợp với những hạn chế về chức năng thích ứng (ví dụ: giao tiếp, tự... đọc thêm , tự kỷ Tự kỷ Tự kỷ là các rối loạn phát triển thần kinh đặc trưng bởi sự tương tác và giao tiếp xã hội kém, các hành vi lặp đi lặp lại và rập khuôn, và sự phát triển trí tuệ không đều đôi khi có khuyết tật... đọc thêm , rối loạn học tập Tổng quan về rối loạn học tập Các rối loạn học tập là điều kiện gây ra sự khác biệt giữa hiệu suất học tập tiềm năng và trên thực tế được dự đoán vởi khả năng trí tuệ của trẻ. Các rối loạn học tập liên quan đến các khiếm... đọc thêm , hoặc vấn đề về hành vi Tổng quan các vấn đề về hành vi ở trẻ em Nhiều hành vi biểu hiện ở trẻ nhỏ hoặc trẻ vị thành niên gây lo lắng cho cha mẹ và người lớn khác. Các hành vi hoặc kiểu hành vi trở nên có ý nghĩa lâm sàng nếu nó diễn ra thường xuyên hoặc... đọc thêm .
Các mảng vô sắc ở võng mạc cũng như các u mô thừa võng mạc là phổ biến và có thể nhìn thấy được khi soi đáy mắt.
thiểu sản men răng là phổ biến.
Biểu hiện da bao gồm
Ban đầu là những tế bào hình lá màu nhạt, phát triển trong suốt thời kì bú mẹ hoặc thời thơ ấu
Chứng xơ mạch ở mặt (adenoma sebaceum) phát triển trong suốt thời thơ ấu
Các mảnh vụn shagreen bẩm sinh (tổn thương tăng lên giống như vỏ cam), thường ở mặt sau
Nốt dưới da
Các điểm cà phê sữa
Những sợi xơ dưới da, có thể phát triển bất cứ lúc nào trong thời thơ ấu hoặc trước trưởng thành
Chẩn đoán TSC
Tiêu chuẩn lâm sàng
Xác định tổn thương da
Hình ảnh các cơ quan bị ảnh hưởng
Xét nghiệm di truyền phân tử
Hội nghị đồng thuận về phức hợp xơ cứng củ quốc tế năm 2012 đã xác định các tiêu chuẩn chính và tiêu chuẩn phụ để đưa ra chẩn đoán xác định hoặc chẩn đoán có vẻ thích hợp về TSC (1 Tài liệu tham khảo chẩn đoán Bệnh xơ cứng củ là bệnh di truyền gen trội, trong đó các khối u (thường là hamartomas) phát triển ở nhiều cơ quan. Chẩn đoán cần phải có các tiêu chí lâm sàng cụ thể và hình ảnh của cơ quan... đọc thêm ; xem bảng Tiêu chuẩn đồng thuận của Hội nghị đồng thuận về phức hợp xơ cứng củ quốc tế (TSC) để chẩn đoán TSC International Tuberous Sclerosis Complex (TSC) Hội nghị Đồng thuận Tiêu chuẩn về Chẩn đoán TSC ).
Chẩn đoán xác định sa sút trí tuệ đòi hỏi các tiêu chuẩn này hoặc những đặc điểm sau đây:
Việc xác định đột biến gây bệnh TSC1 hoặc TSC2 bằng xét nghiệm di truyền phân tử
Hai đặc điểm chính hoặc 1 đặc điểm chính với ≥ 2 đặc điểm phụ
Chẩn đoán sa sút trí tuệ có thể đặt ra khi có những tiêu chuẩn sau đây:
1 đặc điểm chính hoặc ≥ 2 đặc điểm phụ
Khám sức khoẻ được thực hiện để kiểm tra các tổn thương da điển hình. Soi đáy mắt nên được thực hiện để kiểm tra các mảng vô sắc võng mạc.
TSC có thể bị nghi ngờ khi siêu âm thai phát hiện các u cơ vân ở tim hoặc khi xuất hiện các cơn co thắt ở trẻ sơ sinh.
Các biểu hiện bất thường tim hoặc sọ có thể được nhìn thấy trên siêu âm tiền sản thông thường. MRI hoặc siêu âm của các cơ quan bị ảnh hưởng là cần thiết để khẳng định.
Xét nghiệm di truyền đặc trưng có thể sử dụng.
Tài liệu tham khảo chẩn đoán
1. Northrup H, D Krueger D, and on behalf of the International Tuberous Sclerosis Complex Consensus Group: Tuberous sclerosis complex diagnostic criteria update: Recommendations of the 2012 International Tuberous Sclerosis Complex Consensus Conference. Pediatr Neurol 49(4):243–254, 2013. doi: 10.1016/j.pediatrneurol.2013.08.001
Tiên lượng về TSC
Tiên lượng phụ thuộc vào mức độ trầm trọng của triệu chứng. Trẻ sơ sinh có triệu chứng nhẹ thường tiên lượng tốt và sống lâu, hiệu quả; trẻ sơ sinh có triệu chứng nặng có thể có những khuyết tật trầm trọng.
Bất kể mức độ nghiêm trọng nào, hầu hết trẻ em cho thấy sự tiến triển phát triển tinh thần liên tục.
Điều trị TSC
Điều trị triệu chứng
Everolimus, sirolimus
Điều trị TSC vừa điều trị triệu chứng vừa đặc hiệu:
Đối với động kinh: Thuốc chống co giật (đặc biệt là vigabatrin cho cơn giật co thắt ở trẻ sơ sinh Cơn co thắt trẻ nhỏ Chứng co thắt trẻ sơ sinh là cơn co giật đặc trưng bởi gập đột ngột của cánh tay, gập thân mình về phía trước, mở rộng chân, và loạn não trên điện não đồ. Điều trị bằng hormone vỏ thượng thận... đọc thêm ) hoặc đôi khi tiến hành phẫu thuật động kinh
Đối với tổn thương da: Kỹ thuật Dermabrasion hoặc laser
Đối với các vấn đề về hành vi tâm thần: Kỹ thuật quản lý hành vi hoặc thuốc
Đối với cao huyết áp do các vấn đề về thận: Giảm huyết áp hoặc phẫu thuật để loại bỏ các khối u đang phát triển
Đối với các trường hợp chậm phát triển: Học tập đặc biệt hoặc liệu pháp nghề nghiệp
Đối với các khối u ác tính và một số u lành tính: Everolimus
Mặc dù cho đến nay chúng chỉ được chấp thuận để điều trị u tế bào sao khổng lồ U sao bào (Astrocytomas) U sao bào là khối u hệ thần kinh trung ương phát triển từ tế bào hình sao. Chẩn đoán dựa trên chỉ số khối cơ thể BMI. Điều trị là phối hợp phẫu thuật cắt bỏ và hóa trị. Xạ trị hiếm khi được... đọc thêm (SEGA), bằng chứng ngày càng tăng cho thấy sirolimus uống và dẫn xuất của nó, everolimus, có thể được sử dụng để ngăn ngừa và điều trị hầu hết các biến chứng của TSC. Những loại thuốc này đã được chứng minh ở một số bệnh nhân làm giảm kích thước củ não, u cơ tim quá lớn không thể cắt bỏ, tổn thương mặt và giảm cơn động kinh. Sirolimus tại chỗ có thể hữu ích cho u xơ mạch mặt (1 Tài liệu tham khảo về điều trị Bệnh xơ cứng củ là bệnh di truyền gen trội, trong đó các khối u (thường là hamartomas) phát triển ở nhiều cơ quan. Chẩn đoán cần phải có các tiêu chí lâm sàng cụ thể và hình ảnh của cơ quan... đọc thêm ). Các nghiên cứu sử dụng các thuốc này và các biến chứng khác của TSC đang được tiến hành.
Tư vấn di truyền được chỉ định cho thanh thiếu niên và người lớn ở tuổi sinh đẻ.
Sàng lọc các biến chứng
Tất cả bệnh nhân cần được kiểm tra thường xuyên để phát hiện sớm các biến chứng của xơ cứng củ.
Thông thường, theo dõi sau đây được thực hiện:
MRI đầu để kiểm tra các biến chứng trong sọ (ví dụ SEGA) ít nhất 3 năm một lần
Siêu âm thận hoặc MRI vùng bụng để kiểm tra khối u thận 3 năm một lần ở trẻ em trong độ tuổi đi học và 1 đến 2 năm một lần trong thời gian sống của người lớn bị ảnh hưởng
Ở trẻ gái ≥ 18 tuổi, sàng lọc khó thở khi gắng sức và khó thở hàng năm và chụp CT độ phân giải cao 5 đến 10 năm một lần để tầm soát bệnh u hạch mạch máu cơ trơn
Kiểm tra tâm lý thần kinh định kỳ và sàng lọc hành vi ở trẻ em để giúp lập kế hoạch hỗ trợ tại trường học và các can thiệp hành vi
Siêu âm tim ít nhất 3 năm một lần cho trẻ em và thanh thiếu niên không có triệu chứng bị u cơ vân ở tim
Phải tiếp tục theo dõi thường xuyên cho đến khi u cơ vân tim thoái lui.
Theo dõi lâm sàng cũng rất quan trọng và đôi khi thúc đẩy việc kiểm tra thường xuyên hơn. Sự phát triển của nhức đầu, mất kỹ năng, hoặc các cơn co giật mới có thểgây bởi sự thoái hóa ác tính hoặc sự phát triển của củ CNS và là dấu hiệu chỉ điểm cho chẩn đoán hình ảnh thần kinh.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Darling T: Topical sirolimus to treat tuberous sclerosis complex (TSC). JAMA Dermatol 154(7):761–762, 2018. doi: 10.1001/jamadermatol.2018.0465