Dày sừng ánh sáng là những thay đổi tiền ung thư da (keratinocytes) là hậu quả do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời thường xuyên trong nhiều năm. Chẩn đoán là lâm sàng. Điều trị thường bao gồm liệu pháp hướng vào tổn thương hoặc theo phạm vi.
Tỷ lệ hiện hành của dày sừng ánh sáng cao và tăng theo tuổi. Dày sừng ánh sáng tạo thành một nguy cơ đáng kể tiến triển thành ung thư biểu mô tế bào vảy. Tốc độ tiến triển ước tính của một bệnh dày sừng quang hóa riêng lẻ thành ung thư biểu mô tế bào vảy rất khác nhau trong các tài liệu y khoa, nhưng ước tính đồng thuận thường dao động từ < 1% đến 10%. Dày sừng ánh sáng không tiến triển thành ung thư biểu mô tế bào vảy có thể thoái lui hoặc tồn tại như dày sừng ánh sáng. Các tổn thương thoái triển sau đó có thể tái phát.
Ngoài việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời nhiều năm, các yếu tố nguy cơ khác gây ra chứng dày sừng quang hóa bao gồm tuổi già, tình trạng ức chế miễn dịch tiềm ẩn, tóc vàng hoặc đỏ, mắt xanh và da loại I hoặc II (xem bảng Phân loại loại da Fitzpatrick).
(Xem thêm Tổng quan về ảnh hưởng của ánh sáng mặt trời.)
Các triệu chứng và dấu hiệu của dày sừng ánh sáng
Dày sừng ánh sáng thường có vảy kết dính và đôi khi dễ cảm nhận hơn là nhìn thấy. Dày sừng ánh sáng có thể dày lên hoặc phì đại và đôi khi tạo thành sừng trên da. Chúng có thể có màu hồng, đỏ, hoặc ít phổ biến hơn là xám hoặc nâu. Tổn thương thường phát triển ở những vùng tiếp xúc với ánh nắng mặt trời (ví dụ, da đầu bị hói, mặt, cổ bên, chi trên hoặc chi dưới xa). Thương tổn lan tỏa của môi được gọi là viêm môi tím.
Chẩn đoán dày sừng ánh sáng
Khám lâm sàng
Chẩn đoán dày sừng ánh sáng thường dựa trên kiểm tra thị giác và xúc giác; các tổn thương cảm thấy thô ráp và có vảy khi sờ nắn. Chúng nên được phân biệt với dày sừng tiết bã, cái mà tăng số lượng và kích cỡ theo tuổi. Dày sừng tiết bã có xu hướng xuất hiện với các tổn thương chắc, bóng, nhưng có thể xuất hiện tương tự như dày sừng ánh sáng. Quan sát kỹ thương tổn sẽ cho thấy các đặc điểm phân biệt của tổn thương. Dày sừng ánh sáng cũng có thể được phân biệt với dày sừng tiết bã bởi cảm giác thô ráp và gồ ghề. Không giống như dày sừng ánh sáng, dày sừng tiết bã cũng xuất hiện ở những vùng cơ thể không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và không có biểu hiện tiền ung thư.
BÁC SĨ P. MARAZZI/SCIENCE PHOTO LIBRARY
Điều trị dày sừng ánh sáng
Liệu pháp điều trị theo hướng tổn thương hoặc điều trị theo trường
Các phương án điều trị phụ thuộc vào số lượng tổn thương, vị trí, mức độ tổn thương do ánh sáng và sở thích của bệnh nhân, nhưng thông thường các phương án này được chia thành 2 loại:
Liệu pháp hướng đến tổn thương
Phương pháp tiêu huyết khối qua catheter
Trong liệu pháp hướng đến tổn thương các tổn thương riêng lẻ được loại bỏ Trong điều trị nhắm mục tiêu các tổn thương riêng lẻ được loại bỏ Lựa chọn này có thể tốt hơn nếu bệnh nhân chỉ có một vài dày sừng tím, hoặc nếu bệnh nhân không thể hoặc không muốn trải qua các lựa chọn điều trị khác. Phẫu thuật lạnh (đông lạnh bằng nitơ lỏng) là liệu pháp hướng đến tổn thương phổ biến nhất. Nạo (nạo bằng nạo) là một giải pháp thay thế. Các liệu pháp hướng đến tổn thương có lợi ích là các thủ thuật đơn lẻ, tại phòng khám, nhưng chúng có thể không giải quyết được những thay đổi cận lâm sàng và có nguy cơ để lại sẹo cao hơn.
Trong điều trị theo phạm vi điều trị tại chỗ được áp dụng cho các khu vực lớn hơn, hoặc lan tỏa. Kem bôi fluorouracil (5-FU) và kem imiquimod là những phương pháp điều trị bằng thuốc bậc một thông thường. Các lựa chọn thay thế bao gồm gel diclofenac và thuốc mỡ tirbanibulin.
5-FU ức chế thymidylate synthetase, hạn chế tổng hợp DNA và gây chết các tế bào bị tổn thương. Kem 5-FU 5% được thoa 2 lần một ngày trong 3 đến 4 tuần. Một nghiên cứu gần đây đã chỉ ra 5-FU là phương pháp điều trị hiệu quả nhất đối với dày sừng ánh sáng (1). Dữ liệu ban đầu cho thấy kết hợp kem 5% FU với 0,005% calcipotriol có thể nâng cao hiệu quả của 5-FU (2).
Imiquimod là một thuốc điều chỉnh đáp ứng miễn dịch giúp kích thích gây cảm ứng cytokine tại chỗ, dẫn đến phản ứng viêm nhanh tại chỗ. Kem Imiquimod 5% được thoa 2 lần một tuần trong 16 tuần liên tục.
Diclofenac là một loại thuốc chống viêm không steroid ức chế cả cyclooxygenase và điều hòa tăng đợt axit arachidonic. Diclofenac 3% (trong gel hyaluronan 2,5%) được bôi 2 lần một ngày trong 60 đến 90 ngày. Việc sử dụng nó bị hạn chế bởi hiệu quả thấp.
Tirbanibulin là một thuốc ức chế vi ống, ức chế quá trình trùng hợp tubulin và tín hiệu Src kinase, gây chết các tế bào bị tổn thương. Thuốc mỡ Tirbanibulin 1% được bôi mỗi ngày một lần trong 5 ngày; tuy nhiên, hiện chỉ có dữ liệu ngắn hạn về độ an toàn và hiệu quả.
Các loại thuốc bôi này có thể gây viêm (thường kèm theo mẩn đỏ và đóng vảy) và đau trong quá trình điều trị và thường kéo dài từ 1 đến 2 tuần sau đó.
Liệu pháp quang động là một loại trị liệu khác theo phạm vi. Nó bao gồm việc bôi chất nhạy sáng tại chỗ (ví dụ: aminolevulinate, methyl aminolevulinate), sau đó là ánh sáng có bước sóng cụ thể tác động ưu tiên lên vùng da bị tổn thương do ánh sáng. Giống như phương pháp điều trị tại chỗ, liệu pháp quang động có thể gây đỏ và bong vảy trong quá trình điều trị. Có thể cần nhiều hơn một đợt điều trị.
Nếu bệnh nhân không đáp ứng với điều trị, bác sĩ lâm sàng nên cân nhắc làm sinh thiết để loại trừ ung thư biểu mô tế bào vảy.
Bệnh nhân cũng cần được thông báo về tầm quan trọng của các biện pháp chống nắng.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Jansen M, Kessels J, Nelemans P, Kouloubis N, et al: Randomized trial of four treatment approaches for actinic keratosis. N Engl J Med 380(10):935–946, 2019. doi: 10.1056/NEJMoa1811850
2. Cunningham TJ, Tabacchi M, Eliane JP, et al: Randomized trial of calcipotriol combined with 5-fluorouracil for skin cancer precursor immunotherapy. J Clin Invest 127(1):106–116, 2017. doi: 10.1172/JCI89820