Bệnh giảm áp xảy ra khi giảm áp lực nhanh (ví dụ, trong khi bơi lên nhanh sau khi lặn, ra khỏi thùng lặn hoặc buồng áp suất cao, hoặc đi lên cao) dẫn đến khí đã hòa tan trong máu hoặc các mô tạo thành các bóng khí trong mạch máu. Các triệu chứng thường bao gồm đau, triệu chứng thần kinh, hoặc cả hai. Các trường hợp nghiêm trọng có thể gây tử vong. Chẩn đoán là lâm sàng. Điều trị triệt để là liệu pháp tăng áp. Kỹ thuật lặn phù hợp là cần thiết để phòng ngừa.
(Xem thêm Tổng quan về Chấn thương Lặn.)
Định luật Henry cho rằng lượng khí hòa tan trong chất lỏng tỷ lệ thuận với áp suất riêng phần của chất khí ở trạng thái cân bằng với chất lỏng đó. Do đó, lượng khí trơ (ví dụ: nitơ, heli) hòa tan trong máu và mô tăng lên khi áp suất cao hơn.
Trong quá trình bơi lên, khi áp suất xung quanh giảm, bóng khí (chủ yếu là nitơ) có thể hình thành. Bóng khí có thể xuất hiện trong bất kỳ mô nào và gây ra các triệu chứng cục bộ, hoặc chúng có thể di chuyển trong máu tới các cơ quan xa (tắc động mạch do khí). Bong bóng gây ra các triệu chứng do
Làm tắc nghẽn mạch máu
Gây vỡ hoặc nén mô
Gây tổn thương nội mô và thoát mạch huyết tương
Kích hoạt quá trình đông máu và các đợt viêm
Bởi vì nitơ hòa tan dễ dàng trong chất béo, các mô có hàm lượng lipid cao (ví dụ, trong hệ thần kinh trung ương) đặc biệt nhạy cảm.
Các yếu tố nguy cơ của bệnh giảm áp
Bệnh giảm áp xảy ra trong khoảng từ 2 đến 4/10.000 lần lặn ở các thợ lặn không chuyên. Tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở những thợ lặn thương mại, những người tiếp xúc với độ sâu sâu hơn và thời gian lặn lâu hơn. Các yếu tố nguy cơ bao gồm:
Lặn ở nhiệt độ thấp
Mất nước
Tập thể dục sau khi lặn
Mệt mỏi
Đi máy bay sau khi lặn
Béo phì
Tuổi cao
Lặn kéo dài hoặc lặn sâu
Bơi lên nhanh
Luồng thông tim phải sang trái
Do lượng nitơ dư thừa vẫn còn hòa tan trong các mô cơ thể ít nhất 12 giờ sau mỗi lần lặn, việc tiếp tục lặn trong vòng 1 ngày có thể gây ra bệnh giảm áp. Bệnh giảm áp cũng có thể tiến triển nếu áp suất giảm xuống dưới áp suất khí quyển (ví dụ, khi đi lên cao).
Phân loại bệnh giảm áp
Bệnh giảm áp được phân loại như sau:
Loại I: Liên quan đến khớp, da và hệ bạch huyết, nhẹ hơn và thường không đe dọa tính mạng
Loại II: Bao gồm liên quan đến thần kinh hoặc tim mạch nghiêm trọng, đôi khi đe dọa tính mạng và ảnh hưởng đến các hệ thống cơ quan khác nhau.
Tủy sống đặc biệt dễ bị tổn thương; các cơ quan dễ bị tổn thương khác bao gồm não, hệ hô hấp (ví dụ, thuyên tắc phổi), và hệ tuần hoàn (ví dụ, suy tim, sốc tim).
Bệnh khí nén liên quan đến đau khớp hoặc đau cơ cục bộ do bệnh giải nén nhưng thường được sử dụng như một từ đồng nghĩa cho bất kỳ biểu hiện nào của bệnh lý này.
Thuật ngữ bệnh giảm áp đề cập đến bệnh giảm áp hoặc thuyên tắc động mạch do khí.
Tài liệu tham khảo chung
Vann RD, Butler FK, Mitchell SJ, et al: Decompression illness. Lancet 377(9760):153-164, 2011 doi: 10.1016/S0140-6736(10)61085-9
Mitchell SJ, Bennett MH, Moon RE: Decompression sickness and arterial gas embolism. N Engl J Med 386(13):1254-1264, 2022 doi: 10.1056/NEJMra2116554
Các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh giảm áp
Các triệu chứng nghiêm trọng có thể xuất hiện trong vòng vài phút sau khi lên cạn, nhưng ở hầu hết bệnh nhân, các triệu chứng bắt đầu dần dần, đôi khi với các triệu chứng khó chịu, mệt mỏi, chán ăn, và nhức đầu. Các triệu chứng xảy ra trong vòng 1 giờ khi lên cạn ở khoảng 50% bệnh nhân và 6 giờ ở 90% bệnh nhân. Hiếm khi, các triệu chứng có thể xuất hiện từ 24 đến 48 giờ sau khi lên cạn, đặc biệt là khi tiếp xúc với độ cao sau khi lặn (như đi máy bay).
Bệnh giảm áp loại I thường gây đau khớp (phổ biến nhất là khuỷu tay và vai) và đôi khi là cơ; cơn đau thường không tăng lên khi cử động và được mô tả là “sâu” và “không rõ ràng”. Các biểu hiện khác bao gồm phù bạch mạch, da đốm, ngứa và phát ban.
Bệnh giảm áp loại II bao gồm các triệu chứng thần kinh và đôi khi có triệu chứng hô hấp. Các triệu chứng điển hình là liệt nhẹ, tê bì và ngứa ran, khó đi tiểu, và mất kiểm soát ruột hoặc bàng quang. Nhức đầu và mệt mỏi có thể xuất hiện nhưng không đặc hiệu. Chóng mặt, ù tai, và mất thính lực có thể xảy ra nếu tai trong bị ảnh hưởng. Các triệu chứng nghiêm trọng bao gồm động kinh, nói ngọng, mất thị lực, lẫn lộn và hôn mê. Tử vong có thể xảy ra.
Ngạt thở (bệnh suy giảm hô hấp) là một biểu hiện hiếm gặp nhưng nghiêm trọng; các triệu chứng bao gồm khó thở, đau ngực, ho do phù phổi. Thuyên tắc mạch máu phổi do bóng khí lớn có thể dẫn đến suy tuần hoàn nhanh chóng và tử vong.
Hoại tử xương do giảm áp là một biểu hiện muộn của bệnh giảm áp và thường xảy ra mà không có bất kỳ triệu chứng nào trước đó. Đây là một kiểu hoại tử xương gây ra bởi sự tiếp xúc kéo dài hoặc lặp đi lặp lại liên tục với áp lực cao (thường là ở những người làm việc trong môi trường không khí nén và thợ lặn thương mại chứ không phải thợ lặn không chuyên). Sự hủy hoại các bề mặt khớp vai và hông có thể gây ra triệu chứng đau mạn tính và tàn tật do thoái hóa khớp thứ phát.
Huyết khối tĩnh mạch sâu và thuyên tắc phổi có thể làm phức tạp tình trạng bất động do bệnh giảm áp.
Chẩn đoán bệnh giảm áp
Đánh giá lâm sàng
Chẩn đoán là lâm sàng. CT và MRI có thể giúp loại trừ các bệnh lý khác gây ra các triệu chứng tương tự (ví dụ, thoát vị đĩa đệm liên đốt sống, đột quỵ thiếu máu cục bộ, xuất huyết não). Mặc dù những nghiên cứu này đôi khi cho thấy những bất thường về não hoặc tủy sống do bệnh giảm áp, nhưng độ nhạy của các bất thường với bệnh giảm áp là thấp và việc điều trị thường nên bắt đầu dựa trên nghi ngờ lâm sàng.
Tắc động mạch do khí có thể có các biểu hiện tương tự (để so sánh các đặc điểm, xem bảng So sánh Thuyên tắc khí và bệnh giảm áp). Tuy nhiên, điều trị ngay lập tức cho cả hai là tương tự.
Đối với hoại tử xương do khí nén, X-quang xương có thể phát hiện thoái hóa khớp, nhưng không thể phân biệt với các bệnh lý khớp khác; MRI thường có giá trị chẩn đoán.
Ngọc trai & cạm bẫy
|
Điều trị bệnh giảm áp
Oxy 100%
Liệu pháp tăng áp
Liệu pháp truyền dịch để duy trì thể tích trong lòng mạch
Đa số bệnh nhân hồi phục hoàn toàn.
Ban đầu, oxy 100% lưu lượng cao giúp tăng cường rửa trôi nitơ bằng cách mở rộng gradien áp suất nitơ giữa phổi và tuần hoàn, do đó tăng tốc tái hấp thu các bong bóng thuyên tắc chứa nitơ.
Để khôi phục lại lượng dịch bị mất trong lòng mạch, dịch hồi sức đường uống (hoặc nước lọc) được chỉ định cho bệnh nhân có biểu hiện nhẹ. Truyền dịch đẳng trương, không glucose được chỉ định cho những người có biểu hiện nghiêm trọng.
Liệu pháp tăng áp được chỉ định cho tất cả các bệnh nhân, trừ những bệnh nhân có triệu chứng chỉ giới hạn ở ngứa, đốm da và mệt mỏi, có thể điều trị được bằng oxy đơn thuần; bệnh nhân nên được quan sát để biết tình trạng xấu đi (1). Bệnh nhân có các triệu chứng nghiêm trọng hơn được vận chuyển đến một cơ sở phục hồi thích hợp. Vì thời gian để điều trị và mức độ nghiêm trọng của tổn thương là những yếu tố quan trọng quyết định đến tiên lượng bệnh nhân, do đó không nên trì hoãn việc vận chuyển bệnh nhân bởi việc thực hiện các thủ thuật không cần thiết.
Nếu cần thiết phải vận chuyển bệnh nhân bằng đường hàng không, máy bay có khả năng chịu áp suất bên trong 1 atmosphere sẽ được ưu tiên sử dụng hơn. Với máy bay không có áp suất, cần duy trì bay ở độ cao thấp (< 609 m [< 2000 ft]). Lý tưởng nhất là nên được duy trì và cung cấp oxy liên tục. Máy bay thương mại mặc dù có áp suất cao, thường có áp suất trong cabin tối đa tương đương với 2438 m (8000 ft) ở độ cao thông thường khi bay, có thể làm các triệu chứng nặng lên. Bay trong máy bay thương mại ngay sau khi lặn có thể làm giảm các triệu chứng. Nguy cơ tiếp xúc với độ cao ở bệnh nhân mắc bệnh giảm áp lực nên được cân bằng với nguy cơ xấu đi nếu không được sơ tán để điều trị dứt điểm.
Khi các triệu chứng nhẹ (ví dụ: khám thần kinh bình thường và ổn định trong 24 giờ), việc giải áp chậm hoặc sơ tán bằng máy bay thương mại không có khả năng làm xấu đi kết quả lâu dài.
Vì bệnh giảm áp hoặc thuyên tắc động mạch do khí có thể phức tạp do huyết khối tĩnh mạch sâu và thuyên tắc huyết khối động mạch phổi, cần cân nhắc siêu âm định kỳ tĩnh mạch chân.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Moon RE, Mitchell S: Hyperbaric treatment for decompression sickness: Current recommendations. Undersea Hyperb Med, 46(5):685-693, 2019. PMID: 31683368.
2. Mitchell SJ, Bennett MH, Moon RE: Decompression sickness and arterial gas embolism. N Engl J Med 386(13):1254-1264, 2022 doi: 10.1056/NEJMra2116554
Phòng ngừa bệnh giảm áp
Thường có thể tránh được sự hình thành bóng khí đáng kể bằng cách giới hạn độ sâu và thời gian lặn trong phạm vi không cần dừng giảm áp trong khi đi lên (gọi là giới hạn không dừng) hoặc bằng cách tăng dần với các điểm dừng giảm áp như được chỉ định trong hướng dẫn đã xuất bản (ví dụ: bảng giảm áp trong chương Chẩn đoán và điều trị bệnh giảm áp và thuyên tắc động mạch do khí trong Cẩm nang lặn của Hải quân Hoa Kỳ). Nhiều thợ lặn đeo một máy tính xách tay lặn để liên tục theo dõi chiều sâu và thời gian ở độ sâu và tính toán một lịch trình giảm áp.
Ngoài những hướng dẫn đã được xuất bản và tạo ra bởi máy tính, nhiều thợ lặn đã dừng an toàn trong vài phút ở khoảng 4,6 m (15 ft) dưới bề mặt. Tuy nhiên, các trường hợp có thể xảy ra sau khi lặn không ngừng được xác định một cách thích hợp và tỷ lệ mắc bệnh giảm áp không giảm mặc dù việc sử dụng rộng rãi máy tính lặn (mặc dù ít trường hợp nghiêm trọng hơn xảy ra).
Các lần lặn cách nhau < 24 giờ (lặn lặp đi lặp lại) và các lần lặn được thực hiện ở độ cao yêu cầu các kỹ thuật đặc biệt để xác định quy trình giảm áp thích hợp.
Những điểm chính
Các triệu chứng của bệnh giảm áp tiển triển trong vòng 1 giờ sau khi lên bề mặt ở 50% bệnh nhân và trong vòng 6 giờ ở 90% bệnh nhân.
Nếu có nghi ngờ bệnh lý này, tiến hành cho bệnh nhân thở oxy 100% dòng chảy cao và sắp xếp nhanh chóng để vận chuyển bệnh nhân tới cơ sở có phục hồi áp suất nếu có thể, sử dụng phương tiện di chuyển trên mặt đất hoặc máy bay có khả năng duy trì áp lực trong khoang hành khách ở mức 1 atm.
Tư vấn thợ lặn làm theo các khuyến cáo đã được thiết lập (ví dụ, độ sâu và thời gian lặn, sử dụng các trạm dừng giải nén trong quá trình ngoi lên) làm giảm nguy cơ bệnh giảm áp.
Thông tin thêm
Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.
Divers Alert Network: 24-hour emergency hotline, 919-684-9111
Duke Dive Medicine: Physician-to-physician consultation, 919-684-8111
Undersea and Hyperbaric Medical Society: Scientific and medical information pertaining to undersea and hyperbaric medicine through its bimonthly, peer-reviewed journal, Undersea and Hyperbaric Medicine, and other resources
U.S. Navy Diving Manual: Detailed reference guide published by the US Navy detailing diver training and diving operations